Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Malarstwo
Augustyn Mirys ?
Polska
1744
Olej, płótno
110 x 76 cm
Wil.5839

Napis na licu u góry z lewej: Józef Sapieha | Cześnikowicz W. X. Lgo: nie precyzuje, którego z cześnikowiczów, noszących to samo imię (Józef) obraz przedstawia. Początkowo portret, przypisywany François Desportes’owi, uchodził za podobiznę Józefa Stanisława Sapiehy (1708–1754) – sufragana wileńskiego, syna cześnika litewskiego oraz marszałka wielkiego litewskiego Aleksandra Pawła Sapiehy i Marii de Béthune, siostrzenicy Marii Kazimiery. Określenie osoby portretowanej, jak również autora obrazu ustalił Andrzej Ryszkiewicz na podstawie rękopisu Stefana Terleckiego (zaginiony) i opracowania L. Bernackiego.

Terlecki cytuje zapis w inwentarzu pałacu Sapiehów w Wielicku z 1792 r., który wymienia: Portret księcia Józefa Sapiehy, krajczego litewskiego w dziecinnym wieku lat 7 mającego, krajobraz, polowanie. Portret sam z dawniejszego oryginału zdjęty. W inwentarzu przerzeczonym malarz oznaczony jest Mirys Augustyn.

Ryszkiewicz, opierając się na tym przekazie, stwierdził, że prezentowany obraz wykonał Augustyn Mirys (1700–1790) oraz że jest to wizerunek Józefa Sapiehy (1737–1792) – syna cześnika litewskiego oraz wojewody mścisławskiego Ignacego Sapiehy i Anny z Krasickich. Przedstawiony chłopiec został w dorosłym życiu pułkownikiem wojsk litewskich, a w latach 1766–1784 był krajczym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Poślubił Teofilę z Jabłonowskich, z którą aktywnie działał w konfederacji barskiej. W konfederacji został mianowany marszałkiem powiatu wołkowyskiego i regimentarzem litewskim. Sapiehowie mieli troje dzieci: Józefa, Aleksandra Antoniego (słynnego przyrodnika i geologa) oraz Annę (zaręczoną z Aleksandrem Zamoyskim, zmarłą przed ślubem).

Kompozycja obrazu przypomina autoportret François Desportes’a z 1699 r., znajdujący się w zbiorach Luwru, i z tego względu zapewne portret został uznany za dzieło tego artysty. Jednak francuski malarz pracował w Polsce tylko w latach 1695–1697, a więc wiele lat przed narodzinami cześnikowicza.

Augustyn Mirys przybył do Polski z Francji i był podobno synem szlachcica szkockiego, emigranta-jakobity, zwolennika Stuartów. Niewykluczone, że studiował w Królewskiej Akademii w Paryżu i być może został wyróżniony złotym medalem oraz przyjęty do Akademii. Później podróżował do Włoch, gdzie się ożenił ze swą uczennicą – Włoszką, której portret z 1729 r. jest pierwszym znanym jego dziełem. Od papieża otrzymał Order Złotej Ostrogi. W Rzymie pracował dla ambasadora francuskiego B. H. de Beauvilier ks. de Saint-Aignan. Od 1740 r. pozostawał w służbie Sapiehów, wykonując szereg portretów. Następnie w Dubiecku malował wizerunki Krasickich. Jeszcze przed 1750 r. został zatrudniony przez Jana Klemensa Branickiego i odtąd w znacznej mierze był związany z dworem białostockim.

Uważa się, że Mirys jest twórcą jeszcze jednego portretu Józefa Sapiehy oraz podobizny jego przyrodniego brata Ignacego Cetnara, które ma w swych zbiorach Muzeum – Zamek w Łańcucie.

Niezwykle rzadki w malarstwie polskim XVIII w. dziecięcy portret myśliwski odznacza się wysmakowanym kolorytem z dominantą nasyconej zieleni i ciepłych brązów oraz umiejętnie położonymi blikami światła. Zwraca uwagę kompozycja wizerunku – siedzący pod drzewem w swobodnej pozie chłopiec trzyma w jednej ręce strzelbę, drugą obejmuje łaszącego się psa. Na pierwszym planie leży malowniczo ułożona upolowana zwierzyna. Mały myśliwy patrzy w oczy widza śmiało i z wyraźną dumą. Jego delikatne rysy artysta oddał po mistrzowsku, stosując laserunki.

Krystyna Gutowska-Dudek