Przyroda pełna jest zależności. Żaden organizm – czy to roślina, zwierzę, grzyb, czy najdrobniejsza bakteria – nie są w stanie funkcjonować samodzielnie. Wszyscy jesteśmy częścią tego makrokosmosu.
Wygląd różnych gatunków, ich budowa oraz sposób życia stanowią efekt nieustannej adaptacji do środowiska. Na przykład zadanie kwiatów polega na jak najskuteczniejszym rozprzestrzenianiu pyłku. Ich wygląd wynika więc z tego, kto uczestniczyć będzie w procesie zapylania. Wiesz już z poprzednich zadań, iż dzięki zapylaniu powstają owoce. Dzięki owocom rośliny przyciągają różne zwierzęta, które z tych owoców chętnie skorzystają, a wiele z nich pomaga w rozsiewaniu nasion. Nauka zajmująca się zależnościami między organizmami to ekologia, choć w znaczeniu potocznym zdarza się nam używać tego słowa w innym kontekście. Mówimy często, że coś jest ekologiczne, czyli przyjazne dla środowiska. I tak ekologiczne mogą być materiałowe torby wielokrotnego użytku, które powodują, że nie używamy toreb jednorazowych wykonanych z tworzywa sztucznego.
Ale słowa „ekologiczny” możemy używać także w stosunku do ogrodu. Popatrz na załączoną grafikę. Każdy ogród to sieć zależności. W ekologicznych ogrodach nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin, tylko wykorzystuje się pomoc zwierząt i wzajemne wsparcie, jakiego mogą udzielać sobie różne gatunki warzyw, ziół i kwiatów.
Przykłady zależności i dobrej współpracy w ogrodzie:
- Sadzenie nagietków lekarskich wśród warzyw – nagietek będzie je wspierał, oczyszczając glebę ze szkodników. Taki rodzaj nasadzeń nazywamy uprawą współrzędną.
- Ogórki zawierają mnóstwo witamin, minerałów i nawadniają organizm. Niestety młode ogórki często padają ofiarą ślimaków. Jeśli stworzymy w ogrodzie warunki dla drapieżników: pająków, ptaków, ropuch czy jeży, pomogą one chronić nasze uprawy.
- Groch zwyczajny oraz inne rośliny z rodziny bobowatych mają charakterystyczne kwiaty, które nazywamy motylkowymi (poprowadzimy przez nie tylko jedną oś symetrii!). Po zapyleniu przekształcają się one w strąki. Dzięki symbiozie z bakteriami groch wzbogaca glebę w azot.
- Kwiaty w ogrodzie nie tylko cieszą nasze oczy, ale także stanowią bazę pokarmową dla owadów zapylających. Warto mieć w ogrodzie rośliny o różnym terminie kwitnienia i różnej budowie. Na grafice przedstawiono kwiaty grochu, kwiatostany nagietka (koszyczki) oraz goździk i czarnuszkę damasceńską, która jest także cenioną przyprawą.
- Bezkręgowce to ważni mieszkańcy ogrodu. Motyle dzienne i motyle nocne jako postaci dorosłe zapylają nasze uprawy. Obecność gąsienic jednak mniej cieszy ogrodników. Warto wiedzieć, że gąsienice motyli związane są z konkretnymi gatunkami roślin, które nazywamy roślinami żywicielskimi. Tylko w niektórych przypadkach są to rośliny uprawne, najczęściej jednak zależność ta dotyczy roślin dzikich.
Zadanie
Spróbuj spojrzeć na otaczającą Cię naturę okiem ekologa. Oglądając dzieła sztuki na wystawie lub spacerując po ogrodach, zwróć uwagę na relacje rośliny – zwierzęta. Spróbuj zaobserwować proces zapylania, zobacz, gdzie ptaki budują swoje gniazda i co stanowi materiał do ich budowy. Wybierz dowolny gatunek rośliny i spróbuj odnaleźć jak najwięcej powiązań między nim a zwierzętami. Zastanów się, dla jakich zwierząt stanowi on pokarm, kto zapyla jego kwiaty, w jaki sposób rozsiewane są jego nasiona, czy gatunek ten może stanowić dom dla jakichś zwierząt.