„Puste ramy” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Początki muzeum wilanowskiego sięgają 1805 r., kiedy to Stanisław Kostka Potocki udostępnił swoje zbiory publiczności. Kolekcja rozrastała się stopniowo, powiększana przez kolejnych właścicieli. Po wybuchu II wojny światowej szybko stała się ona obiektem zainteresowania niemieckich władz okupacyjnych.
Już w październiku 1939 r. Niemcy przejęli inwentarze muzealne. Do lutego 1940 r. wybrali i skonfiskowali ponad 330 dzieł z kolekcji wilanowskiej, a muzeum zostało zamknięte dla publiczności. Wiosną 1941 r. z polecenia władz okupacyjnych oficjalną opiekę nad zbiorami wilanowskimi objęło Muzeum Narodowe. Część zbiorów przewieziona została do MNW, część – zapakowana w skrzynie – pozostała w pałacu. Jesienią 1943 r. do MNW przewieziona została kolejna partia zabytków.
Razem z pozostałymi zdeponowanymi tam zbiorami, zabezpieczonymi przez Urząd Pełnomocnika Specjalnego do Sporządzenia Spisu i Zabezpieczenia Dzieł Sztuki i Zabytków Kultury (Dienststelle des Sonderbeauftragten für die Erfassung und Sicherung der Kunst- und Kulturschätze), przetransportowane zostały one do Krakowa, na Wawel. Po kilku miesiącach, w związku z przesuwaniem się frontu wschodniego, rozlokowane zostały w składnicach na Dolnym Śląsku, a następnie część z nich wywieziono w głąb Rzeszy.
Powstanie warszawskie przyniosło zasadnicze zmiany w dziejach rezydencji oraz kolekcji, która tam pozostała: rabunki wnętrz i zbiorów, dewastację zabytkowego wyposażenia przez żołnierzy niemieckich i węgierskich oraz pośpieszną wywózkę ocalałych dzieł.
Ostatni akt grabieży miał miejsce w grudniu 1944 r., kiedy to według relacji świadków mjr Weizenstein (?) z Muzeum Wojskowego w Monachium wywiózł m.in. Portret konny Stanisława Kostki Potockiego pędzla Jacques’a Louisa Davida, słynny namiot turecki oraz wyroby z brązu, zabytkowe meble i kilkadziesiąt obrazów.
Mimo powojennych restytucji nadal poszukiwanych jest niemal 300 dzieł zidentyfikowanych jako straty wojenne. Szacuje się, że zaginionych jest kolejnych kilkaset obiektów, ale z powodu niszczenia i rekwizycji przedwojennej dokumentacji nie są one na tym etapie badań możliwe do jednoznacznej identyfikacji.
Najcenniejsze straty wojenne z kolekcji:
- Kabinet, według tradycji dar Innocentego XI dla Jana III przekazany po zwycięstwie pod Wiedniem w 1683 r., Włochy, drewno hebanowe, kość słoniowa, masa perłowa, szylkret, rzeźbienie, inkrustacja, intarsja, 205 × 162 × 58 cm, nr w bazie strat wojennych: 12108;
- Architektura, rzeźba i malarstwo, Pompeo Batoni, ok. 1741, olej, płótno 123 × 93 cm, nr w bazie strat wojennych: 2229;
- Portret małżonków, Pieter Nason, 1648, olej, deska, 83 × 65 cm, nr w bazie strat wojennych: 2244;
- Portret mężczyzny z kielichem w ręku, Dirck Dircksz van Santvoort, olej, deska, 82 × 71 cm, nr w bazie strat wojennych: 2251;
- Portret Augusta III Sasa, miniatura na porcelanie saskiej, Johann Martin Heinrici, Johann Joachim Kändler (?), wys. ok. 45 cm, nr w bazie strat wojennych: 2238.
Po 1989 r. dzięki działaniom MKiDN odzyskano:
- w 1996 r. – obraz Pompea Batoniego Apollo i dwie muzy;
- w 2012 r. – obraz mistrza flamandzkiego Szewc;
- w 2016 r. – osiemnastowieczne meble: kabinet i biurko.
Więcej o działaniach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ws. dokumentowania, poszukiwania i odzyskiwania dóbr kultury utraconych wskutek II wojny światowej na stronie dzielautracone.gov.pl.
Przeczytaj o stratach wojennych w zbiorach malarstwa w Wilanowie.
Polecane
Kampania „Puste Ramy”
W wyniku II wojny światowej z polskich zbiorów publicznych, prywatnych i kościelnych zaginęło kilkaset tysięcy dzieł sztuki i dóbr kultury. …
Losy zbiorów wilanowskich po 1939 – scalanie rozproszonej dokumentacji
Agresja hitlerowska na Polskę we wrześniu 1939 roku otworzyła nowy rozdział w dziejach wilanowskiej kolekcji dzieł sztuki. Pospiesznie pakowane i …
Straty wojenne w zbiorach malarstwa w Wilanowie
Studia Wilanowskie, 1984 r. T. X Wnętrza pałacu wilanowskiego, których dzieje, kolejne przeobrażenia wystoju i wyposażenia artystycznego doczekały się kilka lat temu wyczerpującego opracowania w postaci monografii pióra Wojciecha Fijałkowskiego, kryją jeszcze niejdną tajemnicę...
Przekazanie Polsce dwóch rewindykowanych cennych mebli przez władze Saksonii
Dwa XVIII-wieczne meble, utracone podczas II wojny światowej, wróciły do zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. W środę, 17 lutego 2016 r. o godz. 13 w Sali Białej pałacu wilanowskiego, zabytki te przekazał Przewodniczący Bundesratu w Niemczech, Premier Wolnego Kraju Saksonii Stanislaw Tillich na ręce Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. dr. hab. Piotra Glińskiego.
Zaginiony obraz „Szewc” powrócił do Wilanowa
Historia odnalezienia i powrotu tego niewielkiego, aczkolwiek cennego dla zbiorów Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie dzieła jest krótka. …
Apollo i dwie Muzy
W zbiorach wilanowskich do 1939 r. znajdowały się dwa alegoryczne obrazy mistrza Batoniego: Apollo i dwie Muzy oraz Alegoria architektury, …
Akcja Wilanów/ Wilanów we wspomnieniach tom V 2011
Prezentujemy Państwu kolejny odcinek relacji świadków i uczestników wydarzeń, rozgrywająych się w Wilanowie przed wybuchem i w czasie II wojny …
