Pierwsza połowa XVII wieku to okres szczególny w dziejach Polski. W 1587 roku tron w Polsce objął Zygmunt III Waza, a po nim w 1632 roku Władysław IV Waza. Na lata ich panowania przypada wprawdzie największy zasięg terytorialny jaki Polska posiadała w swojej historii, lecz jest to również czas komplikującej się sytuacji wewnętrznej oraz narastających konfliktów z sąsiadami – Szwecją, Turcją i Rosją. Potężne państwo jakim była wówczas Polska powoli traci swoją pozycję. Związany z tym regres gospodarczy rozpoczynający się na początku XVII wieku, przybrał w połowie XVII wieku cechy kryzysu, spotęgowanego zniszczeniami wojennymi.
Początek XVII wieku to lata wzrastającej pozycji wielkich magnatów. W owym czasie niektóre rody szlacheckie, korzystając z łaski króla, posiadanych urzędów i godności, a także na skutek pomyślnych transakcji majątkowych, doszły do olbrzymich fortun. Rozwój latyfundiów magnackich przede wszystkim na wcielonych do Korony ziemiach ukraińskich oraz włączenie Wielkiego Księstwa Litewskiego do Rzeczypospolitej spowodowało wzrost politycznego znaczenia oligarchów, zwłaszcza „królewiąt kresowych”. Dzięki swym latyfundiom oligarchowie zaczęli odgrywać decydującą rolę w życiu wewnętrznym Rzeczypospolitej. Jej polityka w znacznym stopniu zależała od interesów magnatów kresowych. Posiadali oni prywatne armie; prawie do rozbiorów to zwykle w ich rękach pozostawały najważniejsze urzędy państwowe, np. buławy hetmanów koronnych. Pewni swej pozycji, mieszali się nawet w sprawy Mołdawii, będącej wasalem Turcji, siłą popierając swych kandydatów do godności hospodarskiej.
Oligarchowie kresowi dążyli do stworzenia ze swych majątków niezależnych państewek, czego doskonałym przykładem byli Koniecpolscy. Jeśli magnat dzięki piastowanym urzędom lub dobrze zorganizowanym prywatnym wojskom potrafił zabezpieczyć swe włości przed ciągłymi najazdami Tatarów, szybko zaludniały się one uchodźcami z innych terenów.
W pierwszej połowie XVII wieku Polska na południowo-wschodnich kresach prowadziła wielką akcję osadniczą. Po mongolsko-tatarskim pogromie ogromne przestrzenie puszcz i stepów pozostawały niezamieszkane. Chętnych odstraszały wypady zagonów tatarskich pojawiających na terytorium Rzeczypospolitej co kilka lat, a często nawet i kilka razy w roku. Tatarzy zapuszczali się w głąb ziem polskich paląc i niszcząc wsie i miasteczka oraz uprowadzając w jasyr tłumy zarówno ukraińskiej jak i polskiej ludności.
O ile połowę XVI wieku – za wyjątkiem wschodniego Mazowsza – cechował zastój w zakresie lokacji miast, o tyle przełom XVI i XVII wieku przyniósł pod tym względem ożywienie. Właściciele kresowych dóbr ukraińskich dążyli do ściągnięcia do nich jak największej liczby osadników. Na skutek pogorszenia się położenia chłopów na zachodniej Ukrainie, Białorusi i Rosji zbiegowie kierowali się na naddnieprzańską Ukrainę, gdzie istniały jeszcze obszerne, dopiero skolonizowane tereny. Właściciele latyfundiów dawali przybyszom znaczne ulgi, długie lata „wolnizny” od wszelkiego rodzaju czynszów i robocizn. Powstało wówczas wiele nowych miejscowości, a na przyłączonych w 1569 roku ziemiach ukraińskich, zakładanie nowych miast było miarą ekspansji gospodarczej. Zakładane na kresach osady były często miastami jedynie z nazwy, gdyż ich ludność trudniła się głównie rolnictwem. W województwach kresowych, kijowskim i bracławskim, nie było wyraźnej granicy między osadnictwem miejskim i wiejskim. Przy złych warunkach bezpieczeństwa, z powodu napadów tatarskich, w zwanych miastami osadach ufortyfikowanych, skupiała się większość ludności kraju, pracująca głównie na roli.
