Zdumiewająca wprost jest skrupulatność, z jaką dyplomata sporządzał swoje notatki. Przy każdej miejscowości starał się podać jakąś ciekawostkę dotyczącą jej historii czy zabudowy. Szczególnie zdawały się go interesować obiekty sakralne.
Połonka i Słonim
20 kwietnia. Obiadowałem w miasteczku Chwostowicach. W tym miasteczku jest cerkiew unicka i kościół rzymski, drewniane. Przy tym pomienionym kościele [jest] przyrobiona [tj. dobudowana] izba kamienna, w tej izbie znajduje się cudowny obraz Przenajświętszej Bogarodzicy, rzeźbionej roboty, z Wszechwiecznym Dzieciątkiem, a ten obraz przywiózł z Rzymu Radziwiłł, który nazywa się Sierotka (przyp.1). Na tym świętym obrazie [są] bogate trzy suknie [tj. koszulki] kawalerskie, podarowane albo dodane, od kawalera maltańskiego pana Niadyckiego. Przed tym obrazem 8 lamp srebrzonych, wielkich.
Tegoż dnia przyjechałem na nocleg do lasu, przejechawszy za miasteczko Połonkę 2 mile, od Chwostowic 5 mil. Miasteczko Połonka [jest] różnej szlachty. W tym miasteczku przed laty kniaź Iwan Chawański [wł. Chowański] miał bój z Polakami, kiedy Polacy pobili moskiewskie wojska pod Lachowiczami, pułk kniazia Iwana Chawańskiego (przyp.2).
21 kwietnia. Przyjechałem na obiad do miasta Słonim, od obozu 3 mile, od miasta Mir 13 mil polskich, a moskiewskich 65 wiorst; od Moskwy do Słonimia 930 wiorst. Miasto Słonim – niemałe, a zabudowy w nim dobrej, wielkiej nie ma; leży nad rzeką Sczara. Dużo w tym mieście domów żydowskich. To miasto – majętność matki hetmana litewskiego pana Sapiehy. W tym mieście jest jej dom, wokół domu jest zamek ziemny, [były tam] pałace drewniane, drewnianej budowy, niemałe były, [ale] zmurszały. W tym mieście [są] 3 klasztory rzymskie: jeden ponieński [tj. panieński], to jest dziewiczy, zakonu barnadyńskiego; drugi – męski, zakonu dominikańskiego; w trzecim mieszkają kanonicy, którzy chodzą w białym tak, jak i dominikanie, a na wierzchu noszą krótkie płaszczyki, też białe, podobne do krótkich mantii. W tych klasztorach [są] kamienne klasztory, wielkie, jednakowoż lepszy [jest] kościół w panieńskim klasztorze, to jest w dziewiczym monastyrze u barnadynek. W tymże mieście jest jeszcze klasztor kamienny – barnadyński męski. I tego dnia nocowałem w Słonimiu.
22 kwietnia. Wyjechawszy ze Słonimia, przyjechałem na obiad do majętności podstarosty wołczeńskiego pana Żukowskiego, do miasteczka Iwaszkowicze, od Słonimia 4 mile, i pod tym miasteczkiem przejechałem na promie przez rzekę Zełwę. Tegoż dnia przyjechałem nocować, przejechawszy wieś Meżyrycze pół mili, od Iwaszkowicz pół 2 mili.
Fragment publikacji oparty jest na rosyjskim wydaniu dziennika Pawła Tołstoja: Putieszestwije stolnika P.A. Tołstogo po Jewropie 1696–1699, oprac. Ł.A. Olszewskaja, S.N. Trawnikow, Moskwa 1992
Przyp.1 Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (1549–1616), marszałek wielki litewski.
Przyp.2 Iwan Chowański (zm. 1682), wojewoda i dowódca moskiewski. W 1660 r. pod Połonką wojska polsko-litewskie rozgromiły dowodzoną przez niego armię moskiewską.
