Powieść Les fureurs de ľamour et de la vengeance (lub Les fureurs de l'amour ou la vengeance) to romans historyczny opublikowany anonimowo w dwóch tomach w Paryżu w 1826 roku. Do jej wydawców należało czterech francuskich księgarzy: Grimprelle (21 Rue Poissonnière), Corbet (61 Quai des Grands Augustins), Pigoreau (place Saint-Germain-l'Auxerrois) oraz Lecointe et Durey (49 Quai des Grands Augustins). Głównym wątkiem powieści jest historia romantycznej miłości pomiędzy Adolphe, protegowanym Aleksandry Potockiej, oraz Angélique, jedyną córką wilanowskiego włościanina. Istotną część fabuły stanowi również podróż Adolphe w poszukiwaniu zaginionego ojca, uwikłanego niegdyś w wojnę o sukcesję polską (1733–1735) po stronie Stanisława Leszczyńskiego. W perypetiach głównych bohaterów uczestniczą: Henri – nauczyciel Adolphe, Astow – ojciec Angélique oraz książę Weissenfelt – syn rycerza zakonu krzyżackiego Ziffrida de Weissenfelt i zalotnik Angélique. W powieści pojawiają się również postaci historyczne: księżna Aleksandra z Lubomirskich Potocka, wdowa po Stanisławie Kostce Potockim, oraz jej syn Aleksander, którego imię zmieniono na Édouard. Akcja powieści toczy się na przełomie lat 20. i 30. XIX wieku, na co wskazuje wstęp o stanie Rzeczypospolitej oraz wspomniana w tekście śmierć księżnej, która nastąpiła 19 marca 1831 roku. Niemal wszystkie wydarzenia dzieją się w Wilanowie, ale Adolphe podróżuje również po północnej części Królestwa Polskiego (Płock, Dobrzyń nad Wisłą, Kruszwica), Prusach (Toruń, Brodnica, Lidzbark Warmiński) oraz po Litwie (Żmudź, Kurlandia).
Ważnym elementem tła akcji powieści są ogrody wilanowskie przekształcone w stylu angielskim przez Stanisława Kostkę Potockiego i Aleksandrę z Lubomirskich Potocką w latach 1799–1821. W cytowanym niżej fragmencie odnaleźć można opis obecnego Parku Krajobrazowego Południowego z Potokiem Służewieckim i Jeziorem Wilanowskim. Co ciekawe, wspomniana została nieistniejąca już kaskada wpadająca do Stawu Południowego, wokół którego znajdował się ogród angielski założony ok. 1782 roku przez architekta Szymona Bogumiła Zuga. Z parku rozciągały się rozległe widoki na pola i zadrzewienia w Morysinie. W dalszej części opisano formalny ogród wokół pałacu z regularnymi sklepionymi alejami drzew oraz parterem gazonowym. Zdobiły go wazy z kwiatami, posągi z marmuru lub brązu i grupy rzeźbiarskie o tematyce mitologicznej. Na początku XIX wieku dekoracyjne trawniki przy głównej osi kompozycyjnej upiększały klasycyzujące rzeźby, które przedstawiały dwie sceny ze słynnej mitologicznej historii dwunastu prac Heraklesa: w północnej części było to zabicie Hydry Lernejskiej, a w południowej – schwytanie Lwa Nemejskiego. Koronę tarasu zamykała istniejąca do dziś XVII-wieczna balustrada ozdobiona czternastoma rzeźbami z warsztatu Johanna Chrysostomusa Redlera.
[s. 3] A un mille de Varsovie est le vieux château de Willanow, appartenant à la princesse de Lubomirska, et habité par elle avec le jeune prince son fils, seul gage de l’amour du guerrier qu’elle pleurait. […]
[s. 4] Le château, quoique d'une structure antique, a reçu des embellissemens considérables : le parc immense est enrichi d'une quantité de plantes précieuses ; au centre est un taillis épais dont les sentiers, construits sans art, forment une espèce de labyrinthe. Une source vive tombe en cascades et se partage dans différens canaux qui serpentent en plusieurs directions : les uns, après avoir décrit plusieurs contours, vont alimenter de grands bassins où le poisson abonde ; d'autres se cachent sous des touffes de gazon, et [s. 5] coulent ignorés ; puis ils se réunissent, et, confondus, ils forment une petite rivière qui se montre dans toute sa force. Là, ses rives fécondes sont tapissées de hautes herbes qui lui servent de parapets : quelques-unes ont pris naissance dans le milieu de soncours ; on voit leur tige mobile lutter continuellement contre ses faibles vagues. De là on découvre de belles prairies ; plus loin, les regards s'arrêtent sur d'antiques forets, où le travail du bûcheron ne paraît pas encore. En pénétrant dans le parc, on y voit des promenades immenses ; des tapis de verdure se déroulent devant vous ; ici, les arbres sont couverts de fruits tendrement nuancés, qui se cachent et se découvrent alternativement sous les feuilles, et se balancent sur le bout [s. 6] de leur tige : de toutes parts s'élèvent des urnes remplies de fleurs, des statues en marbre ou en bronze, et des groupes représentant les allégories de la Fable.
De longues avenues de chênes et d'ormes, aussi anciens que la terre, entrelacent leurs branches, et dessinent au-dessus de vos têtes des voûtes de verdure. Ces avenues vous conduisent à des bosquets d'une forme charmante ; des bancs de gazon s'élèvent sur l'émail des fleurs. Un silence agréable n'est interrompu que par le chant des oiseaux ou par le zéphir qui agite le feuillage, et apporte le parfum des fleurs, qui, dégagé de sa trop grande force, ne répand plus qu'une odeur douce et suave ; enfin, tout invite à [s. 7] s'arrêter en ces lieux que la nature s'est plue à embellir.
[s. 3] Milę od Warszawy znajduje się stary pałac wilanowski, należący do księżnej Lubomirskiej, który zamieszkuje ona wraz z młodym księciem, swym synem, jedynym dowodem miłości wojownika, którego opłakuje.
[s. 4] Pałac, choć dawno wzniesiony, otrzymał znaczne upiększenia: rozległy park zdobi wielka liczba cennych roślin. Pośrodku znajduje się gęsty zagajnik, w którym ścieżki, wytyczone bez [znajomości] sztuki, tworzą swoisty labirynt. Tryskające źródło spływa kaskadami i dzieli się na rozmaite kanały, które wiją się w wielu kierunkach: jedne, wyznaczywszy liczne koła, zasilają duże zbiorniki wodne, które obfitują w ryby; inne chowają się pod kępami murawy i [s. 5] płyną w ukryciu. Następnie łączą się i, zlane w jedno, tworzą niewielką rzekę, która objawia się w całej swej okazałości. Tam jej urodzajne brzegi są pokryte wysokimi trawami, które służą jej za osłonę: niektóre z tych traw wyrosły w środku jej biegu. Widać, jak ich ruchliwe łodygi nieustannie walczą z jej słabymi falami. Tam ukazują się piękne łąki. Dalej, spojrzenie zatrzymuje się na starodawnych lasach, nietkniętych jeszcze ręką drwala. Wchodząc głębiej w park, widać w nim bezmiar miejsc do przechadzek; dywany zieleni rozpościerają się przed Wami. Tutaj drzewa pokrywają owoce subtelnie różniące się barwami, na przemian kryjące się i ukazujące pod liśćmi, i kołyszące się na [s. 6] końcach gałęzi. Wszędzie wznoszą się wazy wypełnione kwiatami, posągi z marmuru lub brązu i grupy przedstawiające alegorie [zaczerpnięte] z mitologii.
Długie aleje dębów i wiązów, równie starych jak ziemia, przeplatających swoje gałęzie, aby wyznaczyć ponad Waszymi głowami zielone sklepienia. Te aleje prowadzą Was do zagajników zachwycających kształtów. Ławki darniowe wznoszą się pośród kwietnych kobierców. Przyjemną ciszę przerywa tylko śpiew ptaków lub lekki wiatr, który porusza listowiem i niesie zapach kwiatów, który – pozbawiony nadmiernej mocy – roztacza jedynie słodką i miłą woń. Jednym słowem, wszystko zachęca [s. 7], by zatrzymać się w tym miejscu, które natura zechciała uczynić pięknym.
![Plan sytuacyjny Wilanowa z 1683 r. Juliusz Starzyński, Wilanów. Dzieje budowy pałacu za Jana III, [w:] Studia do dziejów sztuki w Polsce, t. 5, Varsoviana 2, Warszawa 1933, s. 25](https://www.wilanow-palac.pl/image.php/42992_article_list/plan_sytuacyjny_wilanowa_z_1683_r_juliusz_starzynski_wilanow_dzieje_budowy_palacu_za_jana_iii_w_studia_do_dziejow_sztuki_w_polsce_t_5_varsoviana_2_warszawa_1933_s_25.jpg)
