W systemie władzy i organizacji społeczeństwa szlacheckiego w dawnej Rzeczypospolitej szczególną rolę odgrywały sejmiki. Były one związane z centralnym ogniwem władzy – sejmem – a także stanowiły formę lokalnego samorządu.
Generalnie rzecz biorąc, sejmiki działały w ziemi (teren działania samorządu szlacheckiego) w Koronie i w powiecie na Litwie. Czasami jednak obejmowały swym zasięgiem nawet dwa województwa (np. poznańskie i kaliskie lub brzesko-kujawskie i inowrocławskie.) Na danym terenie istniał jeden sejmik, który tworzyła zjeżdżająca się na jego obrady szlachta. Oprócz miast średniej wielkości lub nawet niewielkich (Środa Wielkopolska, Radziejów, Szadek, Lipno) obradowano też czasem w stolicach województw (Łęczyca, Warszawa, Rawa, Wilno).
Każdy sejmik miał zwyczajowo uznane i potwierdzone przez prawo miejsce obrad. Było to szczególnie ważne przy rozstrzyganiu sporów co do legalności sejmiku i prawomocności uchwał w wypadku sporów między szlachtą, tumultów i rozbicia obrad na konkurencyjne zjazdy. Większość sejmików obradowała w kościołach, choć niektóre zgromadzenia odbywały się też w ratuszach miast (np. sejmiki powiatowe w Prusach Królewskich) lub zamkach.
W zależności od głównego powodu zwołania sejmiku wyróżniamy kilka zasadniczych typów zjazdów. W rzeczywistości chodzi jednak nie o jakieś odrębne instytucje, ale raczej o ich podział ze względu na funkcje czy dominującą tematykę obrad. Niewątpliwe najważniejszym rodzajem były sejmiki przedsejmowe zwoływane przez króla na kilka tygodni przed sejmem. Miały one za zadanie wybranie posłów na sejm oraz sformułowanie stanowiska wobec najważniejszych problemów, którymi planowano zająć się na sejmie. Życzenia, postulaty i wytyczne pod adresem sejmu zawierano w instrukcjach poselskich.
Z czasem, w XVI w., utrwalił się zwyczaj wysłuchiwania przez sejmiki sprawozdań posłów z sejmu i podejmowania decyzji związanych z realizacją konstytucji sejmowych – zajmowano się tym na tzw. sejmikach relacyjnych. Od XV w. funkcjonowały natomiast sejmiki elekcyjne zajmujące się wyborem po czterech kandydatów na zwolnione urzędy sędziów ziemskich czy podkomorzych. Spośród wskazanych przez zgromadzenie kandydatów sędziego powoływał dopiero król. Również z sądownictwem związane były sejmiki deputackie, których zadaniem był wybór deputatów (sędziów) na Trybunał Koronny (od 1578 r.) i Trybunał Litewski (od 1581 r.).
Najpóźniej wyodrębniły się tzw. sejmiki gospodarskie zajmujące się sprawami lokalnymi (samorządowymi). Czasem wyodrębniano też osobne sejmiki konfederackie czy kapturowe, miały one jednak charakter nadzwyczajny. System sejmikowy w dawnej Rzeczypospolitej nie był jednolity i – co więcej –ulegał ciągłym zmianom oraz ewolucji. Więcej w nim może nawet wyjątków i regionalnych odrębności niż reguł i jasnych, niezmiennych zasad. Litwa, Mazowsze i Prusy Królewskie to tereny o największych sejmikowych odrębnościach, ale właściwie każda ziemia miała swoje własne tradycje, zwyczaje i precedensy, które składały się na bogactwo Rzeczypospolitej wielu sejmików.
