26 lipca 2022 r. odbyło się posiedzenie Komisji Strategii, Rozwoju i Dialogu Społecznego Rady Dzielnicy Wilanów m.st. Warszawy dot. koncepcji parku za pomnikiem Jana III Sobieskiego na Osi Królewskiej. Jest to niezwykle istotna inwestycja dla mieszkańców Miasteczka Wilanów, którzy tak bardzo potrzebują zieleni.

W wydarzeniu wzięli udział przedstawiciele Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Oś Królewska jest bowiem elementem historycznym, który łączy pałac w Wilanowie z Pałacem Krasińskich na Ursynowie, stanowiącym rezydencję filialną.

Komisja stwierdziła, że obniżenie poziomu lustra wody zagrażałoby niezwykle cennym przyrodniczo i kulturowo obszarom, znajdującym się w granicach Wilanowskiego Parku Kulturowego. Należą do nich m.in. zabytkowy park wokół pałacu wilanowskiego czy rezerwat przyrody Morysin, będące częścią Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

W debacie publicznej od pewnego czasu obecny jest temat gazociągu wysokiego ciśnienia, projektowanego na terenie Wilanowa. Przedstawiciele Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie już od kilku miesięcy śledzą działania w tej sprawie, m.in. uczestniczą w posiedzeniach Komisji Strategii, Rozwoju i Dialogu Społecznego Rady Dzielnicy Wilanów. Dwa z trzech proponowanych wariantów przebiegu gazociągu zakładają poprowadzenie go przez teren Pól Morysińskich i rezerwatu przyrody Morysin. Projektanci proponują, aby rura o średnicy 70 cm, która ma zasilać Elektrociepłownię Siekierki, została wykonana pod rezerwatem na głębokości od 4 do 18 m (gazociąg poprowadzony w formie łuku, prace wykonane metodą bezwykopową HDD). Muzeum, zaniepokojone proponowanymi rozwiązaniami, przesłało 7 stycznia 2021 r. do Pana Michała Boguckiego, pałnomocnika ILF Consulting Engineers Polska Sp. z o.o., PGNIG Termika S.A listę pytań związanych z bezpieczeństwem instytucji, turystów, a także wartości przyrodniczych i kulturowych terenów, przez które ma przebiegać gazociąg.

W trosce o wspólne dobro, jakim są zabytki i przyroda Wilanowa w granicach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, miejscowego pomnika historii i najbliższego w sąsiedztwie krajobrazu historycznego, a także dbając o interes gości Muzeum oraz pośrednio o wizerunek miasta stołecznego Warszawy i państwa polskiego jako opiekunów dziedzictwa, Muzeum stara się w korespondencji z właściwymi organami podnosić kwestię przyszłych skutków planowanych inwestycji – w tym zwiększonego ruchu samochodowego, a co za tym idzie, zanieczyszczenia lokalnego środowiska, wzrostu natężenia hałasu, zapylenia, zasiarczenia, podniesionej temperatury powietrza, obniżenia poziomu wód gruntowych etc. Koszty związane z minimalizacją strat i przywróceniem równowagi unikalnych ekosystemów i wrażliwej substancji zabytkowej ponosić będzie Muzeum – dotowane z pieniędzy publicznych.

W związku z powyższym nieprawdziwa i wprowadzająca w błąd potencjalnych odbiorców jest informacja, że mimo zaproszenia dyrektor Muzeum nie przybył na spotkanie. Przyszedłem, lecz nie zostałem wpuszczony przez organizatorów.

Zobacz zdjęcia z gry "Wokół rezydencji"

Włości wilanowskie, których centrum stanowił pałac, za czasów króla Jana III obejmowały około 33 łany ziemi wraz z 12 wsiami. Elżbieta Sieniawska, kontynuując myśl Sobieskiego, dążyła do powiększenia majątku, który składał się ostatecznie z 20 wsi.

Z pałacem i okalającym go ogrodem fruktyfikująco-ozdobnym, w miejscu, gdzie dziś rozpościera się park angielsko-chiński, bezpośrednio sąsiadowały zabudowania folwarku, będące integralną częścią dóbr wilanowskich. Wśród nich można było odnaleźć owczarnię, stajnie, holendernię, pasiekę, browar, gołębnik, słodownię, wiatrak oraz stodołę. Każde gospodarstwo wymaga fachowej opieki. Nad folwarkiem wilanowskim czuwali podstarości oraz ogrodnik. Tuż za przeznaczonymi dla nich budynkami rozpościerał się ogród użytkowy, którego częścią były budynki figarni oraz pomarańczarni. Nie można było nie zwrócić uwagi także na porośniętą winoroślą górę Bachusa. Kryła ona w sobie piwnice, służące do przechowywania beczek z winem na królewski stół.

Żniwiarze wracający z pola, litografia XIX w., ze zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Zyski czerpano z uprawy zbóż oraz hodowli koni i bydła, wśród których wyróżniały się krowy holenderskie. Na dworach magnackich pojawiały wtedy się one sporadycznie – pierwsze zostały sprowadzone do Różana w 1631 roku. Także browar i karczma przyczyniały się do pomnażania wilanowskiego majątku. Dobre zarządzanie spowodowało, że w czasach Potockich dobra wilanowskie zajmowały obszar prawie 15 tys. ha. W tym czasie też zmienił lokalizację folwark, który został przeniesiony na drugi brzeg Potoku Służewieckiego.

Pałac w Wilanowie, fot. W. Holnicki

W czwartek 9 kwietnia 2015 r. Paweł Jaskanis był gościem Cezarego Łasiczki w radiu TOK FM. Tematem ożywionej rozmowy była kontrowersyjna kwestia dawnego folwarku Jana III, w ostatnim czasie wystawionego na sprzedaż przez Szkołę Główną Gospodarstwa Wiejskiego.

Folwark wilanowski to przestrzeń wymagająca rewitalizacji z poszanowaniem historycznego krajobrazu Wilanowa oraz otwarcia na problemy współczesnej urbanistyki. To miejsce, które ma służyć mieszkańcom Warszawy i publiczności muzeum. Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie w XVIII-wiecznym spichlerzu i przestrzeni wokół dawnego browaru (wykorzystywany do niedawna jako ratusz dzielnicy Wilanów) pragnie stworzyć miejsce otwarte na działania edukacyjne, rekreację i które będzie przybliżać dziedzictwo kulturowe rezydencji królewskiej, historię folwarku wilanowskiego i dawne rzemiosła.

W dniach 14–15 października 2016 r. w wilanowskim pałacu architekci i edukatorzy z Bułgarii, Hiszpanii, Danii, Holandii i Polski poprowadzili rodzinne warsztaty edukacji architektonicznej – Projekt Folwark. We wspólnym projektowaniu wzięły udział rodziny z dziećmi oraz młodzież. Zapraszamy do zapoznania się z efektami ich pracy.

Uczestnicy warsztatów poznali historię powstania i rozbudowy folwarku. Analizując historyczne plany rezydencji wilanowskiej, odkrywali zmiany, jakim podlegał teren wokół pałacu. Zbadali, jak przestrzeń historycznego folwarku jest powiązana z miastem i co decyduje o charakterze architektury folwarcznej. Dyskutowali, co dla nich, dzieci i młodzieży, jest szczególnie cenne w tym miejscu, i jak chcieliby, żeby ta przestrzeń wyglądała w przyszłości. Przy wsparciu architektów uczestnicy warsztatów przełożyli własne pomysły na Projekt Folwark. Efektem ich prac jest publikacja, która stanowi niezwykłą pamiątkę odkrywania przestrzeni wilanowskiego folwarku. Zawiera ona rys historyczny, rozmowę z Elżbietą i Jackiem Kozłowskimi, byłymi mieszkańcami dóbr wilanowskich, oraz warsztatowe koncepcje zagospodarowania.

Pobierz broszurę PDF:

• Projekt Folwark

Architekci i edukatorzy prowadzący warsztaty: Pia Rasmussen (Dania), Luise Josephine Rathje (Dania), Cristina Llorente (Hiszpania), Magdalena Rajeva (Bułgaria), Marcel Musch (Holandia), Dariusz Śmiechowski (Polska), Zbigniew Domagalski (Polska), Anna Bąk (Polska) i Katarzyna Domagalska (Polska).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

K. Schnage, Plan sytuacyjny pałacu z zabudowaniami i ogrodem w Wilanowie, 1845-1848, Wł.: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Organizator warsztatów: Fundacja Młodej Kultury Hopsiup Project

Współorganizatorzy: Dzielnica Wilanów, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Fundacja Wspólnie LafargeHolcim, Duński Instytut Kultury

Koordynacja: Katarzyna Domagalska. Współpraca: Jolana Bosca, Kinga Walczyńska, Hubert Wójcicki. Eksperci merytoryczni: Aleksandra Głowacz, Urszula Rukat, Dariusz Śmiechowski

Partner: Koło-Geberith. Partner merytoryczny: Mazowiecka Okręgowa Izba Architektów RP, Instytut Badań Przestrzeni Publicznej, Stowarzyszenie Playce

Pliki do pobrania:

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie za jeden z priorytetowych celów stawia sobie ochronę bogactwa krajobrazowego. Z jednej strony łączy ono w sobie historyczne zasoby architektury i sztuki dawnej rezydencji królewskiej wraz z pozostałościami dawnego zaplecza gospodarczego, z drugiej zaś – dziedzictwo przyrodnicze, zachowane w pałacowych założeniach ogrodowych oraz obszarze rezerwatu Morysin.

Nie jest to jednak łatwe zadanie we współczesnych czasach, kiedy to chcąc zachować unikatowe wartości, trzeba się zmierzyć z postępującą presją urbanistyczną rozrastającego się miasta, za sprawą której bufor, otaczający wilanowską spuściznę, niebezpiecznie się kurczy.

Dlatego też 21 czerwca 2016 r. w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie odbyło się seminarium „Muzea na straży wartości przestrzeni publicznej”, zorganizowane przez Forum Muzeów – Domów Historycznych. Podczas wydarzenia debatowano o perspektywie zagrożeń urbanizacyjnych dla wilanowskiej rezydencji królewskiej oraz o możliwościach sprawowania przez muzea funkcji ochrony wartości przestrzeni publicznej w ich bezpośrednim otoczeniu.

Pokłosiem rozmów jest artykuł pt. „Na straży przestrzeni” autorstwa Pani Moniki Odrobińskiej, który ukazał się w tygodniku „Idziemy” (nr 34 z 2016 r.). Gorąco zachęcamy do lektury i poszerzania wiedzy na temat wartości przestrzennych oraz zagrożeń, związanych z ich przekształceniem i degradacją .  Artykuł dostępny jest pod linkiem:

9 lipca 2016 w Mediolanie 31. Zgromadzenie Generalne ICOM przyjęło cztery rezolucje, w tym jedną szczególnie istotną  dla Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Oto jej treść.

Rezolucja nr 1
Odpowiedzialność muzeów za pejzaż.

Muzea i pejzaże stanowią istotny element fizycznego, naturalnego, społecznego i symbolicznego środowiska człowieka.
Otoczenie krajobrazowe (pejzaż) jest wysoce złożonym systemem powiązań, definiowanych (określanych) relacjami między czynnikami społecznymi i naturą. Bogactwo pejzażu ma swoje źródło w jego różnorodności.
Muzea są częścią pejzażu. Gromadzą materialne i niematerialne dziedzictwo powiązane z otoczeniem. Kolekcji (zbiorów muzealnych) będących częścią  dziedzictwa  nie można wyjaśnić bez osadzenia ich w otaczającym pejzażu.
Muzea ponoszą szczególną odpowiedzialność za otaczający je pejzaż, zarówno o charakterze miejskim, jak i wiejskim. Skutkiem jest podwójny obowiązek nałożony na muzea: z jednej strony zarządzają one i ponoszą koszty utrzymania dziedzictwa z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju danego obszaru, z drugiej strony ogniskują uwagę na obrazowaniu i przedstawieniach, które określają i identyfikują pejzaż sam w sobie.

Mając na uwadze powyższe, a także:
1 Pamiętając przyjęte konwencje UNESCO, Kodeks Etyki ICOM dla Muzeów oraz Kodeks Etyki Muzeów Historii Naturalnej;
2.Wiedząc, iż koncepcja pejzażu kulturowego obejmuje nie tylko fizyczny obszar, lecz także szeroki zakres czynników niematerialnych – od języka po styl życia; od wierzeń religijnych po różne formy życia społecznego, od technologii po sposoby życia i wytwarzania, a także systemy władzy oraz przemiany wynikające z różnic między pokoleniami;
3.Zdając sobie sprawę, iż tak sformułowana koncepcja obejmuje otoczenie dźwiękowe, zapachowe, sensoryczne, pejzaż umysłowy, a także środowisko pamięci i konflikty, często przechowywane i zapisane  w miejscach, obiektach, dokumentach i obrazach, otwierają się nieograniczone możliwości działania muzeów  na rzecz kształtowania pejzażu kulturowego;
4. Rozumiejąc, iż muzea dzięki wiedzy specjalistycznej i doświadczeniu swoich pracowników podnoszą świadomość społeczną, pomagając tym samym w podejmowaniu decyzji, co także ma wpływ na przekształcenie otaczającego pejzażu;
5. Biorąc pod uwagę, iż muzea współdziałają z innymi instytucjami w celu zachowania dziedzictwa, zarządzają nim i dbają o jego rozwój.

31. Zgromadzenie Generalne ICOM zaleca aby:
Muzea rozszerzyły swoją misję, obejmując  prawną i funkcjonalną ochroną oraz biorąc w zarząd budynki i miejsca o charakterze pejzażu kulturowego – jako „muzea o poszerzonych kompetencjach”, zapewniając wzmocnioną ochronę i dostęp do dziedzictwa w bliskiej współpracy ze społecznościami.
Muzea przyczyniają się nie tylko do kształtowania wiedzy i wartości pejzaży kulturowych, ale także do rozwoju określających je  symbolicznych obszarów, tak, aby pojęcie pejzażu kulturowego służyło określeniu wartości, które należy chronić, zachować i przekazać przyszłym pokoleniom, a także wskazaniu drogi, jaką można pójść, aby działać zamiast kwestionować, krytykować i zmieniać.
Międzynarodowa Rada Muzeów kładzie nacisk na potrzebę podkreślania roli pejzażu kulturowego, we wszelkiego typu regulacjach i  dokumentach, takich jak: Definicja Muzeum, Statut ICOM, Kodeks Etyki ICOM dla Muzeów.

Rezolucja uchwalona na podstawie rekomendacji zgłoszonej przez ICOM Francja, ICOM Włochy w dn. 5 lipca 2016, wspierana przez ICOFOM.
Opracowanie i redakcja: Komitet ds. Rezolucji, przewodnicząca: Dorota Folga-Januszewska, członkowie: Amareswar GALLA, Australia, Member; Rooksana OMAR, South Africa, Member; Luis RAPOSO, Portugal, Member; Emma NARDI, Italy, Member; Teti HADJINICOLAOU, Greece, Member; Vaiva LANKELIENE, Lithuania, Member.
Ex officio members: Hans Martin HINZ, Germany, ICOM President; Anne-Catherine Robert-Hauglustaine, France, ICOM Director General.      

Przekład na język polski z jęz. francuskiego i angielskiego: Dorota Folga-Januszewska

Pozostałe rezolucje dostępne pod adresem:

Najbliższe otoczenie pałacu wilanowskiego, w tle widoczny fragment Plaży Wilanów w 2011 r., fot. Z. Myczkowski

Zachęcamy do zapoznania się z uwagami muzeum do konsultacji społecznych „Jaki park zamiast plaży”.

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie jako instytucja powołana do sprawowania opieki nad dziedzictwem narodowym nie tylko z uwagą przygląda się pracom związanym z planowaniem przestrzennym, ale też aktywnie uczestniczy w działaniach dotyczących zmian w swoim najbliższym otoczeniu.

Zdajemy sobie sprawę, że kształtowanie przestrzeni jest zagadnieniem zarówno trudnym, jak i wymagającym odpowiedzialności – z błędami architektów i decydentów będą zmagać się kolejne pokolenia. Dlatego też Muzeum Pałacu w Wilanowie jako „muzeum rozszerzone” czuje się odpowiedzialne za otoczenie, w którym funkcjonuje. Szukamy dobrych wzorców, wymieniamy się doświadczeniami i pomysłami z partnerskimi instytucjami, bierzemy aktywny udział w dyskusjach, które dotyczącą przestrzeni w naszym bliższym i dalszym sąsiedztwie – robimy to dla dobra naszych zwiedzających – sąsiadów, rodaków i zagranicznych gości.

Teren tzw. Plaży Wilanów jest obecnie przedmiotem debaty publicznej – 11 stycznia 2018 r. odbyło się spotkanie podsumowujące przeprowadzone przez Urząd Dzielnicy Wilanów konsultacje społeczne. W załącznikach przedstawiamy zbiór materiałów, które muzeum przekazało jako swój głos w dyskusji – wśród nich są dotychczasowe uwagi muzeum zgłaszane do projektów miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu Przedpola Pałacu Wilanowskiego (obejmującego teren dzisiejszej Plaży Wilanów), a także opracowanie dotyczące zagospodarowania Osi Królewskiej i terenu Plaży Wilanów przygotowane przez Ewę Jakubowską-Smagieł, pracującą w muzeum.

Podczas spotkania informacyjnego 5 grudnia 2017 r. w Urzędzie Dzielnicy Wilanów z wielką radością odnotowaliśmy, że postulaty muzeum i mieszkańców są spójne – potrzeba nam więcej zieleni, odcięcia od hałaśliwych ulic i połączenia tradycji oraz nowoczesności – pałacu wilanowskiego i Miasteczka Wilanów. Mamy nadzieję, że głos mieszkańców i muzeum zostanie wysłuchany.

Wyniki pomiarów środowiskowych prowadzonych na Potoku Służewieckim wykazują, że zanieczyszczenia nim płynące są pochodzenia organicznego i mogą zachodzić na całej długości tego cieku wodnego. Powtarzająca się sytuacja z marca br. powoduje postępującą degradację środowiska i może przyczynić się do nieodwracalnych zmian w przyrodzie.

Wszystko zaczęło się pod koniec lutego 2015 roku, kiedy to pracownik muzeum zgłosił, że przy potoku wydziela się mocno nieprzyjemny zapach, a woda jest ciemniejsza niż zwykle. Ponieważ to nie pierwszy problem związany z Potokiem Służewieckim, reakcja była natychmiastowa. Pierwsze próbki do badań zostały pobrane jeszcze tego samego dnia.

Od 4 marca całe zdarzenie nabierało tempa, pobierano kolejne próbki do badań na terenie muzeum i potoku aż do ul. Rzymowskiego w poszukiwaniu źródła zanieczyszczeń. O sytuacji poinformowane zostały także media, dzięki czemu sprawa ujrzała światło dzienne, a mieszkańcy Warszawy zaczęli nam przekazywać różnego rodzaju informacje na temat potoku oraz liczne gesty i wyrazy wsparcia w tej trudnej dla Muzeum sytuacji.

Niestety w połowie marca problem wciąż narastał, uciążliwy zapach i śnięte ryby zwiastowały katastrofę ekologiczną, a badania wykazywały słabą zdolność wody do samooczyszczania, dlatego 16 marca w trosce o turystów południowa część parku razem z Ogrodem Różanym została zamknięta dla zwiedzających.

17 marca Muzeum wystosowało pismo do Biura Ochrony Środowiska, Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, Mazowieckiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska i Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Wilanowie, w celu uświadomienia o powadze sytuacji i nawiązania współpracy w usuwaniu problemu.

Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie w dniach 18–23 marca przeprowadził rozpoznanie terenu na Potoku Służewieckim między ul. 17 stycznia, a Jeziorem Wilanowskim. Poinformowano nas, że po przeprowadzonej wizij lokalnej i analizie zebranych informacji skutkiem zanieczyszczeń nie są wody opadowe z kanalizacji miejskiej ani dopływy powierzchniowe (Rów Walica i Kanał Grabowski), a wody z odwodnienia wykopów budowlanych są uważane za czyste. Z informacji, jakie mamy, można odczytać, że woda zmienia swój wygląd i zapach na wysokości lotniska.

Pod koniec marca na Potoku Służewieckim pojawiła się gęsta piana, a na powierzchni stawu zauważono kolejne śnięte ryby. Powiadomiono straż miejską i straż pożarną, na miejscu pojawili się również przedstawiciele Komendy Wojewódzkiej Straży Pożarnej, Dyrektor WZMiUW mgr inż. Robert Kęsy oraz przedstawiciele Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Zostały ustawione zapory ograniczające przedostanie się piany do Jeziora Wilanowskiego.

Całe zdarzenie zarejestrowały kamery dziennikarzy TVP Warszawa i TVN Warszawa, wszystko wyglądało groźnie, jednak, jak się okazało, nie było związane z wcześniejszymi problemami z początku marca.

9 kwietnia odbyło się posiedzenie w Urzędzie Dzielnicy Wilanów w celu omówienia problemu oraz podjęcia Uchwału w sprawie ochrony i zapobiegania zanieczyszczeniu Jeziora Wilanowskiego.

Obecny stan wód jest dalej bardzo zły, piana na kaskadzie pojawia się regularnie, jednak zniknął problem zapachu. Monitoring i badania wody są stale prowadzone.