Przypadki Stanisława Cetnera
DE EN PL
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Pasaż Wiedzy

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Przypadki Stanisława Cetnera Anna Markiewicz
Mapa Europy z XVII w.

W czasach saskich podróż edukacyjna, Grand Tour, do krajów Europy Zachodniej stanowiła ważny i obowiązkowy element kanonu wykształcenia młodej szlachty i magnaterii, która zyskiwała w ten sposób światowe obycie i możliwość poszerzenia horyzontów intelektualnych. Wojaż taki świadczył zarazem o prestiżu danej rodziny i przygotowywał młodego człowieka do przyszłej działalności publicznej. W czasach panowania Augusta II, mimo trudnego dla Rzeczypospolitej okresu wojny północnej, w edukacyjny wojaż do stolic europejskich wyruszali kolejni szlachetnie urodzeni młodzieńcy. Kawalerską turę odbył sam królewicz, przyszły August III, a jego śladami podążało szerokie grono młodej szlachty: w podróż taką udał się choćby Michał Kazimierz Radziwiłł zwany Rybeńko, trzej synowie Anny Franciszki i podskarbiego koronnego Marcina Zamoyskiego: Tomasz Józef, Michał Zdzisław i Marcin Leopold Zamoyscy, przyrodni brat Elżbiety Sieniawskiej Józef Lubomirski, przyszły biskup kijowski i bibliofil Józef Andrzej Załuski i jego brat, późniejszy biskup krakowski Andrzej Stanisław czy synowie hetmana Stanisława Mateusza Rzewuskiego: Seweryn Józef i Wacław.

W latach 1712–1718 studia poza granicami Rzeczypospolitej Obojga Narodów odbył również młody Stanisław Cetner herbu Przerowa. Kultywował on rodzinne tradycje: w jego rodzinie przedstawiciele kolejnych pokoleń dopełniali wykształcenie zdobyte w krajowych szkołach i akademiach przez zagraniczną podróż. Ponieważ jego ojciec, starosta trembowelski Aleksander Cetner, już nie żył, o edukację młodego starościca trembowelskiego zadbał stryj wojewoda smoleński Franciszek Cetner, który w tym trudnym dla dóbr szlacheckich czasie wojennego niepokoju wziął na swoje barki ciężar finansowania całego kosztownego przedsięwzięcia, jakim była kilkuletnia edukacja za granicami Rzeczypospolitej.

W 1712 roku młody starościc trembowelski Stanisław Cetner pobierał jeszcze naukę w szkołach lwowskich, a w połowie września tego roku opuścił rodzinny dom i rozpoczął edukacyjny wojaż po Europie. Zgodnie z zaleceniami stryja pierwszym etapem tej podróży miał stać się dłuższy pobyt w Pradze. Głównym celem dla młodych szlachciców i magnatów wyruszających w dobie baroku w Grand Tour stawał się Paryż wraz z licznymi świetnymi akademiami oraz skupiającym elity dworem Ludwika XIV w Wersalu. Dla wielu z nich jednak pierwszym etapem podobnej podróży był pobyt w Pradze. Dla niektórych był to jedynie krótki przystanek pozwalający odpocząć po trudach drogi, inni pozostawali w mieście przez kilka miesięcy, pobierając zwykle intensywne lekcje języka niemieckiego przed wyjazdem do Wiednia i na dwór cesarski, a pewna grupa podejmowała w Pradze dłuższą, kilkuletnią edukację. Tak stało się właśnie w przypadku młodego Stanisława Cetnera, który wbrew początkowym zamierzeniom i planom związał swój zagraniczny pobyt edukacyjny głównie z tym ośrodkiem. Co ciekawe, był to pobyt o charakterze akademickim. 

Młoda szlachta odbywająca peregrynacje edukacyjne po Europie w epoce baroku w różnym zakresie kontynuowała rozpoczętą w kraju edukację. Popularny od 2. połowy XVII stulecia typ podróży znacznie różnił się od dawnych podróży akademickich (peregrinatio academica), które polegały na gruntownych studiach odbywanych zazwyczaj w jednym lub kilku ośrodkach uniwersyteckich. W XVII wieku pojawił się nowy styl podróżowania – wielka podróż po Europie, obejmująca zwykle zachodnie kraje Niemiec, Niderlandy, Francję i Włochy. W latach 70. tego stulecia Anglik Richard Lassels utworzył dla niej określenie Grand Tour. Podejmowano ją nie tyle dla zdobycia formalnego wykształcenia, ile dla poznania „cudzych krajów”, ich kultury, obyczajów i języka. Zarówno w okresie panowania Jana III Sobieskiego, jak i w czasach saskich taki właśnie typ zagranicznej edukacji preferowała młoda szlachta przygotowująca się do przyszłego życia sejmikowego, która z programów edukacyjnych wybierała jedynie odpowiadające jej elementy i uczęszczała na wybrane lekcje u wynajętych nauczycieli. Tymczasem młody Stanisław Cetner po przybyciu do Pragi zamieszkał w konwikcie i rozpoczął kurs filozofii w Akademii Praskiej. Początkowo łączył on wykłady na pozostającym pod zarządem jezuitów wydziale filozoficznym Uniwersytetu Karola-Ferdynanda z dodatkowymi lekcjami fechtunku, tańca i jazdy konnej pobieranymi u prywatnych nauczycieli, a jego edukacji dopełniała intensywna nauka języka niemieckiego. Ambitne zamysły i plany młodzieńca szybko zostały skorygowane przez nieprzewidziane wydarzenia. Pod koniec lipca 1713 roku edukację młodego starościca trembowelskiego na uniwersytecie praskim raptownie przerwała pierwsza fala epidemii, która nawiedziła w tym czasie Pragę. Początkowo Stanisław Cetner próbował przeczekać niebezpieczeństwo nad Wełtawą, szukając bezskutecznie pomocy. Ostatecznie ratunkiem dla niego miał się stać wyjazd z Pragi do Wrocławia, gdzie początkowo czekał jedynie na możliwość powrotu na ziemie czeskie, ale obawy przed nawrotem epidemii opóźniały bezustannie wyjazd. Młody szlachcic zdecydował się w końcu kontynuować rozpoczęty niedawno kurs filozofii we Wrocławiu, na nowo powstałym uniwersytecie. Powrót do Pragi stał się możliwy dopiero po całkowitym zażegnaniu niebezpieczeństwa, latem 1714 roku. Po prawie rocznej nieobecności Cetner powrócił wtedy do miasta i zgodnie z radą jezuitów podjął również regularne studia prawnicze.

Stryj młodzieńca Franciszek Cetner, który sam w latach młodości również odbył typową podróż edukacyjną związaną z pobytem w Paryżu, nie chciał poprzestać tylko na praskich studiach bratanka i bezustannie planował jego wyjazd do Francji. Taką znakomitą okazją na wyjazd do Paryża miała stać się choćby podróż w orszaku królewicza wyruszającego właśnie do Francji. Nie doszła ona jednak do skutku, a planowana wyprawa do stolicy nad Sekwaną i na dwór w Wersalu opóźniała się nieustannie. Namiastką Paryża stał się ostatecznie wyjazd do Lotaryngii. Jesienią 1715 roku młody Stanisław Cetner dotarł do Nancy i rozpoczął edukację w tamtejszej akademii. Akademię rycerską w Nancy założył w 1699 roku książę Lotaryngii Leopold I Józef. Po zajęciu księstwa przez wojska francuskie siedziba dworu i sama szkoła w latach 1709–1715 funkcjonowała w Lunéville, by ponownie powrócić do Nancy. Podobnie jak w popularnych francuskich czy włoskich szkołach tego typu szlachetnie urodzona młodzież pobierała tam lekcje nowożytnych języków, fechtunku, jazdy konnej, rysunku czy tańca. Uwaga badaczy skupia się zwykle na Lotaryngii pod rządami Stanisława Leszczyńskiego i pobytach młodej szlachty z Rzeczypospolitej na jego dworze, warto zatem dodać, iż tamtejsza akademia była znana polskiej szlachcie również we wcześniejszym okresie. Stanisław Cetner przebywał w Nancy kilka miesięcy, a w lipcu 1716 roku przez Cieplice powrócił znowu do Pragi, skąd udał się do Wrocławia. Spotkał się tam z młodszym bratem, który również podjął edukację poza rodzinnym domem, dopełniając tym samym rodzinnych tradycji. Ostatecznie bracia razem powrócili do rodzinnego Lwowa, kończąc tym samym czas młodzieńczych podróży po Europie.

Informujemy, iż w celu optymalizacji treści dostępnych na naszej stronie internetowej oraz dostosowania ich do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych Użytkowników. Pliki cookies mogą Państwo kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszej strony internetowej, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż akceptują Państwo stosowanie plików cookies. Potwierdzam, że aktualne ustawienia mojej przeglądarki są zgodne z moimi preferencjami w zakresie stosowania plików cookies. Celem uzyskania pełnej wiedzy i komfortu w odniesieniu do używania przez nas plików cookies prosimy o zapoznanie się z naszą Polityką prywatności.

✓ Rozumiem