Prace konserwatorskie i restauratorskie przy obrazie Jana Reisnera „Kazanie św. Jana Chrzciciela”
Od marca 2017 roku w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przeprowadzona została konserwacja obrazu Kazanie św. Jana Chrzciciela przypisywanego Janowi Reisnerowi lub jego warsztatowi. Dzieło znajdujące się na co dzień w kościele Sióstr Wizytek w Krakowie zaprezentowane zostało na wystawie Jan III Sobieski. Polski król w Wiedniu w wiedeńskim Belvedere, a do 3 grudnia można je podziwiać w Wielkiej Sieni pałacu wilanowskiego.
Konserwacja obrazu była dużym wyzwaniem ze względu na znaczny stopień zniszczenia dzieła, które wymagało szerokich działań zabezpieczających i rekonstrukcyjnych. Osłabienie struktury zabytku stanowiło poważne zagrożenie dla jego dalszego przetrwania.
Malowidło eksponowane w bocznym ołtarzu kościoła przez długi czas narażone było na zmienne warunki środowiska i zawilgocenia, które doprowadziły do uszkodzeń. Spękane warstwy malarskie miały bardzo słabą przyczepność do podłoża płóciennego, w wielu miejscach uległy odkształceniom, tworząc łuski narażone na osypywanie się. Niestabilność warstw technologicznych wymagała zabezpieczenia całej powierzchni obrazu bibułką japońską przed demontażem i przetransportowaniem do pracowni konserwatorskiej w Muzeum Pałacu w Wilanowie.
Dopiero tutaj można było dokonać pełnego rozpoznania, przeprowadzić badania i opracować ostatecznie program prac niezbędnych dla ratowania obrazu.
Nie bez znaczenia dla stanu malowidła były przeprowadzone w przeszłości interwencje i renowacje, które przez nieodpowiednio dobrane metody tylko pogorszyły jego kondycję. Płótno, złożone z dwóch kawałków połączonych pionowym szwem, miało liczne otwory i przedarcia na brzegach, w wyniku korekt formatu i kilkakrotnego napinania obrazu na krosna. Podczas dawnych prac podjęto też próbę odizolowania podobrazia od szkodliwych czynników zewnętrznych przez pokrycie jego tylnej strony grubą warstwą brązowej farby. Ekspansywne czyszczenie powierzchni doprowadziło do rozległych ubytków dużych fragmentów kompozycji, które później uzupełniono, przemalowując jednocześnie sąsiednie obszary. Z czasem kolorystyka nieudolnych rekonstrukcji uległa zmianom, które uwidoczniły się w postaci ciemnych plam, zauważalnych nawet z dużej odległości.
Założeniem podjętych w muzeum czynności było przeprowadzenie pełnej konserwacji i restauracji obrazu.
Po wykonaniu prób konsolidacji osłabionego malowidła i kruchego płótna ostatecznie zadecydowano o całościowym zespoleniu wszystkich warstw technologicznych i podklejeniu oryginalnego podobrazia nową tkaniną. Przed dublażem usunięto z odwrocia brązową farbę, która blokowałaby wnikanie masy impregnującej do wszystkich odspojonych warstw. Niewielkie ubytki płótna zostały sklejone i uzupełnione łatkami. Podobrazie pozbawione grubej warstwy farby odzyskało elastyczność, co miało również wpływ na zniwelowanie odkształceń warstw malarskich od strony lica obrazu. Po usunięciu bibułki japońskiej powierzchnię malowidła oczyszczono chemicznie z rozległych przemalowań i pociemniałego werniksu, aby zanieczyszczenia i wtórne nawarstwienia nie utrwaliły się w podczas procesu konsolidacji w podwyższonej temperaturze.
Dublaż przeprowadzony został na niskociśnieniowym stole próżniowym, z zastosowaniem termoplastycznej masy dublującej. Pełną jednorodność strukturalną uzyskano po wypełnieniu ubytków zaprawy.
Końcowym etapem prac było maksymalne przywrócenie dawnego wyglądu kompozycji malarskiej obrazu Reisnera. Odsłonięta spod przemalowań odzyskała swoje nasycone barwy, ale wymagała znacznych uzupełnień, szczególnie w ciemnych, cienko malowanych partiach, w przeszłości całkowicie przemytych.
Rekonstrukcje i retusze naśladowcze pozwalają obecnie na podziwianie malowidła dużej klasy, co jest satysfakcjonującym efektem przeprowadzonej restauracji. Dodatkowo walory obrazu podnosi złocona rama, przy której przeprowadzone zostały zabiegi prewencyjne. Zastosowana podczas konserwacji metodyka i wprowadzone materiały powinny zapewnić utrzymanie zadawalającego stanu obrazu przez następne lata, ale na pewno będzie on wymagał stałej kontroli ze względu na trudne warunki ekspozycji w kościele.
Niezbędną częścią podjętych w muzeum prac są dokumentacja i badania fizyko-chemiczne. Na te ostatnie składają się wstępne badania w świetle białym, UV i IR, obserwacje mikroskopowe oraz badania na próbkach pobranych z warstw malowidła, które po zakończeniu pozwolą na identyfikację zastosowanych w oryginale materiałów, pigmentów i spoiw malarskich.
Pozyskane informacje, ważne dla bezpiecznego prowadzenia prac konserwatorskich, umożliwią również określenie cech warsztatowych obrazu Reisnera, co będzie miało znaczenie dla dalszych prac porównawczych ukierunkowanych na poznanie dzieł artystów kręgu dworu królewskiego.
Jan Reisner (warsztat?)
Kazanie św. Jana Chrzciciela
Ok. 1689–1695
Olej, płótno
206 x 145 cm
Kraków, Kościół Sióstr Wizytek pw. św. Franciszka Salezego
Polecane
Jan III Sobieski. Polski król w Wiedniu
Katalog wystawy przygotowanej przez cztery polskie rezydencje królewskie i Museum Belvedere w Wiedniu zawiera sześć esejów o polityce i kulturze czasów Jana III oraz opisy dzieł sztuki prezentowanych na ekspozycji.
Konserwacja unikatowego japońskiego stołu nanban
Dzięki finansowemu wsparciu japońskiej fundacji Sumitomo i współpracy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie z wybitnymi znawcami azjatyckiej laki przeprowadzono konserwację siedemnastowiecznego stołu w typie Nanban z kolekcji wilanowskiej. Był to jeden z pierwszych projektów konserwatorskich angażujących jednocześnie specjalistów z Japonii i Europy. Wpisuje się on w trwającą od lat dziewięćdziesiątych współpracę naukową i konserwatorską między Japonią a instytucjami światowymi, w których zbiorach znajdują się dzieła sztuki dekorowane laką wschodnią – niezwykli świadkowie nowożytnych kontaktów między Wschodem a Zachodem. Dzięki tej wymianie wiedzy i doświadczeń wypracowywana jest strategia ochrony tych bardzo delikatnych orientalnych eksponatów.
Film „Konserwacja portretu Stanisława Kostki Potockiego”
Konny portret Stanisława Kostki Potockiego pędzla Jacquesa Louisa Davida jest już eksponowany w pałacu wilanowskim w Sali Białej. Obraz przeszedł …
