Napis na bibule: Le Comte Potocki (1781) | H.3,00. – L. 2,00 – T. – Gr. nat | APPARTIENT A LA COMTESSE POTOCKA

Portret Stanisława Potockiego na koniu, Jacques Louis Jules David (ryt.), Jacques Louis David (mal.), 1882, grafika, Wil.6208

Grafika ta została opublikowana w drugim tomie monografii Le peintre Louis David, 1748–1825, zatytułowanym Suite d'Eaux-fortes d'après ses œuvres, jako jedna ze 110 tablic prezentujących reprodukcje prac tego najwybitniejszego przedstawiciela francuskiego klasycyzmu. Autorem plansz jest Jacques Louis Jules David, wnuk malarza, grafik i największy monografista swego słynnego przodka.

Publikacja wieńczyła wydany dwa lata wcześniej pierwszy tom dzieła, opatrzony podtytułem Souvenirs & documents inédits, zawierający życiorys i omawiający dorobek artystyczny malarza, ułożony w porządku chronologicznym na podstawie rodzinnych archiwów malarza.

20 plansz miało dodatkową oprawę; naklejone na papierowy arkusz, zabezpieczone były dodatkowo półprzezroczystą bibułą, na której wydrukowano tytuł dzieła, rok powstania, wymiary i nazwisko aktualnego właściciela. Jedną z nich jest portret Potockiego na koniu oznaczony numerem 17.

Portret Stanisława Potockiego na koniu, rys. Konopacki, ryt. Ślaski, 1877, grafika

Reprodukcja, choć daleko jej do technicznej perfekcji pierwowzoru, jest nie tylko kolejną graficzną wersją jednego z najcenniejszych obrazów w zbiorach wilanowskich, ale stanowi jeszcze jeden interesujący przykład sporządzania kopii dzieł uznanych malarzy. Wiadomo, że olejny portret Potockiego trafił do Wilanowa po objęciu rezydencji przez Aleksandrę i Stanisława Potockich w 1799 r. i, poza czasowymi wystawami, nie opuszczał praktycznie bram pałacu. W 1939 r. płótno wywiezione zostało do Niemiec, skąd po rozlicznych perypetiach najpierw trafiło w ramach rewindykacji z ZSRR w 1956 r. do Muzeum Narodowego w Warszawie, a stamtąd po 34 latach (w 1990 roku) do Wilanowa. Opublikowana w 1882 r. w Paryżu nakładem Victora Havarda akwaforta nie powstała więc najprawdopodobniej na podstawie wersji drzeworytowej wydanej pięć lat wcześniej w albumie Willanów dawny i teraźniejszy autorstwa Hipolita Skimborowicza i Wojciecha Gersona.

Nic więc dziwnego, że rysy twarzy Potockiego w kompozycji J.L. Jules’a Davida dalekie są od oryginału (opadnięte kąciki ust modela, brak kontaktu wzrokowego z widzem czy nienaturalny układ dłoni trzymającej kapelusz).

Nie mniej intrygująca, choć niemającą dotąd potwierdzenia ani w listach, ani w dziennikach prowadzonych przez skrupulatnego Stanisława Kostkę jest podana na stronie 13 pierwszego tomu monografii J.L. Jules’a Davida informacja o okolicznościach powstania oryginalnego dzieła Davida:

Podczas podróży [do Neapolu] miało miejsce wydarzenie, które stało się tematem obrazu wystawionego później w Paryżu. Podczas polowania króla Neapolu [Jacques Louis David] znalazł się na postoju, dokąd przyprowadzono wspaniałego konia, którego dotąd nikt nie mógł dosiąść. Hrabia Potocki, szlachcic polski, zaproponował, że natychmiast go dosiądzie i, mimo zmęczenia, ściągnął okrycie i tego dokonał. Zręczność jeźdźca, przytomność, umiejętność poskramiania zwierzęcia przyciągnęły uwagę Davida, któremu – jak powiadają – król Neapolu zlecił namalowanie tej sceny.

Portret Stanisława Potockiego na koniu, autor nieznany wg J.L. Dawida, kopia rysunkowa, wł. Biblioteka Narodowa

Potocki na koniu w wersjach przedstawianych przez J.L. Jules’a Davida i S. Ślaskiego w albumie Willanow to nie jedyne wariacje tego obrazu. Jak wiadomo, hrabia Potocki zlecił namalowanie swojego portretu wg szkicu z 1780 r. sporządzonego przez samego malarza. W inwentarzu z 1877 r. pod numerem 596 widnieje wpis, że w Salonie Bawialnym (obecnie Salon Marszałkowej Lubomirskiej) znajdowało się studium do portretu konnego Stanisława Kostki Potockiego z informacją, że został on wykonany przez Davida w 1781 r., zakupiony później przez księżną marszałkową Lubomirską i podarowany jej córce Aleksandrze, żonie Stanisława Kostki. Jakie były dalsze losy studium? Nie wiadomo. W zbiorach Biblioteki Narodowej znajduje się rysunkowa kopia portretu konnego Stanisława Kostki Potockiego, nieokreślonego autora. Być może jest to właśnie opisywany przez inwentaryzatora w 1877 r. rysunek Davida, przekazany wraz z całym zbiorem grafik przez Adama Branickiego Państwu Polskiemu w 1932 r.