Sajdak ze zbiorów jasnogórskich składa się z łubia i kołczana. Miękkie łubie na łuk sporządzone zostało z jednego płata skóry złożonego na pół wzdłuż prostej krawędzi. Szew łączący krawędzie skóry od awersu zdobi srebrna nić. Na awersie znajdują się dekoracje: ślepo tłoczony ornament przypominający literę „S” – wzdłuż brzegów, oraz trzy okucia – dwa na rogach i jeden w kształcie guza pośrodku. Okucia odtworzono na podstawie zachowanych śladów pierwotnych ozdób. Kołczan na strzały wykonany został z podwójnych płatów skóry. Jest on usztywniony – od awersu naszyto dodatkowy płat, który tworzy trójkątnie zamkniętą kieszeń. Szwy na awersie są wykończone analogicznie jak na łubiu. Na górnej krawędzi kieszeni znajduje się trójkątne okucie (pierwotne) o dekoracji ornamentalnej (z rozetami i zgeometryzowanym ornamentem na brzegach). Dwa guzy zostały zrekonstruowane jak okucia na łubiu.
Sajdak tradycyjnie jest uważany za jedno z trofeów wiedeńskich króla Jana III Sobieskiego przekazanych przez niego na Jasną Górę, na co jednak nie ma bezpośredniego potwierdzenia archiwalnego. Bardziej prawdopodobne wydaje się, że należał on do grupy pamiątek po królu, które na Jasnej Górze znalazły się jako dar jego synów, królewiczów Jakuba i Konstantego (najważniejszy ich zespół przekazał w 1722 roku królewicz Jakub Sobieski – zob. fragment tzw. znaku hetmańskiego króla Jana III Sobieskiego z klasztoru paulinów na Jasnej Górze i buńczuk z klasztoru paulinów na Jasnej Górze). Jerzy T. Petrus wskazał na zapis w inwentarzu skarbca jasnogórskiego z 1768 roku, w którym wymieniono trzy sajdaki z trzema łukami i strzałami – zapewne wśród nich uwzględniony był także omawiany zabytek (Odsiecz Wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy. Tło historyczne i materiały źródłowe, 1–2, Kraków 1990, vol. 1 – poz. kat. 567 na s. 305–306). W 1977 roku, w związku z planami urządzania ekspozycji militariów w Arsenale na Jasnej Górze, sajdak był konserwowany przez Aleksandra Czerwińskiego (z częściowym odtworzeniem okuć).
Zabytek był kilkakrotnie wzmiankowany w literaturze, a najpełniej omówiony został w publikacjach Jerzego Wernera i Aleksandra Czerwińskiego.
Komplet jest złożony z łubia i kołczana, które niekoniecznie musiały pierwotnie stanowić jeden zestaw – obiekty te na Jasnej Górze są niekiedy traktowane jako osobne zabytki lub kołczan dołączany bywa do zachowanego osobno pojedynczego łubia (zob. łubie na łuk z klasztoru paulinów na Jasnej Górze). Jako jeden komplet potraktował je Werner, biorąc zapewne pod uwagę właściwości skóry, z której wykonano oba elementy uzbrojenia. Sajdak jest znacznie skromniejszy od najczęściej wzmiankowanego jasnogórskiego kompletu tego rodzaju (por. sajdak z łukiem i strzałami z klasztoru paulinów na Jasnej Górze), a także znacznie gorzej zachowany (brakuje większości oryginalnych okuć). Reprezentuje jednak ten sam typ i został wykonany w podobnym czasie oraz w zbliżonej konwencji, co wzmiankowany komplet. Nie da się rozstrzygnąć, czy jeden z dwóch łuków zachowanych w tym samym zespole (zob. dwa łuki z klasztoru paulinów na Jasnej Górze) przynależał do opisywanego sajdaka (a ściślej mówiąc – do wchodzącego w jego skład łubia).
Literatura:
Ks. Józef Adamczyk, Skarbiec Jasnogórski. Przewodnik po Jasnej Górze w Częstochowie. Część II, Częstochowa 1903, s. 71, il. na s. 67.
Wojciech Stanisław Turczyński, Przewodnik po Skarbcu Jasnogórskim, Częstochowa 1926, poz. 10–14 na s. 19.
Hermann Weidhaas, Czenstochau. Stadt, Kloster und Marienbild, Leipzig 1966, il. 71.
Jerzy Werner, Łuki typu wschodniego w Arsenale Jasnogórskim, „Studia Claromontana”, T. 1, 1981, poz. 6 na s. 248–249.
Aleksander Czerwiński, Wanda Bigoszewska, Arsenał Twierdzy Jasnogórskiej. Przewodnik, Jasna Góra 1982, s. 24.
Zofia Rozanow, Ewa Smulikowska, Pamiątki po Sobieskich na Jasnej Górze, w: Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, [katalog wystawy], Muzeum Pałac w Wilanowie, 17 czerwca–30 września 1996, Warszawa 1996, s. 58.
Aleksander Czerwiński, Militaria jasnogórskie. Opracowanie bronioznawcze, konserwacja i ekspozycja zbiorów, „Muzealnictwo Wojskowe”, T. 8, 2005, s. 73, 93.
