Kolekcjonerstwo Potockich
Na piętrze pałacu wilanowskiego można oglądać obecnie znakomite dzieła z kolekcji, którą zapoczątkowali Stanisław Kostka i Aleksandra Potoccy. Znajdziemy tu m.in. „Salvatora Mundi” („Zbawiciela Świata”) – uznawanego niegdyś za dzieło samego Leonarda da Vinci.
Wystawa podąża śladem fascynacji kolekcjonerskich Stanisława Kostki Potockiego. W czasie swoich licznych podróży po Europie Potocki odwiedzał najważniejsze galerie sztuki i inspirował się ich zbiorami. Gdy czytamy jego dzienniki podróży, dowiadujemy się, że już na etapie zakupów dzieł z różnych epok historycznych planował kształt swojej galerii.
Kolekcja wilanowska Potockich jest wyrazem rzetelnie budowanej koncepcji kolekcjonowania. Twórcy zaprezentowali ją w stosownym otoczeniu – w historycznej rezydencji królewskiej. W swój projekt zaangażowali nie tylko środki materialne, lecz przede wszystkim kapitał intelektu, wiedzy i emocji.
Co obejrzymy w Dawnej Bibliotece Potockich?
Obrazy ułożyliśmy w moduły. Wystawa jest kolejnym głosem w dyskusji, którą rozpoczęliśmy wystawą Leonardiana w kolekcjach polskich. Chcieliśmy, by ta dyskusja krążyła wokół tematu relacji: oryginał – kopia – naśladownictwo – inspiracja.
Są tu dzieła artystów z kręgu Leonarda da Vinci. Wśród nich jest też niezwykła wersja Zbawiciela Świata. Gdy kupowano ten obraz przed 1798 rokiem, sądzono, że to dzieło samego mistrza. Zobaczycie także obrazy twórców związanych z Leonardem da Vinci. Dwa amorki Luinich – fragment jednego większego obrazu, dzieła Andrei del Sarto, Cimy da Conegliana i Jana Gossaerta zw. Mabuse (kilka wizerunków Madonn).
Znaczący zbiór stanowią dzieła związane z warsztatem Rubensa. Nie wykluczamy, że wykańczał je sam mistrz. Na tle innych wyróżnia się przepyszny wizerunek Madonny z Dzieciątkiem. Równie ciekawy jest podwójny portret świętych Pepina i Begi. To wnikliwe studium psychologiczne dwojga ludzi w wyszukanych średniowiecznych strojach. Przejmujący obraz Śmierć Seneki ukazuje dramat świadomego odchodzenia wielkiego myśliciela.
Dwa obrazy Jana Lievensa reprezentują nurt malarski, który wykorzystuje mocne kontrasty światłocieniowe. Ten kierunek w malarstwie zapoczątkował Caravaggio. Wyeksponowaliśmy te dzieła po obu stronach kominka. Warta uwagi jest również niewielka, lecz wysmakowana reprezentacja twórczości Lucasa Cranacha Starszego. Zobaczycie Dziewczynę z niezapominajkami, Lukrecję i Salome z głową Jana Chrzciciela.
Kolejny element kolekcji to pejzaże idealne, które przywodzą na myśl mityczną krainę szczęścia i dobrobytu – Arkadię. Tę część najliczniej reprezentują dzieła z kręgu Nicolasa Poussina.
Patrioci i kolekcjonerzy
Kolejne trzy kameralne ekspozycje prezentują inne efekty pasji kolekcjonerskich kilku pokoleń rodu Potockich. To do nich należał Wilanów w latach 1799–1892. Potoccy zdobywali kolejne dzieła do zbiorów wilanowskich. Ta postawa wyrażała ich przekonania w czasach utraty niepodległości.
Ekspozycja na piętrze rozwija wątki prezentowane na parterze pałacu. Stanisław Kostka i Aleksandra Potoccy stworzyli kolekcję, udostępnili ją publiczności w 1805 r., a później systematycznie powiększali. Ich potomkowie – syn Aleksander, wnuk August i jego żona Aleksandra – stale upowszechniali zbiory. Rozbudowywali kolekcję i popularyzowali wilanowską rezydencję. Pielęgnowali pamięć o historii i momentach świetności Rzeczypospolitej, której nie było na ówczesnej mapie Europy.
Obiektem kolekcjonerskim stawało się nie tylko dzieło sztuki związane ze znanym i cenionym artystą. Coraz częściej był to przedmiot, o którego wartości świadczyła historia i historyczne powiązanie go z wydarzeniem, miejscem czy osobą. Ku pokrzepieniu serc i edukacji młodego pokolenia upamiętniano postacie historyczne zasłużone dla Polski. Powstały liczne cykle poświęcone bohaterom polskiej historii czy dramatycznym wątkom walki o nieodległość. Dzieła wykonywano w różnych formach i technikach:
- metaloplastycznych (w fabryce Karola Juliusza Mintera),
- litograficznych (w pracowniach Maksymiliana Fajansa, Jana Feliksa Piwarskiego),
- fotograficznych (u Karola Beyera, Konrada Brandla).
Zbierano także ryciny, które stanowiły podstawę warsztatu naukowego kolekcjonerów. Dzięki odkryciu fotografii i jej upowszechnieniu zapanowała moda na dokumentowanie m.in. ważnych zabytków architektury. Właśnie takie zespoły obiektów pokazujemy w nowych przestrzeniach ekspozycyjnych, w specjalistycznych, bezpiecznych dla zabytków gablotach.
Pamiątki patriotyczne
W Gabinecie Historycznym zgromadziliśmy metalowe zabytki o wymowie historyczno-patriotycznej. Obejrzycie tu XVII-wieczne sceny z sarkofagu hetmana Stanisława Żółkiewskiego. Pod koniec 2020 roku konserwatorzy odnowili te cynowe płaskorzeźby. Wśród pamiątek narodowych znajdziecie także redukcje nagrobków i płyt nagrobnych królów i książąt polskich wykonane w fabryce Karola Mintera. Miniaturowe modele cieszyły się ogromnym powodzeniem i stanowiły obowiązkową pozycję każdego patriotycznie usposobionego polskiego domu. Do ich produkcji stosowano tańsze materiały (cynk i cynk galwanizowany brązem), dzięki temu były dostępne nie tylko dla zamożnych.
W przeszklonej gablocie prezentujemy zespół drobnej plastyki figuralnej. To przede wszystkim popiersia sławnych osobistości, zasłużonych w historii Polski. Są wśród nich literaci, kompozytorzy, uczeni. Popiersia rzeźbili uznani i cenieni w owym czasie artyści:
- Leonard Marconi,
- Bolesław Paweł Podczaszyński,
- Daniel Zalewski,
- Jakub Tatarkiewicz,
- Wojciech Święcki.
Popiersia ustawiliśmy na oryginalnych metalowych konsolkach, wyprodukowanych w fabryce Mintera.
Gabinet Rycin
Nieopodal pamiątek historycznych znajduje się Gabinet Rycin. Prezentujemy w nim nie tylko ryciny, lecz także mapy i litografie. Wilanowska kolekcja rycin była kiedyś jedną z najważniejszych w kraju.
Dzięki specjalnym gablotom i cyklicznej wymianie eksponatów możemy udostępnić publiczności wrażliwe zabytki na podłożach papierowych. Dotychczas przechowywaliśmy je w magazynach muzeum. Szuflady mogą Państwo samodzielnie wysuwać, by oglądać ryciny. Tylko wtedy włączy się światło.
Można tu obejrzeć unikatowy cykl grafik z wydarzeniami z powstania listopadowego autorstwa Jana Feliksa Piwarskiego i Fryderyka Krzysztofa Dietricha. Jego wartość podnoszą zachowane miedziane płyty, z których były przygotowywane odbitki. To zabytki, którymi niezwykle rzadko mogą pochwalić się inne muzealne kolekcje (miedź przetapiano do powtórnego wykorzystania). W przyszłości zaprezentujemy cykl map ziem polskich z XVII i XVIII wieku oraz fragmenty albumu z dziełami Jacquesa-Louisa Davida. To jeden z największych malarzy doby klasycyzmu, autor najważniejszego obrazu w kolekcji wilanowskiej – Portretu Stanisława Kostki Potockiego na koniu.
Jak wyglądał dawniej Wilanów?
Historia i ikonografia Wilanowa to temat trzeciego gabinetu, do którego przejdziecie przez apartamenty królewskie. Atrakcją Gabinetu Ikonograficznego są stare widokówki i archiwalne zdjęcia pałacu wilanowskiego, jego najbliższego otoczenia oraz osób goszczących w rezydencji. Najstarsze obiekty pochodzą z czwartej ćwierci XIX wieku. W zbiorze zachowały się także unikatowe przedstawienia w formacie stereoskopowym. Za pomocą odpowiedniego zespołu soczewek, w specjalnie skonstruowanej gablocie można zobaczyć park i pałac w trójwymiarze.
Zdjęcia prezentujemy w nietypowy sposób – w turnikietach, których wzór zaczerpnęliśmy z XIX wieku. W ramkach, które obracają się wokół wspólnej osi, zgromadziliśmy wizerunki członków rodziny Potockich i zaprzyjaźnionych z nimi rodzin z kręgów arystokracji. W szufladach ekspozycyjnych podobnych do tych z Gabinetu Rycin obejrzymy pocztówki z widokami odwiedzanych miejsc. Zgodnie z dawnym zwyczajem wysyłano na nich pozdrowienia.
Aby zachować spójność estetyczną ekspozycji, zadbaliśmy o to, by nowe gabloty komponowały się z pozostałymi elementami wyposażenia tej części pałacu i spełniały restrykcyjne wymagania konserwatorskie.
Bezpieczne, nowoczesne gabloty i ekspozytory poprawiają dostępność muzeum. Dzięki nim mogą Państwo lepiej poznać cenne obiekty, które dotąd musieliśmy przechowywać w magazynach. Dzięki dotacji z programu "Infrastruktura kultury" Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu mogliśmy kupić i zamontować etalaż ekspozycyjny do gabinetu z kolekcją przedmiotów o wymowie patriotycznej (tzw. minterów), gabinetu z rycinami oraz gabinetu z dawnymi przedstawieniami rezydencji wilanowskiej.
Obejrzyj filmowe oprowadzenie po wystawie:
Kolekcjonerstwo Potockich | Art Collecting in the Potocki Family
Wystawa zorganizowana przez | Exhibition organized by
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie | Museum of King Jan III’s Palace at Wilanów
Koncepcja wystawy / Exhibition concept
Dorota Folga-Januszewska, Joanna Paprocka-Gajek
Współpraca kuratorska | Curatorial cooperation:
Karolina Alkemade, Marta Gołąbek, Anna Kwiatkowska, Alicja Łoboda, Agnieszka Świtek, Dominika Walawender-Musz, Agnieszka Żuber.
Przygotowanie obiektów do wystawy, montaż i opieka konserwatorska | Preparation of objects for the exhibition, montage and conservation
Ireneusz Bazelak, Hubert Fijołek, Irma Fuks-Rembisz, Anna Guzowska, Paweł Kot, Elżbieta Modzelewska, Marya Nawrocka-Teodorczyk, Roman Orłowski, Magdalena Pasternak-Zabielska, Agnieszka Pawlak, Renata Pieniek, Tomasz Majcherek, Michał Rogoziński, Iwona Stasiak, Przemysław Szajewski, Paweł Trzewik, Bożena Wankrac, Szymon Wawrzonkiewicz, Michał Witkowski
Program edukacyjny | Education
Katarzyna Pietrzak, Małgorzata Ziemińska
Informacja i promocja | Communication and promotion
Elżbieta Grygiel, Karolina Kowalska, Jagoda Kruszewska, Magda Piaskowska, Martyna Sowińska-Pasek vel Paszkowska, Marcin Wielgo
Projekt aranżacji | Exhibition design
Barbara Kowalewska
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury, uzyskanych z dopłat ustanowionych w grach objętych monopolem państwa, zgodnie z art. 80 ust.1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r o grach hazardowych.
Polecane
Co można zobaczyć w pałacu
Kiedy w 1676 r. Jan Sobieski przyjął godność królewską i jako Jan III zasiadł na tronie, siedzibą jego dworu stał …
Nowa ekspozycja przy Gabinetach Chińskich – przywracanie pamięci o kolekcjach S.K. Potockiego i jego potomnych (2019)
W 2019 r. w pałacu w Wilanowie została otwarta nowa ekspozycja upamiętniająca kolekcjonerskie pasje Stanisława Kostki Potockiego i jego potomnych.Na …
Tajemniczy wizerunek „Chrystusa Zbawiciela” (Salvator Mundi) z kolekcji Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
W historycznej kolekcji wilanowskiej tworzonej przez kolejnych właścicieli pałacu znalazł się tajemniczy wizerunek Chrystusa Zbawiciela (Salvator Mundi), którego wartość Stanisław …
Nie tylko książę Adam Jerzy Czartoryski? Leonardiana – fascynacje kolekcjonerskie w Polsce
Na wystawie „Leonardiana w kolekcjach polskich” prezentujemy dzieła pochodzące m.in. z kolekcji najznaczniejszych polskich rodzin książęcych i hrabiowskich: Czartoryskich, Lubomirskich, …
Co łączy „Świętą Marię Magdalenę Giampietrina”, „Chrystusa wśród doktorów” Bernardina Luiniego i „Portret Artemizji” z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego?
W 2010 r. dom aukcyjny Christie’s w Nowym Yorku wystawił na sprzedaż obraz olejny na desce Maria Magdalena przypisywany Giampietrinowi …
„Chrystus Zbawca Świata” („Salvator Mundi”) z Kolekcji prywatnej
Bezpośrednim pierwowzorem dla obrazu Chrystus Zbawca Świata (Salvator Mundi) z Kolekcji prywatnej jest dzieło przypisywane Bartholomeusowi Sprangerowi (1546–1611), przechowywane w …
