Miasto w dawnym województwie ruskim (dziś Ukraina), nad Gniłą Lipą. Założone w XII w., wspomniane w źródłach pod datą 1184 jako własność księcia halickiego Jarosława Osmomysła. W 1349 r., wraz z Rusią Czerwoną, zostało przyłączone przez Kazimierza Wielkiego do Królestwa Polskiego. W końcu stulecia namiestnikem był tu książę Władysław Opolczyk. W 1415 Jagiełło nadał miastu prawo magdeburskie. Położone na zbiegu szlaków handlowych, cieszyło się licznymi przywilejami (rozszerzone prawa miejskie uzyskało w 1535 r., kiedy Zygmunt Stary dał je w dożywotnie władanie Bonie), rozwijało się rzemiosło. Potwierdzając prawo magdeburskie król „uwalnia na zawsze od daniny owsa, kapłonów, jaj i serów, dozwala wolnego wrębu w lasach itp.; bacząc zaś, iż miasto na częste napady nieprzyjaciół jest wystawione i kilkakrotnie spustoszone zostało, przeznacza na obwarowanie jednoroczny pobór czopowego i opłate szos zwaną”. Przywilej z 1539 pozwalał zbudować w rynku ratusz, „mieć w nim postrzygalnie sukna, z której dochód, jako tez i od gorzałki, obracany być ma na utrzymanie obwarowań miejskich w należytym stanie”. Za rządów Bony, ok. połowy XVI w. wzniesiono zamek, solidną twierdzę z dwoma bramami i zwodzonym mostem. Zniszczał on jednak w ogniu walk XVII wieku. W 1616 lustrator starostwa pisał: Wjazd do zamku od miasta przez cmentarz, potem jest wałem opasany dokoła; pokoje na sklepach postawione; budynki o dachach 3, ale bardzo słabe, na lato będą ich rozbierać, a stawiać insze; na drugiej stronie zamku kuchnia, piekarnia, spiżarnia. Domów w obrębie parkanów było 140, teraz większych 27, mniejszych 33, na glinisku za miastem chałup 4; na nowem mieście domów 31, na wale kletek 6.
W XVII w. starostwo rohatynskie padło ofiarą najazdów Tatarów i Turków. Nie po raz pierwszy stało się ofiarą przemocy. W latach 1490–1492 przetoczyło się przez jego ziemie powstanie chłopskie Piotra Muchy, który korzystając z poparcia hospodara mołdawskiego Stefana, zajął Śniatyń, Kołomyję, Halicz i zagroził Lwowowi; atak został jednak powstrzymany przy pomocy najemników pruskich, zaś Mucha po dotkliwej porażce pod Rohatynem uciekł do Mołdawii. W XVI w. symbolem jasyru stała się miejscowa piękność – Roksolana. Według tradycji urodziła się ok. 1505 r. jako Nastka Lisowska, córka miejscowego duchownego. W 1520 turecka branka, a później ulubiona nałożnica sułtana Sulejmana II Wspaniałego, miała duży wpływ na jego polityczne decyzje (zob. artykuł R. Krzywego Roksolana – ukraińska femme fatale nad Bosforem). W czasie powstania Chmielnickiego spustoszenie siali Rosjanie i Kozacy. Skutki zniszczeń były odczuwalne tutaj aż do połowy XVIII w. Nie pomagały ułatwienia prawne. Władysław IV nadał rohatynskim Żydom prawa miejskie, m.in. starozakonni mogli osiedlać się w mieście, wybudować synagogę oraz założyć cmentarz. Zostali zrównani w prawach handlowych z chrześcijanami: mogli prowadzić karczmy, handlować bydłem itd. Z czasem otrzymali także prawo kupowania domów przy rynku. W 1669 r. przywileje te potwierdził Michał Korybut Wiśniowiecki. Na początku XVIII w. w Rohatynie powstała samodzielna gmina żydowska, która dysponowała drewnianą synagogą (źródła archiwalne potwierdzają istnienie bożnicy w 1792 r.) oraz własnym cmentarzem. 23 XII 1675 r. sejmik halicki obradował na temat zwolnienia Żydów z Rusi Czerwonej z podatku pogłównego. Sprawa trafiła do sejmu, który ostatecznie zwolnił Żydów z płacenia tego podatku. Jan Sobieski III w uniwersale z 27 VII 1694 r. stwierdził, że skutkiem wojennych gwałtów „Żydzi na Rusi Czerwonej cierpieli bardziej niż reszta Żydów”. O poprawę sytuacji starali się kolejni starostowie, wśród których byli ludzie tak wpływowi jak: hetman polny koronny Mikołaj Hieronim Sieniawski i Adam Mikołaj Sieniawski, kasztelan krakowski.
Do dziś zachował się późnogotycki kościół farny z początku XVI w., przebudowany w stylu renesansowym i barokowym ok. 1666 r. (po wojnie magazyn zboża i sklep meblowy, w 1993 r. zwrócony wiernym). Trójnawowa hala z wydłużonym prezbiterium, gdzie korpus poprzedza wieża, zaś po bokach wznoszą się dwie kwadratowe kaplice. Budowla jest jednym z kościołów Rusi Czerwonej naśladujących rozplanowanie katedry lwowskiej. Proboszczami rohatynskimi byli m.in. Marcin Kromer i Piotr Skarga, a tamtejszym dziekanem nieoceniony sarmacki erudyta ks. Benedykt Chmielowski. Ciekawym obiektem jest trójnawowa, halowa cerkiew Narodzenia Bogarodzicy z XV w. (z monumentalnym malowidłem J. Pankiewicza z 1869 r.), łącząca elementy konstrukcyjne pochodzące z tradycji budownictwa kijowskiego, z zapożyczeniami z architektury gotyckiej (np. sklepienie krzyżowo-żebrowe). W XVIII w. stał tu także klasztor Dominikanów (ufundował go w 1614 r. Mikołaj Wysocki z Kwoczan; zniesiony w 1784 r.) i pięć cerkwi (do dziś przetrwały dwie: Św. Ducha z XVII w. i św. Mikołaja z XVIII w.). Zniknął zamek, kiedy po rozbiorach część kresowych fortec zaczęto traktować jako poręczne źródło materiału budowlanego.
