Minęło prawie sześćdziesiąt osiem lat od otwarcia wystawy leonardowskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie (tytuł: „Leonardo da Vinci”; czerwiec-lipiec 1952 r.). Warto przypomnieć tę historyczną już ekspozycję w czasie, kiedy w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie odbywa się[1] wystawa Leonardiana w kolekcjach polskich (grudzień-październik 2020 r.), prezentująca między innymi cztery obrazy wówczas eksponowane, o których poniżej.
W sali pierwszej warszawskiej wystawy leonardowskiej pokazywano dwa obrazy przypisywane Aureliowi Luiniemu (1530-1593), synowi Bernardina Luiniego (ok. 1480-1532): Amorek wsparty na gałęzi i Amorek z łukiem (przed 1593, tempera jajowa, w warstwach wierzchnich laserunków możliwe dodatki olejno-żywiczne, deski topolowe, 68 x 48 cm; nry inw. odpowiednio: Wil.1588, Wil.1589) (il.1)[2]. W sali drugiej prezentowano obraz Zbawcy Świata (Salvator Mundi)[3] i po jego prawej stronie Madonnę z Dzieciątkiem Bernardina Luiniego (ok. 1515-20, spoiwo olejne, deska topolowa, 74 x 56 cm; nr inw. M.Ob.624 MNW), którą Białostocki uznał za „najciekawszy obraz Leonardowskiego kręgu, wystawiony w Muzeum Narodowym”[4] (il.2), a nawet – za obraz stojący „najbliżej może mistrza, wśród obrazów warszawskich”[5]. W pierwszym dziesięcioleciu XX w. dzieło znajdowało się w galeryi książąt Czartoryskich w należącym do rodziny pałacu w Wiedniu (XVIII dzielnica Währing; wcześniej Weinhaus pod Wiedniem)[6].
Wystawa zorganizowana przez dyrektora Stanisława Lorentza (1899-1991) była pierwszą po wojnie podróżą Damy z gronostajem Leonarda da Vinci, odbytą do miejsca przeznaczenia, warszawskiego Muzeum Narodowego, w ministerialnej „demokratce”[7] (il.3). Dama powróciła do Krakowa zimą 1955 r.[8] W Muzeum Narodowym w Warszawie zachowano do tego czasu[9] tak zwaną „salę leonardowską” w Galerii Malarstwa Obcego. Pomiędzy Madonną z Dzieciątkiem Bernardina Luiniego, pochodzącą z kolekcji księcia Konstantego Adama Czartoryskiego (1773-1860) z Weinhaus, a Salvatorem Mundi, zakupionym przez hrabiego Stanisława Kostkę Potockiego (1755-1821) do jego wilanowskiej kolekcji, eksponowano Madonnę z Dzieciątkiem (deska, 70 x 53 cm; dawny nr inw. Muzeum Narodowego w Warszawie: 211641) z kolekcji hrabiów Branickich w Warszawie[10] (il.3). W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX w. ostatni z wymienionych obrazów przypisywano Bernardinowi Luiniemu, a następnie, w latach sześćdziesiątych, innemu uczniowi Leonarda da Vinci, Giampietrinowi (właśc. Giovanni Pedrini lub Giovanni Pietro Rizzi bądź Rizzoli; czynny w latach ok. 1495-1540/1549).
Wystawa zwana leonardowską w Muzeum Narodowym w Warszawie, zorganizowana dla uczczenia pięćsetlecia urodzin Leonarda dla Vinci, była w zamyśle twórców (opiekuna naukowego ekspozycji prof. Jana Białostockiego, autora oprawy plastycznej inż. arch. Stanisława Zamecznika) zbudowana „niejako dokoła” Damy z gronostajem[11]. Nie pokazywano reprodukcji, tylko „oryginalne dzieła sztuki”[12]. Eksponowanym obrazom towarzyszyły ryciny, „pouczające o tym jak rozmaicie interpretowano sztukę Leonarda w różnych okresach”[13]. Podobne cele przyświecały Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie podczas tworzenia wystawy Leonardianów z okazji pięćsetlecia (tym razem) śmierci Mistrza: wybór obrazu Salvator Mundi jako centralnego punktu ekspozycji, prezentacja oryginalnych obiektów, nie ich reprodukcji, eksponowanie zarówno obrazów, jak i dzieł graficznych. Przede wszystkim jednak, wspólnym mianownikiem, łączącym obydwie wystawy, które dzielą dziesięciolecia, są leonardiana z polskich kolekcji. Część z nich udało się zgromadzić na ekspozycji, o części dane było nam „jedynie” bądź „aż” przypomnieć - gdyż każde takie przypomnienie ożywia nieco zapomniane wizerunki w powszechnej świadomości. Stąd już tylko krok do podjęcia nowych badań.
[1] W chwili obecnej wystawa jest nieczynna do odwołania. Zob. komunikat: https://www.wilanow-palac.pl/wystawa_leonardiana_w_kolekcjach_polskich.html (dostęp: 16.05.2020).
[2] Zob. katalog wystawy, poz. 24-25, s. 190-193.
[3] Bernardino Luini?, Cesare da Sesto? (1477-1523), Giovanni Antonio Boltraffio? (1467-1516) lub inny malarz związany z pracownią Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie; po 1513? – w trakcie badań konserwatorskich, technika w trakcie badań konserwatorskich, deski dębowe wzmocnione płytą, 65,5 x 51 cm; nr inw. Wil.1016. Zob. artykuły dotyczące między innymi obrazu Salvator Mundi w katalogu wystawy: https://www.wilanow-palac.pl/leonardiana_w_kolekcjach_polskich.html (online: 16.05.2020).
[4] J. Białostocki, Wystawa Leonardowska w Muzeum Narodowym w Warszawie w roku 1952, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 2, Warszawa 1957, online: https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/roczmuzwarsz1957/0755 (dostęp: 16.05.2020), s. 747.
[5] J. Białostocki, Warszawskie „Leonardiana”, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 14, nr 3, 1952, online: https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1952/0201 (dostęp: 14.05.2020), s. 4.
[6] Zob. A. Woźniak-Wieczorek, „Madonna z Dzieciątkiem” Bernardina Luiniego, online: https://www.wilanow-palac.pl/madonna_z_dzieciatkiem_bernardina_luiniego.html (dostęp: 16.05.2020).
[7] J. Czop, J. Sobczyk, The Travels of The Lady – The Lady Travels, DOI: 10.12797/RMNwK.08.2015.08.08, online: https://www.academia.edu/27159343/The_Travels_of_The_Lady_-_The_Lady_Travels (dostęp: 16.05.2020), s. 189-190.
[8] Ibidem, s. 212.
[9] Przynajmniej do 1954 r.
[10] J. Białostocki (oprac.), Malarstwo europejskie: katalog zbiorów, t. 1, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1967, kat. 413, s. 147.
[11] J. Białostocki, Wystawa Leonardowska …, op. cit., s. 741.
[12] Ibidem, s. 741.
[13] Ibidem, s. 741.