Dokumentacja i publikacja danych przestrzennych z wykorzystaniem Systemu Informacji Przestrzennych (GIS)
W ramach projektu „www.muzeach” planowana jest budowa systemu informacji przestrzennej (GIS) w Muzeum Narodowym w Szczecinie i Muzeum – Zamku w Łańcucie, a także rozbudowa GIS w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
System informacji przestrzennej jest jednym ze sposobów dokumentowania oraz udostępniania zabytkowych historycznych ogrodów i wnętrz zabytkowych budynków wraz z ich wystrojem artystycznym. Przestrzenna baza danych pozwala na gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie w uporządkowanej, logicznej strukturze danych o zasobach muzealnych, w tym różnorodnej dokumentacji i materiałów archiwalnych. Baza umożliwia integrowanie całej niezbędnej do zarządzania wiedzy i utrzymywania w należytym stanie przestrzeni zabytkowej – dane zarówno przestrzenne (dwu- i trójwymiarowe), jak i opisowe. Pozwala to na wykonywanie analiz i wizualizacji, monitorowanie i śledzenie zmian zachodzących w czasie.
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie jako pierwsze muzeum w Polsce wykorzystało system informacji przestrzennej w tak szerokim zakresie. Opracowano dane dotyczące nie tylko zabytkowych obiektów architektonicznych i rzeźbiarskich znajdujących się na terenie rezydencji. Zinwentaryzowano i opracowano również dekoracje na elewacjach oraz we wnętrzach pałacu. Dzięki temu użytkownicy GIS mogą zapoznać się z obiektami artystycznymi, które są trudno dostępne podczas wizyty na miejscu. Obecnie w bazie danych przestrzennych opracowanych i udostępnionych na stronie internetowej muzeum zostało ponad 1,2 tys. dekoracji na elewacjach pałacu oraz ponad 3,5 tys. obiektów z 28 wnętrz. Każdy obiekt posiada swoją notę wraz z wizerunkiem, szczegółowym opisem oraz załączoną archiwalną dokumentacją. Dotychczas opracowane dane udostępnione są poprzez stronę: https://gis.muzeum-wilanow.pl. W ramach projektu „www.muzeach” planowana jest rozbudowa systemu informacji przestrzennej w zakresie zabytkowych dekoracji we wnętrzach Pałacu.
W listopadzie 2019 r. zrealizowano już pierwszy etap prac pomiarowych. Zeskanowano 13 pomieszczeń techniką skaningu laserowego z rozdzielczością skanowania 2 mm. Oprócz tego dla ścian i sufitów pomieszczeń wykonane zostały zdjęcia cyfrowe z pikselem odpowiadającym 1 mm z wzajemnym pokryciem od 60 do 80 proc. Po nałożeniu dwuwymiarowych zdjęć na trójwymiarowe modele ze skaningu laserowego przy użyciu specjalistycznych algorytmów uzyskane zostaną ortoobrazy – kolorowe zdjęcia elewacji pomieszczeń przedstawione w rzucie prostopadłym. Na ich podstawie będą wydzielone i skatalogowane dekoracje pomieszczeń. Następnie zostaną one udostępnione poprzez GIS razem z wynikami prac fotogrametrycznych.
Pozytywne doświadczenia zdobyte w ostatnich latach przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w zakresie gromadzenia oraz udostępniania danych w tym systemie sprawiło, że ten sposób zarządzania substancją zabytkową zyskał duże zainteresowanie wśród innych instytucji.
Nieco inny zakres wykorzystania GIS do prezentacji własnych zasobów przewiduje Muzeum Narodowe w Szczecinie. Obejmuje on muzealia archeologiczne oraz zasób dawnych toponimów pomorskich. W obu przypadkach są to dane przestrzenne pozyskiwane głównie z map i innej dokumentacji archiwalnej.
Zbiory zabytków archeologicznych Muzeum Narodowego w Szczecinie należą nie tylko do wyróżniających się ilościowo kolekcji muzealnych, lecz także do cechujących się długą tradycją gromadzenia najstarszych świadectw kultury w wymiarze regionalnym. Obejmują one znaleziska pochodzące z odkryć przypadkowych, poszukiwań i badań prowadzonych na Pomorzu od lat 20. XIX w. do czasów współczesnych. Znaczna część tego zasobu jest powiązana z danymi przestrzennymi zgromadzonymi w Archiwum Działu Archeologii. Zazwyczaj zachowały się informacje – w opisach metrykalnych, notatkach, szkicach, na mapach, w dokumentacji badań i literaturze – pozwalające ustalić miejsce odkrycia poszczególnych zabytków. Niektóre mają odnotowaną tylko lokalizację przybliżoną (znaleziska tzw. luźne – w granicach gruntów miejscowości), a inne dokładniejszą, pozwalającą na wskazanie konkretnego miejsca na mapie w skali 1:25000, 1:10000 lub większej (obiekty odkryte w trakcie badań wykopaliskowych). Powiązanie informacji o zabytku z kontekstem jego odkrycia, w tym lokalizacją znaleziska, należy do grupy zasadniczych zadań dawnego i współczesnego muzealnictwa archeologicznego, które jest mocno powiązane z ochroną konserwatorską zabytków pra- i wczesnodziejowych, czyli zarówno przedmiotów wykonanych ręką ludzką przed wiekami, jak i stanowisk archeologicznych w terenie (dawnych osiedli, cmentarzysk, miejsc kultu, produkcji itp.). System GIS oferuje w tym zakresie różnorodne możliwości prezentowania źródeł archeologicznych wraz z lokalizacją miejsca ich odkrycia. Takie przedstawienie muzealiów archeologicznych w powiązaniu z danymi przestrzennymi, choćby podstawowymi to rozwiązanie kompleksowe, scalające elementy miejscowego krajobrazu kulturowego. Jest też świetnym materiałem edukacyjnym oraz naukowym. GIS pozwala również na ukazanie różnorodnych relacji między sąsiednimi obiektami, miejscami i obszarami, dzięki możliwości przeglądania obiektów, miejsc czy obszarów według mapy. W ramach projektu przygotowywana jest pierwsza grupa 400 obiektów do udostępnienia z zastosowaniem GIS.
W zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie zachowała się duża część dokumentacji – wykazów i map – z ludowymi nazwami terenowymi obiektów fizjograficznych naturalnych i antropogenicznych, oraz miejsc zamieszkanych i niezamieszkanych z obszaru przedwojennej prowincji Pomorze (w ogólnym zarysie: od Lęborka po Rugię). Jest to oryginalny zasób źródłowy – zespół archiwaliów dokumentujący niematerialne dziedzictwo kulturowe regionu w zakresie toponimów (Flurnamen Sammlung). Zasób obejmuje zbiory maszynopisów i rękopisów opracowywanych w latach 30. XX w. oraz mapy, na których naniesiono lokalizację nazw ludowych. Dokumentacja została przygotowana przez ówczesnych regionalistów w ramach programu gromadzenia pomorskich nazw toponomastycznych, którego inicjatorem był językoznawca, dr Robert Holsten.
Udostępnienie części zdigitalizowanego zasobu powiązanego z danymi przestrzennymi stworzy możliwość szerszego wykorzystywania go w badaniach z różnych dziedzin specjalistycznych jako narzędzia do studiów w konkretnych dyscyplinach nauki, a także np. przez samorządy lokalne oraz w celach. Uzupełni także znacznie regionalny krajobraz kulturowy o komponenty niematerialnego dziedzictwa.
Wykorzystanie Systemu Informacji Przestrzennej GIS przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie do gromadzenia, przechowywania i udostępniania danych o zasobach muzealnych było inspiracją dla Muzeum – Zamku w Łańcucie.
W ramach projektu instytucja ta zaplanowała budowę Systemu Informacji Przestrzennej dla całego terenu (36,4003 ha) wraz z zabytkowymi obiektami architektonicznymi – budynkami, budowlami i rzeźbą ogrodową. Wśród nich wybrano kilkadziesiąt obiektów, które zostaną wprowadzone do systemu w pierwszej fazie. Dodatkowo w przestrzennej bazie danych znajdą się opracowane zabytkowe wnętrza łańcuckiego zamku, które są doskonale zachowane i stanowią główną atrakcję muzeum. Elementy dekoracyjne, które można podziwiać podczas zwiedzania, to drewniane, intarsjowane posadzki, sztukaterie, kominki, snycerskie dekoracje ścian czy boazerie. We wnętrzach zachowane są także tkaniny, malowidła czy tapety zdobiące ściany i sufity pokoi, przepięknie zdobione drzwi, portale, supraporty itd. Mimo swojej niezwykłej urody obiekty te do tej pory nie doczekały się indywidualnego opracowania. Dzięki aplikacji mapowej GIS możliwe będzie poznanie dekoracji trudno dostępnych lub niedostępnych dla zwiedzających wnętrz, takich jak m.in.: Apartament Brenny, Pokój pod Widokami czy Grota w Wieży.
Utworzony w Muzeum – Zamku w Łańcucie portal mapowy pozwoli na zwiększenie dostępu szerokiego grona odbiorców do zdigitalizownych zasobów, danych i metadanych na zróżnicowanych płaszczyznach. Źródłem danych przestrzennych do geoportalu będą: mapa terenu, rzuty architektoniczne kondygnacji budynków oraz fotogrametria i wytworzone ortoobrazy zabytkowych wnętrz.
Projekt dofinansowany z Funduszy Europejskich oraz ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Projekt jest realizowany w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014-2020, oś Priorytetowa nr 2 „E-administracja i otwarty rząd”, działanie nr 2.3 „Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego”, poddziałanie nr 2.3.2 „Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury”.
