Owidiusz opisał w Metamorfozach, a Franchesco Fumo wyrzeźbił na wilanowskiej fasadzie historię młodzieńca imieniem Kyparissos (Cyparyssus), który przypadkowo zabił swojego ukochanego jelenia. Na płaskorzeźbie chłopiec został uchwycony w momencie, w którym na znak żałoby zostaje przez Apollina zamieniony w cyprys wiecznie zielony. Z jego głowy wyrasta szczyt strzelistego drzewa o delikatnych gałązkach.
Smutna Owidiuszowa opowieść ma wyjaśnić pochodzenie greckiej nazwy tego pięknego drzewa „kyparissos” i jego zastosowanie. Rzeczywiście, wysmukłe sylwetki cyprysów, tak charakterystyczne dla krajobrazu śródziemnomorskiego, bardzo często pojawiają się wokół cmentarzy. Ze względu na ciemną barwę stał się cyprys symbolem żałoby, a ze względu na wiecznie zielone gałęzie jest to także znak nadziei na życie wieczne. Cyprys jest związany z babilońsko-asyryjską boginią płodności Isztar, która co roku rozpacza po śmierci swego ukochanego Tammuza, a także pojawia się w analogicznej historii z Afrodytą i Adonisem w rolach głównych. Stanowił też atrybut bogów śmierci Plutona i Hadesa oraz Hermesa, który odprowadzał zmarłych do królestwa podziemi zwanego od imienia jego władcy Hadesem.
Ze względu na podatność na obróbkę, odporność na szkodniki oraz piękny zapach cyprysowego drewna wykorzystywano je do budowy statków, drzwi, ołtarzy świątynnych, sarkofagów i instrumentów muzycznych. Według tradycji arka Noego miała być wykonana z cyprysów, a świątynia Salomona była ozdobiona kosztowną cyprysową wykładziną.
Cyprysy wiecznie zielone występują naturalnie we wschodniej części obszaru śródziemnomorskiego, aż po północną Persję. Trzeba jednak wiedzieć, że kolumnowe formy cyprysa nie są typowe dla tego gatunku. Najbardziej typowy układ gałęzi u cyprysów jest stosunkowo luźny. Ludziom podobały się zapewne bardziej zwarte (kolumnowe, wrzecionowate w zarysie) okazy i właśnie takie osobniki przenosili do swoich ogrodów. W rezultacie często zdarza się, że rosnące w jednym rzędzie cyprysy mają różnorodny, mniej lub bardziej zwarty pokrój.
Symboliczny wymiar dekoracji pałacu w Wilanowie można prześledzić na przykładzie elewacji okalających obszerny wilanowski dziedziniec. Ten ogólnodostępny fragment założenia pałacowego ma bardzo oficjalny charakter i jest rzeźbiarsko bardzo bogaty. Można szczegółowo przyjrzeć się poszczególnym scenom, a także ogarnąć wzrokiem całość z jednego punktu. To idealne miejsce do analizowania zestawu roślin przedstawionych w dekoracjach rzeźbiarskich! Zachęcamy do lektury innych artykułów na temat znaczeń i symboliki roślin z elewacji pałacu wilanowskiego (patrz niżej: polecane).
