Serwis do kawy i herbaty
karta katalogowa kolekcji
Rzemiosło artystyczne
Jean Baptiste Claude Odiot (1763-1850); Sygn.: punca imienna złotnika "J.B.C. ODIOT", znak literowy "JBCO", znak probierczy Paryża dla wyrobów pierwszej próby z lat 1809-1819, znak gwarancyjny Paryża z lat 1809-1819
Paryż, Francja
Ok. 1809-1819
Srebro: złocone, odlewane, cyzelowane, grawerowane, wybijane, masa perłowa, nakładki
Wil.2391-2395, Wil.2397-2400.
Unikatowy w zbiorach polskich serwis do kawy i herbaty ze srebra złoconego, w stylu I - go Cesarstwa, powstał na zamówienie Aleksandry Engelhardt (1761-1838), żony hetmana Franciszka Ksawerego Branickiego (1730-1819). Miał być ozdobą stołu w rodowej rezydencji Branickich w Białej Cerkwi. Zamówiony został w pracowni znakomitego złotnika, Jean Baptiste Claude Odiot’a. Artysta ten był najwybitniejszym przedstawicielem cenionego rodu złotników paryskich działających od 1690 roku. W roku 1785 J.B.C. Odiot uzyskał tytuł mistrza i przejął rodzinną firmę specjalizującą się w produkcji sreber stołowych. Warsztat realizował przede wszystkim zamówienia cesarza Napoleona I, jego rodziny, a także najbogatszych dworów europejskich, zwłaszcza w Rosji. Rysunki i projekty naczyń wykonywał sam mistrz, a najlepsze powielano przez długie lata działalności firmy. Przy projektowaniu najpoważniejszych zamówień J.B.C. Odiot współpracował z wielkimi mistrzami takimi jak Pierre-Paul Prud`hon (1758-1823) malarzem, Jean-Michelem Moreau (1741-1814) rysownikiem i grawererm, czy brązownikiem Pierre Philippe. Thomirem (1751-1843). Cechą wyróżniającą dzieła tego warsztatu były kontrasty gładkich, lśniących powierzchni z dekoracyjnymi aplikami oraz dokładne, wręcz jubilerskie, wykończenie. Szczególne mistrzostwo warsztatowe osiągnięto w montowaniu nakładanych na powierzchnię naczyń dekoracji za pomocą śrub i nakrętek, którą to doprowadzono w pracowni do perfekcji.
Na podstawie zachowanych archiwaliów wiadomo, że bezcenny dziś serwis był jedną z pierwszych realizacji z zamówionego przez Branickich licznego zespołu sreber obiadowych. Poszczególne elementy wykonano w Paryżu w latach 1814-1819. Na początku roku 1817 serwis dla Branickich był wymieniany w dokumentach firmy, J.B.C. Odiot, jako „najpiękniejszy, najbardziej elegancki i najdroższy ze znajdujących się w Polsce”. Wspomniany był jednocześnie jako najwspanialsze dzieło warsztatu obok toalety dla drugiej żony Napoleona I - Marii Ludwiki oraz kołyski dla ich syna– Napoleona Franciszka Karola Jozefa urodzonego w marcu 1811 r zwanego orlątkiem.
Motywami dekoracyjnymi scalającymi serwis wykonywany na przestrzeni kilku lat, są pnącza winorośli, kiście winogron, motywy liścia akantu oraz wykończenia uchwytów masą perłową. Gładkie brzuśce naczyń zdobią z obu stron dekoracyjne, antykizujące w swoim stylu nakładki. Na samowarze widoczne są postaci muzykujących centaurów z siedzącymi na ich grzbietach: Amorem grającym na flecie oraz Psyche z jabłkiem. Dzbanki są dekorowane przedstawieniami: Herkulesa i Hebe, Afrodyty i Dionizosa oraz Erosa naprzeciw Hygei (bogini zdrowia). Uchwyty samowara i cukiernicy skomponowano z półplastycznych figur kobiety i Erosa. Wszystkie naczynia oznaczono grawerowanymi, połączonymi herbami Korczak (rodziny Branickich) i Engelhardt.
W literaturze omawiany komplet był niekiedy określany mianem „serwisu Aleksandry Branickiej”. Aleksandra Branicka, kobieta znana z przesadnej oszczędności, nigdy nie szczędziła środków na zakupy przedmiotów najwyższej klasy artystycznej, czego wyrazem było zamówienie ww. serwisu. Niestety z ogromnej zastawy liczącej, co najmniej 140 szt. (bez sztućców), zachowało się do dzisiaj w zbiorach muzealnych jedynie około 30 sztuk serwisu, oraz kilka w kolekcjach prywatnych. Wybrane przedmioty ukazujące się sporadycznie na aukcjach antykwarycznych osiągają zawrotne sumy.
W skład zachowanej do dziś, wilanowskiej zastawy wchodzą: dwie duże tace, samowar, dzbanek do kawy i herbaty, mlecznik, płukalnica oraz palnik. Serwis wymieniany był w inwentarzach pałacu w roku 1895 jako „wspaniały serwis ze srebra złoconego”.
W 2013 roku dzięki dofinansowaniu ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do zbiorów wilanowskich dokupiono paterkę z serwisu obiadowego Branickich. Podobnie jak elementy zastawy do kawy i herbaty, jest ona dekorowana jest herbami rodzinnymi Engelhadt i Korczak.
Joanna Paprocka-Gajek
Polecane
Paterka
ZAKUP DOFINANSOWANO ZE ŚRODKÓW MINISTRA KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO Dzięki otrzymanej dotacji w październiku 2013 r. zbiory wilanowskie wzbogaciły się o …
