Silva Rerum | 01.09.2021 Na każdym z czterech boków relikwiarza, u dołu i u góry, widnieją zestawy znaków złotniczych, które są ustawione w różnej pozycji względem siebie (łącznie osiem kompletów po dwa znaki). Pierwszy z nich to cecha miejska Lwowa w formie tarczy ze stojącym lwem skierowanym w prawą heraldycznie stronę, który trzyma w łapie trzy pagórki, nad którymi znajduje się gwiazda. Drugi to cecha imienna złotnika o trudnym do określenia kształcie pola, zapewne poziomym owalnym, być może z wcięciami pośrodku (na osi pionowej) oraz z literami PD (niektóre cechy imienne zostały nabite częściowo podwójnie).
Relikwiarz ma formę prostopadłościennej drewnianej skrzynki o ażurowych ścianach, która została obita metalowymi taśmami i nakryta, na linii łuku odcinkowego, spłaszczoną nakrywą. Spód skrzynki wypełnia drewniana płyta. Boki oraz nakrywa są przeszklone (szyby wykonane z lanego szkła są zapewne oryginalne, z czasów nowożytnych?). Każda ze ścianek bocznych posiada szybę oprawioną w szerokie ramy, od strony wewnętrznej uzupełnione fryzem z listków. Ramy te zdobione są plastycznymi motywami falistej wici z dużymi kwiatami w różnej projekcji. Ułożone na krzyż pasy dzielą nakrywę na cztery segmenty wypełnione szybami. Podział ten uzyskany został za pomocą szerokiej wstęgi dekorowanej motywami roślinnymi, z fryzami z listków przy krawędziach. Na narożnikach pokrywy i na jej szczycie znajdują się otwory, w których umieszczono sylwetowo wycięte figurki: na szczycie – św. Fortunata (stojący mężczyzna w stroju rzymskiego legionisty, który trzyma włócznię i tarczę), na narożach – aniołów z wieńcami laurowymi. Wewnątrz relikwiarza złożono partykuły św. Fortunata (czaszkę, szczękę i inne kości), które zostały rozmieszczone na różowoczerwonej tkaninie i ozdobione m.in. zwojami złotego papieru na wstążkach z wzorzystej tkaniny i sztucznymi kwiatami. Górna krawędź skrzynki od wewnątrz jest obszyta frędzlą. Na czaszce świętego naklejony został papier z drukowanym, czarnym napisem: „S. FORTUNATI MART”.
Relikwiarz zawiera szczątki św. Fortunata, które w 1676 roku otrzymała ksieni benedyktynek Dorota Magdalena Daniłowiczówna w związku z koronacją jej siostrzeńca, króla Jana III Sobieskiego (zob. obraz Św. Fortunat z klasztoru benedyktynek w Krzeszowie; zob. też: Ildefonsa Pilawska, Ksieni – ciotka, [po 1983], mnps w Archiwum Klasztoru Benedyktynek w Krzeszowie, s. 5). Relikwiarz – według tradycji zakonnej uchodzący za przywieziony z Rzymu – wykonany został we Lwowie. Nie jest opatrzony herbami ksieni, ale można być niemal pewnym, że to ona, jako adresatka daru, zamówiła skrzynkę relikwiarzową. Jest możliwe, że zabytek stanowił element przeznaczonego na ołtarz kompletu, w skład którego wchodziły jeszcze dwa inne, mniejsze relikwiarze skrzynkowe opatrzone herbami i literami odnoszącymi się do ksieni (zob. dwa relikwiarze z klasztoru benedyktynek w Krzeszowie). Relikwiarz stosunkowo niedawno (w XX wieku) był naprawiany – wymieniono wówczas elementy drewniane. W 1946 roku zabytek został przetransportowany ze Lwowa do Krzeszowa.
Relikwiarz, znany wcześniej tylko z opracowań rękopiśmiennych, został opublikowany przez Michała Kurzeja w opracowaniu poświęconym konwentowi benedyktynek lwowskich (bez informacji o opatrzeniu go znakami złotniczymi).
Relikwiarz stanowi bardzo ważny zabytek barokowego złotnictwa lwowskiego. O takiej proweniencji przekonują niezmiernie rzadko spotykane miejskie znaki lwowskie (na ten temat zob. Władysław Łoziński, Złotnictwo lwowskie. Wydanie drugie przejrzane i bardzo znacznie pomnożone, seria Biblioteka Lwowska, XVI–XVII, Lwów 1912, s. 48 i n.; Michał Gradowski, Spór o znak złotników lwowskich, „Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, T. XVII, 1991, (tom dedykowany Jerzemu Fryczowi), s. 47–50). Znak miejski wprowadzono we Lwowie w 1678 roku, co pozwala ustalić terminus post quem dla wykonania relikwiarza. Równie rzadkie są znaki imienne złotników lwowskich – w tym przypadku nie jesteśmy w stanie wskazać rzemieślnika, który takim znakiem mógł się posługiwać (zob. zestawienie notowanych złotników lwowskich w cytowanym opracowaniu Łozińskiego). Jest możliwe, że to – bądź co bądź – prestiżowe zlecenie zrealizował bliżej nieznany złotnik z jednej z najważniejszych rodzin złotniczych Lwowa doby baroku – Duchniczów, co jest oczywiście tylko spekulacją. Zwraca uwagę stosunkowo niski poziom wykonania relikwiarza, szczególnie jak na fundację ciotki panującego monarchy. Potwierdzałoby to tezę Władysława Łozińskiego mówiącą o upadku złotnictwa lwowskiego w 2. połowie XVII wieku.
Literatura:
Michał Kurzej, Kościół p.w. Wszystkich Świętych i klasztor PP. Benedyktynek, w: Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego (1), seria Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej na Ziemiach Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej, redakcja naukowa Jan K. Ostrowski, Część I, Kościoły i Klasztory Rzymskokatolickie Dawnego Województwa Ruskiego, Tom 19, Kraków 2011, s. 116, Relikwiarze, poz. 4, il. 275.