Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Schemat rekonstrukcji wilanowskiej kolekcji cytrusów, autor: Jacek Kuśmierski

Galeria Uffizi i Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie rozpoczęły współpracę poświęconą historycznym kolekcjom cytrusów.

Projekt „Citri et Aurea” został pomyślany jako współpraca Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie z Galerią Uffizi – Ogrodami Boboli we Florencji w zakresie historycznych kolekcji cytrusów. Pierwsze wspólne działania zostały podjęte w listopadzie 2019 r. w ramach wizyty studyjnej trojga polskich specjalistów we Florencji, a ich realizacja została dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Kultura Inspirująca”.

Podstawą projektu są kontakty dworu wielkiego księcia Kosmy III z dworem króla Jana III nawiązane po zwycięskiej bitwie pod Wiedniem, które zaowocowały przesłaniem ośmiu skrzyń roślin z Florencji do Warszawy w 1684 r. Wśród gatunków wymienionych w źródłach historycznych znajdują się m.in.: cytryna lumia (Citrus lumia ‘Pomum Adami’), brzoskwinia zwyczajna (Prunus persica) oraz figowiec pospolity (Ficus carica ‘Brogiotto’). Oprócz roślin, o które prosił król, dołączono inne, polecane przez ogrodników księcia, a do opieki nad nimi w trakcie transportu przydzielono włoskiego ogrodnika.

Drzewa cytrusowe w otoczeniu pałacu w Wilanowie, aby zobaczyć więcej kliknij na zdjęcie

W XVI w. ogrody były kojarzone z mitologicznym złotym wiekiem, a w szczególności z jedenastą z dwunastu prac Herkulesa, w której heros musiał ukraść złote jabłka z sadu Hesperyd. Za pomocą rzeźb i fontann Medyceusze tworzyli w swoich założeniach programy symboliczne mające związać ich rodzinę z bohaterskimi cnotami i siłą Herkulesa. Ważnym elementem ogrodów stały się wówczas cytrusy, które utożsamiano ze złotymi jabłkami Hesperyd. Motyw ten rozprzestrzenił się później w całej Europie, co zaowocowało powstaniem wielu znakomitych kolekcji cytrusów. Miano Polskiego Herkulesa (Hercules Polonus) towarzyszyło królowi Janowi III przez cały czas panowania (1674–1696) i znalazło odzwierciedlenie w jego letniej rezydencji w Wilanowie, zarówno w dekoracjach pałacu, jak i otaczającym go ogrodzie barokowym. Architekci i ogrodnicy stworzyli prawdziwy cytrusowy raj, który wraz z zespołem rzeźb gloryfikował postać króla Jana III. Późniejsza zawierucha dziejowa doprowadziła do rozproszenia i utraty królewskiej kolekcji. Proces jej odtwarzania rozpoczęto w 2016 r., gdy w ogrodzie barokowym pojawiło się 38 egzemplarzy drzew pomarańczowych w charakterystycznych dębowych donicach, zrekonstruowanych na podstawie obrazów Bernarda Bellotta zw. Canalettem. Obecnie wilanowska kolekcja liczy ponad 100 egzemplarzy w gatunkach takich jak: cytryny zwyczajne (Citrus limon), pomarańcze chińskie (Citrus sinensis), mandarynki (Citrus reticulata), grejpfruty (Citrus paradisi) oraz pomarańcze gorzkie (Citrus aurantium).

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, chcąc kontynuować proces odtwarzania historycznych zbiorów cytrusów, nawiązało współpracę z Galerią Uffizi w 2019 r. Zarządzane przez muzeum Ogrody Boboli posiadają ich unikatową kolekcję, wśród których znajdują się gatunki i odmiany pochodzące jeszcze z czasów Medyceuszy. Projekt stał się przyczynkiem do pogłębienia wiedzy o włoskich i polskich związkach ogrodniczych oraz do wymiany wiedzy i doświadczeń w zakresie tworzenia kolekcji cytrusów i ich uprawy.

Partnerem strategicznym projektu jest Galeria Uffizi. Promocję wspierają polskie placówki we Włoszech – Instytut Polski w Rzymie oraz Stacja Naukowa Polskiej Akademii Nauk w Rzymie. Patronat nad projektem objęła Europejska Sieć Ogrodów Historycznych.

Projekt dofinansowano ze środków polskiego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach Programu „Kultura Inspirująca”