Châtelaine (na przybory do haftu?)
karta katalogowa kolekcji
Rzemiosło artystyczne
Francja
Poł. XVIII w.
Brąz złocony ogniowo, odlewany, repusowany, grawerowany
23,5 x 4,7 x 1,9 cm
Wil.5903
Jednym z najważniejszych XVIII-wiecznych elementów biżuteryjnych, noszonych na co dzień zarówno przez mężczyzn, jak i przez kobiety, była châtelaine – ozdobne zawieszenie przymocowywane do paska, które służyło do przypinania drobnych przedmiotów: zegarka, kluczyka do jego nakręcania, tłoku pieczętnego, flakonika na lak, pojemniczka na tabakę, przyborów do szycia i haftowania, składanych nożyków. Châtelaines mogły być komponowane z akcesoriów potrzebnych do jednego typu czynności (np. szycia) lub składać się z różnorodnych przedmiotów przydatnych właścicielowi.
Châtelaine zarówno swoją nazwą, jak i genezą sięga średniowiecza, gdy sprawująca pieczę nad zamkiem kasztelanowa (fr. châtelaine) nosiła pęk kluczy przypięty do łańcucha przewiązanego w talii. Z czasem do łańcucha zaczęto przypinać inne drobiazgi, a on sam stawał się krótszy i bardziej dekoracyjny, aż do wykształcenia formy stosowanej w XVIII w. Sam termin, używany w tym znaczeniu, zaadaptowany został w 1. połowie XIX w. W XVIII stuleciu przedmiot ten określany był jako equipage (przybornik) lub po prostu łańcuszek.
Głównym elementem większości XVIII-wiecznych egzemplarzy jest zegarek lub etui przywieszone do łańcucha utworzonego z ozdobnej plakiety maskującej hak do przypinania châtelaine, oraz znajdujących się poniżej, jedna nad drugą, trzech mniejszych plakietek. Do największej płytki przymocowywano dodatkowo dwa lub cztery łańcuszki z innymi przedmiotami.
Ten rodzaj châtelaines reprezentuje egzemplarz ze zbiorów wilanowskich. Na łańcuchu odlewane przedstawienia mitologiczno-pasterskie: pastuszek grający na fujarce (plakieta przysłaniająca hak) i amorki na tle płodów ziemi (pozostałe plakiety). Na etui repusowana i grawerowana dekoracja złożona z motywów rolniczych i ogrodniczych: wiklinowe kosze, grabie, drabina, słomkowy kapelusz, kosze wypełnione kwiatami. W dolnej partii największej płytki widoczne są dwa otwory do zamocowania łańcuszków z akcesoriami.
Małgorzata Zając
Polecane
Przybornik balowy, tzw. chatelaine
Ten oryginalny przedmiot popularnie nazywano w Polsce „szatelenką” - od francuskiego słowa chatelaine (fr. kasztelanowa). Urządzenie to znane już było …
