Żeleźce czekana ze zbiorów jasnogórskich jest spłaszczone, górą faliście wygięte i silnie rozszerzające się ku krawędzi ostrza. Zdobią je inkrustowane motywy uproszczonej wici i plecionki oraz medaliony z imitacjami napisów, zapewne tureckich, pełniące rolę czysto dekoracyjną. Stylizowany „napis” znajduje się także na grzbiecie skośnie ustawionego obucha. Trzonek z ciemnego drewna, z końcami okutymi blachą, dekorują motywy trybowane (na końcach) i inkrustowane (w części środkowej): spiralnie ułożone pasy przestylizowanej wici roślinnej z uproszczonymi kwiatami, listkami i skręconymi odnogami-wąsami. Charakterystyka motywów na okuciach i na części trzonka między nimi jest odmienna.
Zabytek jest tradycyjnie uważany za jedno z trofeów wiedeńskich króla Jana III Sobieskiego przekazanych przez niego na Jasną Górę, na co jednak nie ma bezpośredniego potwierdzenia archiwalnego – bardziej prawdopodobne wydaje się, że czekan należał do grupy pamiątek po królu, które na Jasnej Górze znalazły się jako dar jego synów, królewiczów Jakuba i Konstantego (najważniejszy ich zespół przekazał w 1722 roku królewicz Jakub Sobieski – zob. fragment tzw. znaku hetmańskiego króla Jana III Sobieskiego z klasztoru paulinów na Jasnej Górze i buńczuk z klasztoru paulinów na Jasnej Górze). Jerzy T. Petrus zidentyfikował czekan w spisach skarbca jasnogórskiego z 1731 roku (później uzupełnianych) i z 1768 roku (Odsiecz Wiedeńśka…, zob. Literatura, vol. 1 – poz. kat. 513 na s. 289). W związku z planami urządzania ekspozycji militariów w Arsenale na Jasnej Górze obiekt był konserwowany przez Aleksandra Czerwińskiego w 1976 roku.
Czekan został szczegółowo omówiony przez Jerzego T. Petrusa w katalogu wawelskiej ekspozycji jubileuszowej z 1983 roku. Postawiona tam teza o pochodzeniu czekana z europejskiej części imperium tureckiego została przyjęta przez Aleksandra Czerwińskiego, który wskazał na możliwość wykonania przedmiotu na obszarze Hercegowiny.
Zdaniem Aleksandra Czerwińskiego wysoka klasa obiektu, czas jego powstania i pochodzenie z terenu państwa tureckiego czynią bardzo prawdopodobnym przynależność czekana do wiedeńskich trofeów Jana III Sobieskiego.
Literatura:
Ks. Józef Adamczyk, Skarbiec Jasnogórski. Przewodnik po Jasnej Górze w Częstochowie. Część II, Częstochowa 1903, il. na s. 67.
Wojciech Stanisław Turczyński, Przewodnik po Skarbcu Jasnogórskim, Częstochowa 1926, poz. 18–19 na s. 19.
Stanisław Świerz-Zaleski, Przewodnik po jubileuszowej wystawie epoki króla Jana III w Zamku Królewskim na Wawelu od 15 lipca do 30 września 1933 w dwustupięćdziesięciolecie odsieczy wiedeńskiej, Kraków 1933, poz. kat. 113 na s. 21.
Jędrzej Zapomniany [Alfons Jędrzejewski], Jasna Góra. Dzieje cudownego obrazu i klasztoru, Częstochowa 1933, poz. 21 na s. 29.
Aleksander Czerwiński, Wanda Bigoszewska, Arsenał Twierdzy Jasnogórskiej. Przewodnik, Jasna Góra 1982, s. 25.
Zdzisław Żygulski jun., Stara broń w polskich zbiorach, Warszawa 1982, poz. kat. 116e na s. 118.
Jan Golonka ZP, Trofea wiktorii wiedeńskiej na Jasnej Górze, „Niedziela”, R. XXVI, 1983, Nr 37 z 11 XI.
Zdzisław Żygulski jun., Stara broń w polskich zbiorach, wydanie II poprawione, Warszawa 1984, poz. kat. 116e na s. 118.
Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 513 na s. 289 (notę opr. Jerzy T. Petrus), vol. 2 – il. 361.
Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Pamiątki po Sobieskich na Jasnej Górze, w: Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, il. nlb. na s. 53 (górna lewa).
Jan Golonka OSPPE, Jerzy Żmudziński, Skarbiec Jasnej Góry, Jasna Góra 2000, il. 18 na s. 28, komentarz do il. na s. 259.
Aleksander Czerwiński, Militaria jasnogórskie. Opracowanie bronioznawcze, konserwacja i ekspozycja zbiorów, „Muzealnictwo Wojskowe”, T. 8, 2005, s. 73, s. 95, il. 16 na s. 95.
U tronu Królowej Polski. Jasna Góra w dziejach kultury i duchowości polskiej, Katalog wystawy pod kierunkiem Jana Golonki OSPPE, Przemysława Mrozowskiego, Jerzego Żmudzińskiego, Zamek Królewski w Warszawie, 15 grudnia 2006–11 marca 2007, Warszawa 2006, s. 174 (w obrębie noty opr. przez Jana Golonkę i Jerzego Żmudzińskiego).
