Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Ziemniak, zwany także kartoflem, to król polskiego stołu. Jednak zanim na dobre zadomowił się w polskiej kuchni, kojarzono go z kuchnią niemiecką. W ramach projektu odkrywamy kody kulturowe zawarte w tekstach botanicznych, książkach kucharskich, przysłowiach i literaturze dotyczące kulinarnej i kulturowej tożsamości ziemniaka.

Roślina wywodzi się z Ameryki Południowej, gdzie zaczęto ją uprawiać już tysiące lat temu. Została przywieziona do Europy w końcu XVI wieku. Zanim ten produkt z Nowego Świata upowszechnił się w polskiej i niemieckiej kuchni, był uprawiany jako roślina ozdobna, która przykuwała uwagę botaników oraz koronowanych głów. Delikatne kwiaty ziemniaka wplatała sobie we włosy Maria Antonina, a także królowa Marysieńka.

Interesuje nas proces recepcji ziemniaka w kulturze sąsiedzkich krajów, szczególnie w dyskursie botanicznym, kulinarnym oraz leksykograficznym (XVI–XIX w.). Chcemy ukazać bogactwo warzyw korzeniowych, które obecne były w kuchni staropolskiej i staroniemieckiej przed upowszechnieniem się wielkoobszarowych upraw ziemniaka. Zwracamy także uwagę na rolę i znaczenie tej rośliny w kuchni ludowej, regionalnej czy wreszcie narodowej (XIX–XX w.), zestawiając ze sobą polskie i niemieckie tradycje kulinarne.

Tematem tegorocznej edycji projektu jest „Era przedziemniaczana. Zapomniana bioróżnorodność”. 8–9 września 2024 r. odbyło się pierwsze wydarzenie: polsko-niemieckie seminarium dla badaczy historii i kultury jedzenia. Na część praktyczną złożyły się warsztaty rekonstrukcji kulinarnej oraz otwarty, publiczny pokaz kulinarny z historycznym komentarzem zaproszonych badaczy i degustacją dań zrekonstruowanych przez szefa kuchni Muzeum Pałacu w Wilanowie Norberta Sokołowskiego wraz z zespołem.

W dawnych niemieckich, austriackich i polskich książkach kucharskich oraz źródłach botanicznych i etnobotanicznych szukamy informacji o bulwach i korzeniach, po które sięgano w dawnej kuchni, gdy nie znano jeszcze ziemniaka. Interesują nas także pierwsze kulinarne wzmianki na temat ziemniaka, które sporadycznie pojawiały się w literaturze kulinarnej w XVI i XVII wieku, przed upowszechnieniem się upraw tej rośliny w naszych krajach, co miało miejsce w okresie oświecenia.

Realizacji programu podjął się muzealny zespół szefów kuchni i edukatorów kulinarnych. Od strony badawczej program prowadzi dr Marta Sikorska z UMK w Toruniu, swój wkład wnieśli zaproszeni badacze z Niemiec i Austrii: dr Peter Peter, prof. Josef Matzerath oraz dr Barbara Denicolo i dr Marlene Ernst. Ze strony polskiej projekt wzmocnił uznany etnobotanik prof. Łukasz Łuczaj oraz kaligraf Kamil Bachmiński.

Ziemniak, Basilius Besler Florilegium, 1613.jpg

Pole prezentacji polskiej kultury poszerzono o dodatkową aktywność – warsztaty kaligrafii, stały element oferty edukacyjnej naszego muzeum. Zaplanowano realizację dwóch warsztatów kaligraficznych poświęconych polsko-niemieckim wzornikom (XVII–XIX w.). Klasyczne dla obu krajów kroje pisma ćwiczono przepisując dawne receptury kulinarne.

Projekt „Od wianka królowej Marysieńki do Kartoffelsalat” (2024–2025) wyrasta na żyznym gruncie współpracy z niemieckimi partnerami. Wcześniej ramach projektu „Cztery pory roku w polskiej tradycji kulinarnej” realizowanego w Düsseldorfie w latach 2021–2023 mieliśmy okazję opowiedzieć niemieckiej publiczności o polskich i niemieckich stereotypach kulinarnych w perspektywie historycznej, o popularności i symbolice owoców cytrusowych w elitarnych ogrodach i dawnej kuchni, a także o zapomnianym wiosennym pożywieniu roślinnym czy dawnych technikach konserwowania żywności na zimę.

Za każdym razem naszym celem było zachęcenie do refleksji nad dziedzictwem kulinarnym i umożliwienie doświadczenia historii poprzez zmysły, a wszystko za sprawą degustacji potraw inspirowanych dawnymi recepturami.

Partnerzy:

Fundacja Pałac i Park Benrath – opiekuje się zespołem pałacowym i parkiem Benrath, zbudowanym w latach 1755–73 na przedmieściu Düsseldorfu. Prowadzi działalność muzealną, wystawienniczą, badawczo-naukową i edukacyjną. Pielęgnuje i udostępnia ogrody zabytkowe.

Instytut Polski w Düsseldorfie – istnieje od 1993 roku, jest jedną z 25 polskich placówek kultury na świecie, powołanych przez polskie MSZ. Aktywnie uczestniczy w życiu kulturalnym miasta, regionu oraz sąsiednich krajów związkowych Niemiec. Realizuje wiele projektów promujących polską kulturę we współpracy z niemieckimi partnerami.

Restauracja Agata’s Düsseldorf – jej właścicielką jest Polka Agata Reul, restauratorka i kuchmistrzyni oraz pasjonatka polskiej kuchni. Restauracja w 2013 roku otrzymała gwiazdkę Michelin. Oferuje menu inspirowane tradycjami kulinarnymi różnych zakątków świata, wiele składników jej dań pochodzi z Polski, m.in. z ogrodu jej dziadków z Barlinka pod Szczecinem.

Zadanie „Od wianka królowej Marysieńki do Kartoffelsalat. Ziemniak w polskiej i niemieckiej tradycji kulinarnej” dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura inspirująca”