Silva Rerum | 01.09.2021 Ornat znajdujący się w zbiorach jasnogórskich (oznaczony numerem inwentarzowym TK 30) wykonany został z dwóch rodzajów gładkiej tkaniny jedwabnej – białokremowej (kolumna przodu) i żółtej (boki przodu i kolumna tyłu) – oraz z dwóch fragmentów hilatu (tureckiej szaty ceremonialnej), który jest zdobiony wielkim motywem kolistego medalionu z wpisaną w niego gwiazdą. Medalion od dołu i z boków jest ujęty w dwie wielkie, ulistnione, przestylizowane gałęzie, niewątpliwie przewiązane u dołu, na osi. Motyw ten wtórnie podzielony został rozcięciem (wypełnionym obecnie przez kolumnę tyłu ornatu) na dwie części. Wzory są brązowawe na białokremowym tle. Podszewka ornatu jest szara, galony wąskie, niciane, z drobnymi wzorami geometrycznymi.
Dzieje zabytku nie są możliwe do odtworzenia w oparciu o źródła pisane. Ornat wykonano zapewne w XVIII wieku, używając w bokach tyłu rozciętej na dwie części ceremonialnej szaty o tureckiej proweniencji. Pochodzenie szaty nie jest stwierdzone, ale prawdopodobny jest związek tego zabytku z trofeami odsieczy wiedeńskiej Jana III Sobieskiego (zob. niżej).
Zabytek został rozpoznany i opublikowany wraz z szerokim omówieniem przez Magdalenę Piwocką. Wcześniej był on uwzględniony w naukowym inwentarzu tekstyliów jasnogórskich przygotowanym przez zespół pod kierunkiem Heleny Hryszko z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie.
Szaty tego rodzaju na dworze otomańskim ofiarowywane były posłom jako dowód łaski ze strony sułtana. Wręczenie takich szat mogło też towarzyszyć aktowi poddania się sułtanowi – stąd w obozie tureckim pod Wiedniem znaleziono tego rodzaju hilaty przeznaczone dla tych Wiedeńczyków, którzy zdecydują się uznać zwierzchnictwo Porty (na temat strojów ceremonialnych ofiarowywanych posłom zob. Jacek Kobus, Po konie i kaftany. Przyczynek do opisu ceremonialno-majątkowego aspektu poselstw do Wysokiej Porty, w: Rzeczpospolita wobec Orientu w epoce nowożytnej, pod red. Dariusza Milewskiego, Zabrze 2011, s. 119–142).
Magdalena Piwocka, która zabytek opracowała, nie wiązała go w sposób jednoznaczny z wiedeńskimi trofeami króla Jana III Sobieskiego i wskazywała także inne dary wotywne złożone na Jasnej Górze w czasach nowożytnych przez osoby w różny sposób zaangażowane w stosunki (pokojowe i wrogie) z imperium otomańskim. Jednak fakt, że pamiątka ta zachowała się akurat w zbiorze, w którym tak znaczącą rolę odgrywa zwarty zespół pamiątek wojen Sobieskiego z Turkami, a także to, że – jak wszystko na to wskazuje – Jakub Sobieski, który ofiarował znaczny zespół przedmiotów wiążących się z osobą jego ojca, starał się wybierać do tego daru przedmioty dobrze reprezentujące różnego typu trofea, pozwala hipotetycznie zaliczyć hilat do pamiątek wiążących się z Sobieskimi.
Literatura:
Inwentarz naukowy tekstyliów jasnogórskich przygotowywany od 1997 roku przez zespół z Katedry Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabytkowych Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie pod kierunkiem Heleny Hryszko, wydruk w zbiorach klasztoru paulinów na Jasnej Górze w Częstochowie.
Magdalena Piwocka, A Turkish Hilat at Jasna Góra, w: Arma Virumque Cano. Profesorowi Zdzisławowi Żygulskiemu jun. w osiemdziesięciopięciolecie urodzin, Kraków 2006, s. 343–350.
O. Jan Golonka OSPPE, Jerzy Żmudziński, Dzieje i aktualny stan badań nad zabytkowymi haftami i tkaninami w zbiorach Jasnej Góry, w: Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, Warszawa 2013, s. 28–29.
Helena Hryszko, Współpraca Katedry Konserwacji i Restauracji Tkanin Zabytkowych i klasztoru OO. Paulinów Jasna Góra, w: Tekstylia w zbiorach sakralnych. Inwentaryzacja – konserwacja – przechowywanie, Warszawa 2013, s. 46.