Wydarzenia związane z Janem III w polskich i obcych relacjach prasowych – Liga Święta

Tryumf pod Wiedniem pojmowany był jako zwycięstwo odniesione za sprawą przymierza katolickich monarchów i chrześcijańkiego świata (orbis christianus). W ikonografii mającej najszerszy obieg, czyli w grafice i medalierstwie, utrwalano owo porozumienie przeciw wspólnemu tureckiemu wrogowi. Władców przedstawiano wspólnie konno (por. Schaut hier die Helden an durch deren Tapfferkeit..., Nürnberg, David Funck, po 1683, miedzioryt Johann Azelt) lub na tle bitwy (por. Wahre Abbildung des in die Flucht gepeitschten tyrannischen und blutdurstigen Türckischen Gross-Veziers... von gesamter Christlicher Heeres-Macht... gezwungen worden, Nürnberg, Leonhard Loschge, 1683), podających sobie prawice (por. Jan III i Leopold I na pobojowisku, miedzioryt, po 1683) czy w tanecznym korowodzie, wraz z personifikacjami oswobodzonych ziem (por. Le branle des provinces conquises sur les Turcs, ou la decadence de l`Emperie Ottoman, miedzioryt i akwaforta, po 1683). Medalierzy posługiwali się chętniej przekazem alegorycznym, takim jak wspólnota zwierząt heraldycznych w walce ze smokiem tureckim lub zaćmienie tureckiego księżyca.

Promocją sojuszu antytureckiego zaintresowana była, rzecz oczywista, prasa włoska. W jednym z druków, zilustrowanych alegorycznym drzeworytem (pokonanie wroga), chwalono Ligę Świętą zawartą przez Leopolda I, Jana III i Republikę Wenecką (Relatione della Lega, e Capitoli di essa conclusa tra la Maestà dell` Imperatore Leopoldo Primo, Re di Polonia Giovanni III e la Repub. di Venetia..., Todi, Vincenzo Galassi, 1684, tu: „Ristretto de capitoli della Lega”).

W relacjach prasowych odnotowywano przystąpienie nowego sojusznika, np. Wenecji (por. Nowiny, b.m. 1684) oraz spisy miast, fortec i zamków odebranych przez Świętą Ligę Turcji (np. Distinto racconto delle città, fortezze, castelli prese dalla liberation della città sin al giorno presente di Vienna dall`armi della Sacra Lega Imperiali, Polacche e Venitiane. Si nella Morea come in Dalmatia, Venezia, b. dr., 1686).

Szczególną uwagę prasy przyciągała wówczas Moskwa, potencjany sojusznik chrześcijańskiego świata. W kontekście zwycięstw odnoszonych na Węgrzech i Podolu odnotowano zjawienie się we Lwowie posła moskiewskiego jako zwiastuna rozszerzenia Ligi o wschodnie mocarstwo (Distinta relatione de continuati progressi fatti dall`armi della Santa Lega in Hungheria, con l`aviso dell`acquisto di qualche città..., Genova, Giuseppe Bottaro, 1683). Wcześniej odnotowywały gazety analogiczną informację: przybycie do Warszawy poselstwa od cara, aby sprzymierzyć się przeciw Turcji (por. Einzug der Moβkowitischen Gesandschafft so Anno M.DC.LXXX. am Tage Philippi Jacobi solenniter in Warschau gehalten ward. Gedruckt im selben Jahr, b.m.dr. 1680). Prasa śledziła pokojowe pertraktacje Polski i Moskwy w Kadzyniu (Bericht was in der ersten Conferentz, zwischen denen Hn. Hn. Pohlnischen und Moβkowitischen Commissarien vorgelauffen, b.m.dr. [1684]; Relazione mandata dalli medesimi Commissarij Polacchi della loro principata Negociatione in Andrusova, scritta di Kadzina a 17. Gennaro, Lucca, Giacinto Paci, 1684).

Z perspektywy Świętej Ligi w 1686 r. przypatrywano się również losom kampanii mołdawskiej, która znana była w Italii z licznych relacji. Zalew publikowanych we Włoszech informacji „z obozu polskiego”, zwłaszcza z lat 1686-1690, tłumaczono akcją propagandową Jana III, prowadzoną za pośrednictwem sekretarza Tomassa Talentiego oraz rezydenta Rzeczypospolitej w Bolonii Carla Mattesilaniego. Nieodmiennie owe efemerydy prezentowały nadrzędność Sobieskiego pośród dowódców wojsk sprzymierzonych. Skrupulatność Jana III w informowaniu Europy o najdrobniejszych nawet potyczkach i zdobyczach pokazuje, że wyrażona przezeń w medalach J. Höhna mł. koncepcja dominacji polityki wschodniej w imię zbawienia chrześcijańskiego świata nie była czczą przechwałką po wiedeńskim tryumfie. Sobieski czuł się ową Janiną w dłoniach Kościoła (ins. Misit de coelo et liberavit me - zesłał z nieba i wyzwolił mnie), tym, który wskazuje drogę (por. ins. Ingentibus ausis qvo vis monstrat iter A. 1684 - wielkim przedsięwzięciom wskazuje drogę ku każdemu celowi w roku 1684), władcą zasługującym na pochwalną medalierską inskrypcję: IOANNI III REGI POLONIARUM ORTHODOXO FIDEI DEFENSORI EXERCITUUM CHRISTIANITATIS| GENERALISSIMO DUCTORI TURCARUM DEBELLATORI TARTARORUM FUGATORI VIENNAE AUSTRIAE AB | OBSIDIONE TURCICA A: 1683 Die 12 SEPT. LIBERATORI HUNGARIAE RECUPERATORI POLON. | CONSERVATORI M. D. MOSCOV. ET REI PUBL. VENETIAR. AD BELLUM COMUNE INDUCTORI| PATRI PATRIAE DIVO. PIO. IUSTO. FELICI. AUGUSTO. SACRUM (medal na projekt przymierza przeciw Turcji, J. Höhn mł., 1684).

Źródła i opracowania (wybór):

M. Górska, Medalierski wizerunek Jana III – domowa autokreacja i polityka międzynarodowa, w: Primus inter pares. Pierwszy wśród równych, czyli opowieść o królu Janie III, red. D. Walawender-Musz, Warszawa 2013, s. 83-91.

H. Widacka, Jan III Sobieski w grafice XVII i XVIII wieku, Warszawa 1987.

K. Zawadzki, Gazety ulotne polskie i Polski dotyczące XVI-XVIII wieku. Bibliografia, t. 2: 1662-1728, Wrocław 1984.