Pierwsza Ogólna Wystawa Ogrodnicza w Warszawie została otwarta w Dolinie Szwajcarskiej 21 września 1881 roku. Do licznych konkursów na najpiękniejsze rośliny zgłosiła się również hrabina Aleksandra Potocka ze swoimi głównymi ogrodnikami, Stanisławem Górskim z Wilanowa i Aleksandrem Pajączkowskim z Natolina. O szczegółach donosiły liczne wzmianki prasowe cytowane poniżej. Uwagę sędziów i publiczności zwracały szczególnie draceny (Dracaena Vand. ex L.), palmy, sagowce (Cycas L.), paprocie i jukki (Yucca L.). Wyjątkowym okazem była pochodząca z Brazylii Goeppertia zebrina (Sims) Nees. Ogrodnicy Potockiej zdobyli pierwsze miejsce w konkursie na rośliny liściaste szklarni zimnej (kategoria nr 41) oraz otrzymali podziękowania komitetu za rośliny liściaste cieplarniowe (kategoria nr 43). W ostatnim zbiorze zaprezentowano kolejno: tzw. aloes purpurowy (Aloe purpurea Lam.), nowozelandzką paproć Sphaeropteris medullaris (G.Forst.) Bernh., kordylinę australijską (Cordyline australis [G.Forst.] Endl.), beukarneae wygiętą (Beaucarnea recurvata [K.Koch & Fintelm.]), karłatkę niską (Chamaerops humilis L.), dracenę smoczą (Dracaena draco [L.] L.), anturium powabne (Anthurium crystallinum Linden & André) i eszewerię (Echeveria gibbiflora DC.). Podstawę grupy stanowiły maranty (Maranta Plum. ex L.), begonie (Begonia L.) i bliżej nieokreślone paprocie.
[…] 42. Hr. Potocka Augustowa (Ogrodnicy: St. Górski i Pajączkowski). Wilanów i Natolin pod Warszawą. Rośliny liściaste cieplarniowe (43); Dracaeny (47); Palmy (46); paprocie (45); Storczyki (50); Rośliny liściaste szklarni zimnej (41) […]
[…] Obok tych trzech firm, na równi z nemi stanęły okazy z Wilanowa i Natolina, rośliny liściaste cieplarniane, dracaeny, palmy, paprocie i inne […] Najwyższą nagrodą, jaką przyznawał komitet sędziów, było podziękowania komitetu […] Hr. Aleksandra Potocka (Wilanów i Natolin) za ogół wystawionych roślin oranżeryjnych i cieplarnianych i ich udoskonaloną kulturę. […]
[…] Rośliny ogrodów Willanowa i Natolina podzielone były na dwie grupy: cieplarniane i wytrzymujące nasz klimat. Najwięcej zwracają uwagę znawców okazałe egzemplarze Maranta zebrina odbijające barwą swą od innych roślin o zielonym liściu. Dalej ładne osobniki palm, dracen, paproci etc. […]
Warszawa, 19 września (1 października) 1881 r.
[…] Wielki salon Doliny szwajcarskiej, którędy miał miejsce wstęp na wystawę, zamieniony został w jeden wielki ogród z klombów egzotycznych roślin złożony, a między temi, w gustownem rozstawieniu, rozrzucono stoliki i wystawy najpiękniejszych bukietów i innego rodzaju ozdób kwiatowych.
Klomby palm, sagowców i t.p., między któremi tu i ówdzie wystrzela wspaniały kwiat Juccy, dostarczone przez cieplarnie braci Hoserów, ogrodów w Łazienkach królewskich, ogrodu wilanowskiego hrabiny Augustowej Potockiej, ogrodu Frascati hrabiego Branickiego, braci Bardetów i G. Ulricha, zapełniały wnętrze Sali […]
[…] Piękne wreszcie, lubo mniej liczne, zbiory roślin cieplarnianych pomieściły w sali cieplarnie Wilanowa, Frascati i pana Sobańskiego, a dzięki im i powyższym znanym firmom ogrodniczym, salon Doliny przez czas wystawy napełniło takie bogactwo zieleni i taka woń kwiatów, iż przebywając w nim, zapominało się, że na dworzu już się zimna jesień rozpoczęła.
[…] W lewej galeryi od przysionka znalazły pomieszczenie: […] zbiór niektórych drobniejszych wzrostem roślin cieplarniowych z Wilanowa […]
Warszawa, 26 września (8 października) 1881 r.
W ogrodzie Doliny na dole, przystrojonym w klomby roślin szklarniowych, dostarczonych przez braci Hoserów […], jako też przez ogród wilanowski i pana Bersohna z willi Marysin […] Do konkursu drugiego dla nie ogrodników zgłosiło się z prowincyi zaledwie pięciu wystawców. Tym z nich, którzy najpiękniejsze i najliczniejsze zbiory warzyw dostarczyli, t.j. hrabiemu Krasińskiemu z Ursynowa i hrabinie Augustowej Potockiej z Wilanowa, sędziowie przyznali podziękowanie komitetu wystawy […]
Warszawa, 3 (15) października 1881 r.
W następnym konkursie „za mniej liczne ale również dobre dobory odmian owoców”, sędziowie przyznali: […] listy pochwalne: […] stawającemu poza konkursem z większemi lub mniejszemi doborami owoców : […] hrabinie Augustowej Potockiej z Wilanowa […]
Za rośliny szklarniowe i kilka grup cieplarniowych, komitet udzielił podziękowania: hrabinie Potockiej z Wilanowa […]
[…] W gmachu w wielkiej Sali koncertowej […] Po lewej stronie klombu Łazienkowskiego ustawione były dwie grupy roślin z Willanowskiej cieplarni […] Poza klombem środkowym i w różnych punktach sali, jako-też naokoło popod ścianami, w dwóch gradacyach porozstawiane były ozdobne rośliny exotyczne i kwiaty z cieplarni Willanowskiej, Frascati, hr.Felixa Sobańskiego, oraz braci Bardetów, których zakład świetnie wystąpił z budzącym wielki podziw garniturem z kwiatów i pączków pomarańczowych dla panny młodej. […]
[…] W lewej galerii od przedsionka znajdował się […] zbiór mniejszych roślin exotycznych z cieplarni Willanowskiej […]
[…] Podczas pierwszej ogólnej wystawy ogrodniczej w Warszawie w Dolinie Szwajcarskiej w dn. 21–27 września 1881 r. w konkursie 41-szym na dobór roślin liściastych szklarni zimnej pierwsze miejsce otrzymała hr. Aleksandra Potocka z Wilanowa i Natolina. Rośliny ustawione w kląby w ogrodzie Doliny odznaczały się (...) ładnemi okazami, wielkością i zdrowiem (...) co miało byś zasługą ogrodnika p. Górskiego. W zbiorze nie znalazły się rzadkie gatunki roślin.
[…] w konkursie 43-cim na dobór roślin liściastych cieplarniowych zbiór hr. Aleksandry Potockiej z Wilanowa i Natolina zaświadczył o bardzo dobrych zasobach szklarni, ale odznaczał się niską jakością. Sędziowie ocenili, że część z nich nie kwalifikowała się do pokazania na wystawie np. niektóre palmy. W grupach znajdowały się ładne okazy: Lomatophyllum borbonicum, Cyathea medullaris, Dracaena indivisa, Pincenectitia tuberculata, Chamaerops humilis, Dracaena Draco, Caladium crystallinum, Echeveria gibbiflora var. metallica a jako podstawienie grupy: Marantha, begonie, paprocie. Nie przyznano żadnej nagrody poza ogólną oceną. […]
[…] w konkursie 45-tym na dobór paproci sędziowie zauważyli obecność okazów paproci w grupach między roślinami wilanowskiemi, ale nie kwalifikowały się do nagrody. […]
[…] sędziowie konkursów roślin nagrodzili listami pochwalnymi za gorliwą pracę m.in. Górski Stanisław i Pajączkowski Aleksander, ogrodników hr. Aleksandry Potockiej pracujących w Wilanowie i Natolinie […]
[…] W 1874 roku w Warszawie w Dolinie Szwajcarskiej miała miejsce pierwsza ogólna wystawa ogrodnicza. Ogród wilanowski pokazał ekspozycję roślin cieplarniowych w salonie Doliny […]
Tekst stanowi część zadań wdrożeniowych pracy doktorskiej Autora pt. Techniczne, estetyczne i zarządcze standardy odtwarzania kolekcji roślin egzotycznych w ogrodach historycznych na przykładzie rezydencji wilanowskiej, realizowanej we współpracy Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki i Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, finansowanej przez Ministerstwo Edukacji i Nauki w ramach V edycji programu „Doktorat wdrożeniowy”.
