Zamek w Olesku

Najstarsza wzmianka o Olesku – grodzie – horodyszczu Rusi Halickiej, wzniesionym na samotnej skale pośród rozległych pól, stawów i moczarów, w miejscu obronnym ukształtowanym przez samą naturę – pochodzi z r. 1366, z czasów Kazimierza Wielkiego. Właściciele istniejącego tam zamku zmieniali się z upływem wieków. W 1625 r. Jan Daniłowicz, ożeniwszy się z Zofią, córką hetmana Stanisława Żółkiewskiego, przebudował zamek w kształt zachowany do dzisiaj – magnackiej rezydencji i fortecy w owalnym zarysie, z dwóch części połączonych wieżą, z dziedzińcem wewnętrznym i głęboką studnią. Do zamku prowadziła droga na murowanych arkadach, most zwodzony i brama wjazdowa w czworobocznej wieży. Po wygaśnięciu męskiej linii rodu Daniłowiczów cały ich wielki majątek przeszedł na córkę Teofilę, zamężną za Jakubem Sobieskiem. Ich drugi syn Jan urodził się 17 sierpnia 1629 r. w okolicznościach, opisanych barwnie przez historyka Janusza Wolińskiego (1946): „(...) wielka burza srożyła się dokoła wyniosłego zamku w Olesku, krwawe blaski pożogi wznieconej przez grasujący czambuł tatarski czerwieniły ogromne mury magnackiej siedziby. W potokach płynącej z niebios wody, w zimnym świetle trzaskających piorunów rozlegały się zewsząd jęki mordowanej lub pędzonej w jasyr ludności, raz po raz dobiegały gardłowe okrzyki ordyńców, gromionych przez cwałujące w gwałtownym pościgu chorągwie polskie. Wśród szalejącej przyrody i zawieruchy wojennej, w cichym, ustronnym zakątku komnaty zamkowej, miedzy godzina czternastą a piętnastą przyszedł na świat Jan Sobieski, późniejszy król Jan III”. Według legendy, niemowlę położono na marmurowym stole, którego blat pękł na dwoje (z czego wróżono, że narodził się mocarz).