Ptaki – monitoring i waloryzacja awifauny (wyniki badań)
Prace badawcze w ramach projektu „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” obejmowały monitoring i waloryzację awifauny, czyli ogółu ptaków zamieszkujących ogrody i parki Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
W marcu 2016 r. został złożony raport końcowy podsumowujący prace wykonane w okresie od sierpnia 2014 r. do lutego 2016 r. W ramach przeprowadzonych badań skontrolowano obszar pomiędzy Jeziorem Wilanowskim a pałacem oraz obszar ponad skarpą wraz z przedpolem. W czasie projektu prowadzono badania różnymi metodami: metodą transektową (liczenia ptaków na odcinkach), liczenia ptaków wodnych na zbiornikach, liczenia przygodne ptaków na całym terenie parku, obrączkowanie, kontrola zasiedlenia budek lęgowych, kontrola metodą kartograficzną (ocena liczebności par lęgowych oraz wyznaczanie ich terytoriów).
Co zaobserwowano
Łącznie w całym okresie trwania badań stwierdzono 91 gatunków ptaków. Średnie zagęszczenie ptaków wyniosło w tym czasie 7,05 osobników na 100 m. Najniższe liczebności uzyskano od marca do lipca, czyli w czasie, na który przypada okres lęgowy ptaków. Wtedy też pomiędzy kontrolami stwierdzano najniższą zmienność, co wyraźnie pokazuje, że w tym okresie ptaki są mało mobilne i podczas kolejnych kontroli często mamy do czynienia z tymi samymi osobnikami. Mała zmienność utrzymywała się aż do września 2015 r., czyli do momentu intensywnego przelotu sikor. Jednak podobnej zależności nie stwierdzono w 2014 r., kiedy wysoka zmienność między miesiącami utrzymywała się od sierpnia 2014 r. aż do marca 2015 r. Łącznie na wszystkich badanych transektach stwierdzono 52 gatunki ptaków (tylko osobniki stacjonarne, z wyłączeniem wodno-błotnych), od 34 do 43 na pojedynczym transekcie. Dwa gatunki należały do klasy eudominantów (powyżej 10% liczebności całego zgrupowania) – bogatka i modraszka, cztery – do klasy dominantów (5–10% liczebności) – kowalik, kawka, gawron, szpak, trzy – do klasy subdominantów (2-5%liczebności) – wrona siwa, zięba, kos, oraz 43 do klasy recedentów.
W trakcie prac stwierdzono lęgi 37 gatunków ptaków należących do ośmiu rzędów. Sumaryczna liczebność populacji lęgowej wyniosła 254–261 par. Dodatkowo w bezpośredniej bliskości parku stwierdzono lęgi śpiewaka (para gniazdowała na wyspie w północnej części parku, która w związku z faktem, iż znajduje się w obrębie rezerwatu Morysin, nie była objęta badaniami), łabędzia oraz nurogęsi.
Najliczniejszą grupą ptaków były dziuplaki (ptaki gniazdujące w dziuplach, budkach lęgowych itp.), stanowiące połowę analizowanego zespołu ptaków lęgowych (16 gatunków). Najmniej liczne były ptaki gniazdujące na ziemi (7 gatunków), nieco liczniej reprezentowane były gatunki gniazdujące na drzewach pow. 1,5 m wysokości (9 gatunków).
Łącznie stwierdzono 25 gatunków ptaków wodno-błotnych. Najliczniej ptaki wodne reprezentowała krzyżówka, następnie łabędź niemy, łyska i nurogęś.
Największą liczbę gatunków stwierdzono na głównym basenie Jeziora Wilanowskiego, co ma związek z największą powierzchnią tego zbiornika, która umożliwia liczne przebywanie tam mew, a także nurogęsi czy kormorana.
Gatunkiem stwierdzanym przez cały rok, niezależnie od warunków atmosferycznych, była krzyżówka. Liczebność na pojedynczej kontroli wynosiła od 38 osobników na początku sezonu lęgowego, do 173 w drugiej połowie czerwca. Średnio najliczniej kaczki były obserwowane w czerwcu i lipcu, w pozostałym okresie liczebność była zmienna, ale średnia miesięczna wynosiła między 80 a 120 osobników. Najsilniejsze różnice pomiędzy kolejnymi kontrolami stwierdzano we wrześniu–październiku – czyli okresie migracji kaczek, oraz w okresie styczeń–luty, kiedy to liczebność jest najsilniej uzależniona od warunków atmosferycznych i zlodzenia zbiorników.
W latach 2014–2016 zaobrączkowano 300 ptaków podczas zimowego łapania ptaków przy karmniku oraz w pojedynczym chwytaniu w październiku 2014 r. Dodatkowo zaobrączkowano łącznie 33 pisklęta: modraszki (2 rodziny) oraz bogatki (3 rodziny). Zaobrączkowano także 1 osobnika łabędzia niemego oraz 5 krzyżówek.
Cząstkowe wyniki badań
W styczniu 2016 r. stwierdzono 26 gatunków ptaków, czyli mniej niż w grudniu 2015 r. oraz aż o 10 mniej niż w styczniu 2015 r. W parku przebywało znacznie mniej ptaków wodnych niż rok wcześniej, m.in. mew. W wyniku zamarzania zbiorników wodnych większość ptaków wodno-błotnych opuściła park, a pozostały jedynie krzyżówki, łabędzie, czaple, na krótki czas do parku przyleciała cyraneczka. Prawdopodobnie w związku z ociepleniem obserwowano znaczny wzrost liczby obserwowanych ptaków wróblowych w czasie liczeń na odcinkach (transektach), szczególnie podczas kontroli 15 stycznia.
W lutym 2016 r. stwierdzono 35 gatunków ptaków, czyli więcej niż przed miesiącem, oraz więcej niż w analogicznym okresie zeszłego roku. W parku przebywało znacznie więcej ptaków wodnych niż w styczniu, a liczebność krzyżówki w czasie pojedynczej kontroli ponownie przekroczyła 100 osobników. Ptaki wodne rozpoczęły już migracje wiosenną, która w parku wilanowskim przejawia się liczniejszą obecnością nurogęsi, pojawieniem się kormoranów oraz innych gatunków kaczek (w 2016 r. były to cyraneczki). Wraz z rozmarznięciem zbiorników do parku wróciła także łyska. Najciekawszą obserwacją w lutym było stwierdzenie śpiewających szpaków w południowej części parku.
W grudniu 2015 r. stwierdzono 31 gatunków ptaków, nieco więcej niż w listopadzie. W wyniku zamarzania zbiorników wodnych większość ptaków wodno-błotnych opuściła park, pozostały jedynie krzyżówki. Ptaki wróblowe obserwowane były w niewielkiej liczbie, za to najczęściej żerujące stadnie. Ptaki skupiały się często w okolicy karmników, poza trasą transektów (odcinków badawczych). Istotnym elementem awifauny były ptaki krukowate. Ponownie stwierdzono ciekawy skład gatunkowy dzięciołów, a także zimujące strzyżyki i kosy, które prawdopodobnie będą starały się przeżyć zimę w parku. Co typowe dla sezonu zimowego ptaki na transektach stwierdzane były z dużą nieregularnością. Podczas obrączkowań stwierdzono 5-letnią, dość wiekową, jak na niewielkie ptaki modraszkę.
W listopadzie 2015 r. stwierdzono zaledwie 27 gatunków ptaków, aż o 8 mniej niż w październiku i o 7 mniej niż w listopadzie 2014. Różnice mogą wynikać z dość złych warunków atmosferycznych, co między innymi przekładało się na niższą aktywność na przykład dzięciołów. Liczne w listopadzie stwierdzono ptaki krukowate. Bardzo spadła różnorodność ptaków wodno-błotnych, m.in. mew.
W październiku 2015 r. stwierdzono 35 gatunków ptaków, czyli o 5 mniej niż miesiąc wcześniej. Typowo jesiennym akcentem było pojawienie się droździków oraz niestwierdzanie pokrzewek oraz świstunek. Ciągle dość liczne kwiczoły, a przede wszystkim zwiększony procentowy udział krukowatych (wrona, kawka, gawron) wydają się dla ogrodów wilanowskich znakiem jesieni oraz nadchodzącej zimy.
We wrześniu 2015 r. stwierdzono występowanie 40 gatunków ptaków (o 5 gatunków więcej niż w sierpniu). Stwierdzono m.in. pokrzywnicę, przelotne sójki czy mysikróliki. Na drzewach wokół głównego basenu Jeziora Wilanowskiego obserwowano największe do tej pory stado wron liczące 28 osobników. Obserwowano dość intensywny przelot wróblaków, co ma swoje odzwierciedlenie w wynikach liczeń transektowych (liczenia na odcinkach) – wyższe zagęszczenia i wyższe bogactwo gatunkowe.
W sierpniu 2015 r. stwierdzono występowanie 35 gatunków ptaków. Mimo mniejszej różnorodności gatunkowej zanotowano wyższe liczebności podczas badań transektowych. Wzrost liczebności wiąże się z obecnością frakcji ptaków przelotnych (np. stadka sikor). Mniejsza liczba krzyżówek zanotowanych w parku jest prawdopodobnie konsekwencją przeniesienia się części samców już kończących pierzenie w inne miejsca poza parkiem.
W lipcu 2015 r. stwierdzono łącznie występowanie 40 gatunków ptaków lęgowych oraz nielęgowych. W lipcu obserwowano jeszcze rodzinki ptaków (osobniki dorosłe towarzyszące młodym) sikor bogatki i modraszki, dzięcioła białoszyjego, muchołówki szarej, pleszki i zięby. Zagęszczenia ptaków określane w trakcie liczeń na transektach (wyznaczonych w terenie stałych odcinkach, na których dwa razy w miesiącu liczone są ptaki) były niższe niż w czerwcu, co wiąże się z opuszczeniem parku przez osobniki z wielu gatunków, które już przestały odbywać lęgi.
W czerwcu 2015 r. stwierdzono łącznie występowanie 45 gatunków ptaków lęgowych oraz nielęgowych. Nie potwierdzono gniazdowania szczygłów oraz łozówek obserwowanych na kontroli w maju. W czerwcu obserwowano kolejne próby podchodzenia do lęgów przez sikory oraz pierwsze lęgi muchołówki szarej. W kilku miejscach obserwowano śpiewające zaganiacze, oraz karmiące młode dzięcioły: zielonego, dużego i białoszyjego. Zagęszczenia ptaków na transektach były zbliżone do uzyskanych w maju, jednak dużo bardziej zmienne pomiędzy kontrolami.
W maju 2015 r. stwierdzono łącznie występowanie 44 gatunków ptaków. W połowie maja intensywnie zaczęły karmić swoje młode szpaki, które licznie zasiedliły budki lęgowe oraz naturalne dziuple. Nieco później karmić zaczęły także sikory (bogatka i modraszka), z kolei np. muchołówka żałobna dopiero wysiadywała jaja. Już od maja coraz liczniej pojawiały się rodzinki krzyżówek, które w większości gnieździły się zapewne w dziuplach na terenie parku i w najbliższej okolicy. W kępach roślinności wodnej dwa gniazda zbudowały łyski, a w trzcinach na północ od mostu Rzymskiego do lęgów podchodziła para bączków. Zagęszczenie ptaków uzyskiwane w czasie liczeń na transektach (wyznaczonych odcinkach) było nieco niższe niż w kwietniu, jednak co ważne zanotowano wyraźny wzrost bogactwa gatunkowego.
W kwietniu 2015 r. stwierdzono łącznie występowanie 40 gatunków ptaków przebywających w parku jako gatunki lęgowe lub korzystające z zasobów środowiska oferowanych przez ogrody wilanowskie. Pojawiły się nowe gatunki, nienotowane wcześniej w ramach tych badań: m.in. bączek, pleszka, świstunka leśna oraz pierwiosnek i śpiewak. Na teren parku wróciła łyska z obrożą numeryczną, która część zimy spędziła w Małopolsce i na Śląsku. Zagęszczenia ptaków otrzymywane podczas liczeń transektowych (liczenia ptaków na wyznaczonych odcinkach) po raz kolejny okazały się niższe niż w miesiącach poprzednich, co wiąże się z okresem lęgowym ptaków i faktem, że ptaki nie gromadzą się w stada. Dodatkowo niektóre osobniki właśnie wysiadują, w związku z czym nie można stwierdzić ich obecności podczas tego typu obserwacji.
W marcu 2015 r. stwierdzono występowanie 31 gatunków ptaków. Nowym gatunkiem wykazanym podczas badań była cyranka. Jak zwykle stwierdzono aż 4 gatunki dzięciołów. Po zimowej przerwie w większej liczbie pojawiły się łyski oraz nurogęsi, których liczną obecność na basenie głównym Jeziora Wilanowskiego należy wiązać z okresem migracji tych ptaków. Zagęszczenia otrzymywane podczas prac transektowych były niższe niż w okresie migracji jesiennej czy zimowania.
W lutym 2015 r. przeprowadzono kontrole, wykorzystując pięć metod: metodę transektową, liczenia ptaków wodnych na zbiornikach, liczenie przygodne ptaków na całym terenie parku, obrączkowanie ptaków oraz kontrolę kartograficzną, z której wyniki zostaną przedstawione po zakończeniu sezonu lęgowego ptaków. Dodatkowo przeprowadzono kontrolę zasiedlenia budek lęgowych. Łącznie w lutym stwierdzono występowanie 28 gatunków ptaków. Jest to wartość bardzo zbliżona do uzyskanej w grudniu 2014 r., a niższa niż w styczniu 2015 r. Wartości uzyskiwane na transektach były najbardziej zbliżone do siebie spośród uzyskanych do tej pory w poprzednich miesiącach. W związku z długotrwałym zamarznięciem większości zbiorników, ptaki wodne zgrupowały się na Potoku Służewieckim lub rozmarzniętym fragmencie głównego basenu Jeziora Wilanowskiego.
W styczniu 2015 r. łącznie stwierdzono występowanie 36 gatunków ptaków należących do 8 rzędów, czyli aż o 8 więcej niż w grudniu. Wzrost obejmował głównie gatunki związane ze zbiornikami wodnymi, tj. blaszkodziobe i siewkowe. Zagęszczenia ptaków uzyskane podczas liczeń transektowych były porównywalne. Istotna dla uzyskanych wyników na transekcie numer 4 (przedpole muzeum) okazała się obecność kawki i gawrona, które to najchętniej korzystają właśnie z trawników na przedpolu oraz częściowo trawników w południowej części parku (w pobliżu transektu numer 3, jednak nieujęte w wynikach).
Podczas kontroli grudniowych (2014) stwierdzono wzrost dominacji bogatki i względny spadek obecności notowanych modraszek. Odnotowano natomiast wzrost liczebności gatunków związanych z okresem zimy, tj. gila i raniuszka. Stwierdzono 3 gatunki dzięciołów, co stanowi niewielki spadek względem listopada. Za najciekawszą należy uznać obserwację samca kapturki. Kapturka jest jedynym gatunkiem pokrzewek, który regularnie zimuje w centralnej i zachodniej Europie, jednak zimowanie w Polsce nie jest częste i obserwacje z okresu grudzień–luty należą do rzadkości.
Łącznie w grudniu stwierdzono występowanie 28 gatunków ptaków należących do 5 rzędów. Względem poprzednich miesięcy obniżyło się bogactwo gatunkowe stwierdzone w czasie liczeń na transektach oraz na zbiornikach wodnych. Wyraźny wpływ na awifaunę wodnobłotną miało silne zlodzenie (za wyjątkiem Potoku Służewieckiego), co zaowocowało liczniejszym przebywaniem ptaków na tym cieku. Podczas liczeń transektowych zaobserwowano typowe dla okresu zimowego nierównomierne występowanie ptaków. W grudniu po raz kolejny zaobserwowano rodzinę łabędzi z samcem oznakowanym plastikową obrączką alfanumeryczną. Dostrzeżono także kolejną rodzinę, tym razem z jednym młodym, w południowej części głównego basenu Jeziora Wilanowskiego. Podczas liczeń stwierdzono także obecność modraszki oznakowanej obrączką metalową oraz fioletową obrączką plastikową. Tego typu znakowanie prowadzono w parku podczas zimowego obrączkowania ptaków do roku 2012.
Więcej o kolorowym znakowaniu ptaków w parku wilanowskim można poczytać >>TUTAJ.
W listopadzie 2014 r. stwierdzono występowanie 34 gatunków ptaków należących do 7 rzędów. Podobnie jak w październiku obniżyło się bogactwo gatunkowe awifauny wodno-błotnej. Nowymi gatunkami obserwowanymi w parku były krakwa oraz mieszaniec dzięcioła dużego i białoszyjego. Wyraźnie zaznaczyła się większa obecność krukowatych oraz gatunków kojarzonych już z okresem późnej jesieni i zimy (mysikrólik, grubodziób, gil). Podczas obu kontroli zaobserwowano rodzinkę łabędzi niemych (2 dorosłe, 6 młodych). Jeden z ptaków dorosłych miał metalową oraz kolorową obrączkę nożną. Ptak ten został zaobrączkowany w 2010 r. na Jeziorze Powsinkowskim jako samiec po 3 kalendarzowym roku życia. Już wtedy był w okolicy ptakiem lęgowym. Wszystkie odczyty tego ptaka pochodzą z Jeziora Wilanowskiego lub Powsinkowskiego (łącznie 37 odczytów).
W październiku 2014 r. stwierdzono występowanie 37 gatunków ptaków należących do 8 rzędów. Względem poprzednich miesięcy obniżyło się bogactwo gatunkowe awifauny wodno-błotnej. Co więcej, zmieniły się preferencje ptaków w wyborze różnych zbiorników wodnych czy ich części. Wyraźnie zaznaczyła się większa obecność krukowatych oraz gatunków kojarzonych już z okresem późnej jesieni i zimy (mysikrólik, grubodziób).
We wrześniu 2014 r. stwierdzono występowanie 41 gatunków ptaków należących do 11 rzędów. W dalszym ciągu utrzymywał się dość ciekawy skład awifauny wodno-błotnej. Na uwagę zasługuje każdorazowa obserwacja perkozków oraz jednorazowa obserwacja 4 młodych nurogęsi na Potoku Służewieckim. Liczebność czapli siwej wyraźnie zmniejszyła się w porównaniu do kontroli sierpniowych. Stwierdzono także kilka gatunków wyłącznie przelotnych, m.in. wysoko żerującego jerzyka i skowronka.
W sierpniu 2014 r. stwierdzono występowanie 40 gatunków ptaków należących do 8 rzędów. Na szczególną uwagę zasługuje obecność aż 4 gatunków dzięciołów, oraz ciekawy, różnorodny skład awifauny wodno-błotnej. Łyski, kokoszki, wodniki czy perkozki trzymają się jednak wyłącznie północnej części zbiornika, ewentualnie wpływając w boczną odnogę Jeziora. Spośród wróblowych ciekawym i stałym w sierpniu elementem są 2 gatunki muchołówek – żałobna oraz szara, oraz pełen zestaw pospolitych świstunek, wraz ze świstunką leśną.
Pobierz pełen raport:
Badania ptaków prowadził Marek Elas, który tak się przedstawia: Jestem ornitologiem z wykształcenia i z zamiłowania. Ukończyłem studia na Wydziale Leśnym SGGW w Warszawie. Głównym obszarem moich zainteresowań są ptaki doliny Wisły, jednak badania prowadzę w różnorodnych siedliskach: wodnych, polnych oraz leśnych. W swoich działaniach staram się nie zaniedbywać wątku edukacyjnego.
→ Więcej o badaniach naukowych prowadzonych w ramach projektu można dowiedzieć się >>TUTAJ.
→ Zapraszamy do obejrzenia minireportażu z czyszczenia budek lęgowych: >>TUTAJ.
→ Marek Elas opowiada o zakradaniu się w intymne życie ptaków. Przeczytaj wywiad >>TUTAJ.
Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” realizowany był dzięki wsparciu udzielonemu przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Polecane
Jak dbamy o budki lęgowe dla ptaków
Czyszczenie budek lęgowych – minireportaż. Fot. Monika Klimowicz Późna jesień i zima to właściwy czas, by posprzątać ptasie budki. W budkach, …
Zimowe spotkania ornitologiczne | 16 grudnia
Co roku zimową porą serdecznie zapraszamy do ogrodów wilanowskich na spotkania z ptakami. Zima to czas, kiedy skrzydlaci mieszkańcy przypałacowego parku chętnie przylatują do przygotowywanych dla nich karmników, a na niezamarzających fragmentach jeziora i potoku licznie gromadzą się kaczki, mewy, łabędzie i czaple. Dla miłośników ptaków przygotowaliśmy specjalny program wycieczek i warsztatów ornitologicznych.
Latający mieszkańcy Wilanowa – wywiad
Człowiek i przyroda Interdyscyplinarny projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie”, prowadzony przez Muzeum dzięki wsparciu …
Ważki – owady z rzędu Odonata (wyniki badań)
Jednym z działań służących poznaniu różnorodności przyrodniczej ogrodów wilanowskich było zbadanie bogactwa gatunkowego ważek. Badania prowadzone były na stawie południowym, …
Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie” – filmy
Celem tego projektu było przekazanie społeczeństwu wiedzy na temat różnorodności biologicznej ekosystemu w granicach historycznej rezydencji wilanowskiej i – co …
Projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum Pałacu w Wilanowie”
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w latach 2014–2016 realizowało projekt „Edukacja społeczna w konflikcie urbanizacyjno-ekologicznym na terenie Muzeum …
