Obiektem badań botaników są rośliny. Skąd jednak wiemy, że dany organizm jest rośliną, czyli zaliczamy go do królestwa roślin? Aby to określić, musimy zwrócić uwagę zarówno na jego budowę, jak i na funkcje życiowe. Większość roślin jest samożywna – potrafią one w drodze fotosyntezy wytworzyć pokarm, choć w tej grupie zdarzają się też rzadkie przypadki organizmów cudzożywnych. Rośliny zazwyczaj są stale przytwierdzone do podłoża, nie mają zdolności do aktywnego ruchu, a na nowe obszary przenoszą się np. dzięki nasionom.
Kiedyś do roślin zaliczano również grzyby, teraz jednak stanowią one odrębne królestwo. Grzyby nie są organizmami samożywnymi. Zagłębiając się bardziej w ich budowę, warto zauważyć, że u większości grzybów elementy szkieletowe ścian komórkowych zbudowane są z chityny, a nie tak jak u roślin z celulozy. Niektóre grzyby są tak ściśle związane z roślinami lub bakteriami, że tworzą odrębną grupę organizmów, którą nazywamy porostami.
W obrębie botaniki wyróżniamy wiele działów. Budową wewnętrzną zajmuje się anatomia, zewnętrzną – morfologia, klasyfikacją i nazewnictwem – taksonomia, inne działy to np. fizjologia – nauka o procesach życiowych, lub ekologia, czyli nauka o wzajemnych odziaływaniach roślin między sobą, relacjach z innymi organizmami oraz ze środowiskiem. Naukę o zbiorowiskach roślinnych nazywamy z kolei fitosocjologią. Botanicy mogą także zajmować się wybraną grupą roślin i tak na przykład badaczy drzew nazywamy dendrologami, a mszaków – briologami.
Może zastanawiasz się, jak wygląda praca botanika? Różni się ona w zależności od specjalizacji. Niektórzy badacze roślin spędzają dużo czasu w terenie, np. w lasach lub na łąkach, inni zaś w laboratoriach. Każdy botanik wybiera specjalizację, w której chciałby się doskonalić. Warto jednak spróbować swoich sił w różnych dziedzinach, by przekonać się, która nas najbardziej interesuje. Pierwsze zadanie odnosiło się przede wszystkim do taksonomii roślin, dziś zajmijmy się ich morfologią, czyli budową zewnętrzną.
Zadanie
Większość roślin, które spotykasz w czasie spaceru w parku czy na łące, składa się z części podziemnej i nadziemnej. Pod ziemią znajdują się korzenie, a nad powierzchnią pędy, których elementami są łodygi, liście, kwiaty lub owoce. Każda część rośliny pełni ważne funkcje. Korzenie pobierają z ziemi wodę i substancje odżywcze, a także mocują roślinę w glebie. Pod ziemią mogą znajdować się także bulwy, czyli przekształcone części korzeni lub łodyg, które pomagają roślinie przetrwać zimę, a także służą do rozmnażania, czyli wytwarzania nowych osobników. Inne możliwe modyfikacje części roślin, które pełnią takie funkcje, to kłącza lub cebule. Modyfikacjom mogą ulegać także inne części roślin, np. liście lub całe pędy. Jednak podstawową funkcją liści jest prowadzenie procesu fotosyntezy. Kwiaty zaś służą rozmnażaniu i w tym samym celu roślina wytwarza owoce. Nie robią one tego dla nas, to ich sposób na zapewnienie przetrwania gatunku. W przypadku kwiatów i owoców mówimy o rozmnażaniu generatywnym – płciowym, w przypadku bulw, cebul czy kłączy mówimy o rozmnażaniu wegetatywnym, czyli bezpłciowym.
Wiesz już, z jakich części zbudowane są rośliny i czemu one służą. Przyjrzyj się różnym gatunkom i zwróć uwagę na to, jak wyglądają ich liście, łodygi, kwiaty i owoce. Czym się charakteryzują? Bądź uważnym obserwatorem, zwracaj uwagę na kształty, kolory oraz liczby, np. płatków czy pręcików. Wybierz dwóch przedstawicieli dowolnych gatunków i spróbuj powiedzieć, czym się różnią. Wykonaj rysunek, podpisz części roślin. Postaraj się, by Twój rysunek oddawał jak najwierniej zaobserwowaną przez Ciebie roślinę.