Wystawa kwiatów w Wilanowie 19–21 maja 1853 r.

Już dzień Czwartkowy [19 maja 1853], a pierwszy wystawy kwiatowej w Willanowie, przyniósł sto-kilkanaście rs. [ruble srebrem], dla sierotek pod opieką Warsz: Towa: Dobro: [Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności], będących. Liczne bowiem Osoby, przybyłe z Warszawy, łącząc zabawę z dobroczynnym celem, pospieszyły ją nawiedzić. Na samym wstępie, oko nasze spotyka wielką srebrną tacę, na którą sypią się datki zbierane przez szanowne Opiekunki Dobroczynności, Hrabinę Pusłowską onegdaj, Panię Wincentowę Majewskę i Panię Minterowę wczoraj, a dziś Xiężnę Zenejdę Lubomirskę i Hermancję Hrabinę Uruskę [przypis 1]. Następnie uderza oko każdego przychodnia zbiór wytwornych kwiatów i osobliwości jakiemi wystawa jaśnieje. Nie taimy tutaj że powszechną prośbą i życzeniem ogółu jest przedłużenie tej wystawy przez jutro. Dzień bowiem powszedni, jako dzień pracy, nie każdemu przystępny do wycieczki zamiejskiej, jutro zaś Niedziela, czyli dzień świąteczny [Święto Zesłania Ducha Świętego, 21 maja 1853], a zatem jak wiadomo, najlepsza dla pracowitych Warszawian do tego sposobność. Na wszelki więc przypadek, aby każdy mógł jak z katalogiem, z Kurjerem w ręku, przebiedz wszystkie te osobliwości, jakie są godne uwagi, przechodziemy tu kolejnie całą wystawę kwiatów: Przy wchodzie zatem widziemy po lewej stronie laury (drzewa bobkowe), wraz z exotycznemi roślinami które rozpoczynają jedną długą aleę. Laury te, ciągną się aż do statuy przedstawiającej Bachusa [3]. Postępując dalej, tuż za statuą, zawsze po lewej stronie, spotykamy drzewo (rhams claternus), poniżej tego pomarańcze i rośliny exotyczne aż do azalei indyjskich. Azaleie te stanowią jakby jedną różnobarwną ścianę, u stóp której świetne niezapominajki alpejskie i silene pendula. Po nad tą ścianą azalei, wznoszą się pomarańcze z owocami, i następnie po przejściu małego oddziału zielonych roślin, znajdujemy oddział rododendronów drzewiastych w różnych odmianach białych, różowych i pąsowych, jako to: rodendron grandissimum; Dromundi (biorący nazwę od pierwszego swego wynalazcy i anglika Professora Dromund); i gloria de Gandavensis zupełnie białego koloru. Oprócz tych rododendronów, spotykamy szczątki kwitnących ostatnich kamelji, pomiędzy któremi jedną z najpiękniejszych jest kamelia la Reine, która przed dwoma laty jako najnowsza sprowadzoną została z Belgji. Kamelja ta jest koloru białego, a budowa kwiatu tak naturalna jakby wyrobiona od ręki, i dla tego prosimy zwrócić na nią uwagę. Oddział ten zakończa piwonja drzewiasta biato-różowa, u samego dołu umieszczona. Dalej idzie ściana zielona z roślin i drzew iglastych, w której przewodniczy akacja paradoxa. Przyszedłszy do bassenu, w którym w środku stoi figura Tritona, (dzieło Kischa) [4], tryskającego wodę w górę, widziemy przedłużoną tę ścianę przedstawiającą nam w obwodzie bassenu (zawsze po lewej ręce od wejścia), po większej części drzewa cyprysowe w różnych odmianach; jako to: Cupressus semper virens piramidalis; expansa; i Turnaefortii, który to pół-cyrkiel zamykają dwie akacje longifolia; w samym zaś środku widzieć się dają kwitnące wrzosy, jako to: erica actea, mediterana, tubi-flora, i zbliżona do wrzosu z pąsowemi kieliszkami, roślina epagris miniata. Przeszedłszy bassen, mamy na lewym brzegu oliwkę z czarnym owocem, olea sativa; dalej znów, jak w pierwszej połowie, znajdujemy rododendrony drzewiaste, a między innemi, zasługujący na uwagę rododendron argenteum i Cavendischi koloru różowego z punkcikami czarnemi; pierwszy także czyli rododendron argenteum, do rzędu osobliwości należy, a kolor jego jest ciemno-karmazynowy. U stóp tej ściany, kwitnie sedum spatulatum. Tu spocząwszy wzrokiem na ścianie zielonych krzewów, oczy nasze olśnione są różnobarwnym kolorem, a mianowicie: kwiatami azalejami indyjskiemi, pomiędzy któremi biała z kryskami gdzieniegdzie fioletowemi, zwana azalea Indica Welington, oraz azalea alata z dubeltowym kwiatem, i azalea exquiseta, biało-różowa, jak najpiękniejszy przedstawiają widok. Mijając potem zieloną ścianę, w której dominuje akacja longifolia, i dająca mniej więcej obraz wegetacji nowo-holandzkiej [5], po przejściu figury gipsowej [przypis 2], zamyka się ta linja, jak na początku drzewami laurowemi i exotycznemi. Doszedłszy więc do drzwi i wracając się tą samą aleą, a zatem mając szpaler po lewej stronie, spotykamy pomiędzy dwoma zielonemi klombami, z których, w pierwszym widziemy drzewo (stary mirt, mniej-więcej lat 200 mający), a w drugim drzewo oliwne (które przed dwoma laty okryło się fruktami), ostatnie już hiacenty prawdziwe, z holandzkich cybul, okolone pięknemi auryklami, a w tych nawet dubeltowe exemplarze. W środku tychże wznosi się azalea georgica, kwitnąca, w kolorze fioletowym. Linję tę przegradzają nowalje z ogrodu Willanowskiego, jako to: kalafiory, kartofle, fasole, ogórki angielskie, szparagi i włoskie finoli, okolone od strony małego bassenu, kilku azalejami pontyńskiemi żółtemi, wśród których kwitnie pigua japońska czerwona. Za bassenem wznosi się piramida, w której dominuje drzewo pomarańczowe, urozmaicone gruppą kwiatów pantoflowych (calcelaria hybrida). U stóp tej tak wspaniałej piramidy, są anemony blado-różowe, zaś pod drzewem pomarańczowem, wilcze mleko (euforbia millii). Tu następują akacje, później klombik z samych tulipanów dubeltowych (turnesol i rex rubrorum), a ponad niemi kamelja w formie drzewa (camelia yenusta) biała z różowemi paskami i plamami. Ciągnąca się linja zielona, złożona powiększej części z wrzosów i pomarańcz, opiera się o klombik z lewkonji wszystkich paskowatych prócz jednej białej. Klombik ten urozmaica wyniosła kamelja pąsowa (mirtifolia), mająca pięćdziesiąt kilka rozwiniętych kwiatów; zakończa zaś akacja longi folia. Jakby wśród skały, widziemy obok bassenu, na kamieniach, drzewa iglaste, a z tych bezwątpienia godne nazwy królewskiej, drzewo aurocaria excelsa, (jodła). Jest także tu więcej osobliwości iglastych, jak juniperus lusitanica, juniperus nepalensis, (jałowce) i na końcu cedr z gór Atlasu. Drzewa zaś z nowej Hollandji, jedno z liściami potrójnemi długierni, iest aralia trifoliata, a drugie z liściem podobnym do naszego dębu agnostis sianata. Pod oknem rozwija się klomb z cedrów, jodeł i świrków. Pół-cyrkel od okna rozpoczyna się przez zielone krzewy, a między temi odznacza się aurocaria Cuninghami, (podobne do naszej jodły) i jedno-listna aralia crasifolia; dalej pomarańcze, kamelje, klomb z laku, tacetów i narcyzów, drzew cytrynowych, aż do statuy, przedstawiającej wynalazcę sklepień gotyckich [przypis 2], a pod którą jaśnieją epiphilum alatum i biała gala etiopica, a następnie zakończająca ten szereg cineraria hybrida w różnych odmianach od białego do najciemniejszego koloru. Zakończa wystawę klomb z drzew pomarańczowych jedna stara mirta, i wysoka akacja (lophanta) stanowiące jedną ścianę. Tyle to naraz osobliwości, nagromadzono w tej słynnej Willanowskiej cieplarni, dla wzbogacenia której, Hrabiostwo Potoccy, nic nie oszczędzają. Temu zamiłowaniu odpowiada jak to widać dziś w skutku, staranność miejscowego ogrodnika P. Pelda, który słusznie pyszni się z tej okazałości, jaką dzisiaj jaśnieje Willanowska cieplarnia. Kto więc do Soboty nie miał sposobności zwiedzenia takowej, może z całą pewnością korzystać jutro i to przez dzień cały.