Urząd hetmana (dux exercituum, campiductor generalis) powstał w Polsce w drugiej połowie XV wieku. Swój pierwowzór miał w Czechach i ustanowiono go wraz z koniecznością zaciągania wojska zaciężnego, którego hetman był dowódcą. Początkowo hetmana powoływano doraźnie, na jedną bądź kilka kampanii wojennych, stąd jednocześnie mogło działać kilku hetmanów. W 1503 roku zasada ta uległa zmianie. Ustanowiono wówczas urząd hetmana wielkiego koronnego, który w 1527 roku został oficjalnie uznany za najwyższego urzędnika wojskowego w kraju. Wówczas też określono jego kompetencje. Pomimo ważnych zadań jakie postawiono przed hetmanem, nie zaliczono go jednak do grona senatorów. Powszechną więc praktyką było piastowanie przez hetmana innej godności senatorskiej. Stan taki uległ zmianie w 1768, kiedy to hetman został senatorem. W 1581 roku wykształciła się zabójcza dla monarchy zasada dożywotności urzędu hetmańskiego. Od tej pory nie można było usunąć wojskowego nieudacznika czy niedołężnego starca, ani jawnego opozycjonisty. To ostatnie było zresztą najgorsze, bowiem hetman dysponujący majątkiem, wpływami i co najważniejsze wojskiem, nie wahał się prowadzić własnej polityki, jakże często sprzecznej z polską racją stanu. Z czasem hetman wyrósł, jak to określano w XVIII wieku, na niezależny stan, obok króla i senatu. Oprócz władzy nad wojskiem, jako jedyny obok monarchy prowadził niezależną politykę zagraniczną wobec Turcji i Chanatu Krymskiego. Jego kompetencje ukrócono dopiero na sejmie niemym. Wówczas to odebrano mu uprawnienia dyplomatyczne, a także ustalono stały etat wojska, opłacanego już z pominięciem urzędu hetmana. Co ciekawe dopiero wówczas ułożono rotę przysięgi, której wcześniej hetman składać nie musiał. Pomimo tego przysięgi notorycznie łamano i najwyższy dowódca wojska dalej mieszał się w sprawy państwa. W czasach stanisławowskich trwała ustawiczna walka nad ograniczeniem władzy hetmanów, którzy od 1768 roku zasiadali już w senacie. Wraz z ustanowieniem Rady Nieustającej, powołano Departament Wojskowy, który pozbawiał władzy hetmana, choć ten pozostał kierownikiem Departamentu. Co więcej, Stanisław August zarezerwował dla siebie prawo mianowania oficerów. Sejm Czteroletni zaliczył hetmanów w poczet ministrów. Kres urzędu hetmańskiego nastąpił wraz z upadkiem państwa, a trzech z czterech ostatnich hetmanów zawisło niesławnie na szubienicach podczas insurekcji kościuszkowskiej.
Urząd hetmański w 1669 roku został objęty zasadą incompatibilium. Od tej pory hetman nie mógł być jednocześnie marszałkiem wielkim, kanclerzem i podskarbim. Jednak przepis ten był akceptowany dopiero w momencie, w którym Jan Sobieski, który dzierżył jednocześnie hetmaństwo wielkie i marszałkostwo wielkie został królem.
Oprócz pary hetmanów wielkich: koronnego i litewskiego, od XVI wieku funkcjonowali hetmani polni. W czasie wojny o Inflanty w 1565 roku ustanowiono urząd hetmana inflanckiego, którego urząd zanikł w początkach XVII stulecia. Inną efemerydą, która nie przyjęła się w polskim systemie urzędniczym, był urząd odrębnego hetmana dla wojska autoramentu cudzoziemskiego. Urząd ten ustanowiono w 1717 roku dla Jakuba Henryka Flemminga, ale wobec oporu pozostałych hetmanów i szlachty został on w 1724 roku zniesiony. O wiele dłuższy żywot miał za to urząd hetmana kozackiego.
Znakiem hetmańskiej godności była buława oraz buńczuki. Posiadały one duże znaczenie praktyczne na polu bitwy, ponieważ wskazywały dowódcę i ułatwiał z nim komunikację.
Rola hetmanów była wyjątkowa, toteż powoływano ich na sejmie. Stąd też w czasie degeneracji życia politycznego, nominacja hetmańska była częstym powodem zrywania sejmów. A było o co walczyć, bo oprócz wpływów i znaczenia, hetmaństwo przynosiło pokaźne dochody. Od 1717 roku hetmanowi wielkiemu wyznaczono 120 tysięcy złotych pensji i 100 tysięcy funduszu dyspozycyjnego do rozliczenia. Hetman polny otrzymywał odpowiednio 80 i 30 tysięcy. Warto zaznaczyć, że wskutek ówczesnej praktyki ściągania tzw. hiberny przez wojsko, dochody te były o wiele większe niż przepisana pensja.
Hetman wielki był wodzem armii, a jego zastępcą był hetman polny, jednak dowództwo naczelne należało do króla, o ile ten zdecydował się uczestniczyć w wyprawie wojennej. Z dowodzeniem armią wiązało się prawo wydawania tzw. artykułów hetmańskich, czyli przepisów regulujących dyscyplinę w obozie. Artykuły posiadały od 1590 roku moc konstytucji sejmowych. Na ich podstawie hetman mógł karać śmiercią i przedstawiać żołnierzy do nagrody i nobilitacji.
