Wystawa „leonardowska” w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1952 r. (przypomnienie)
Minęło prawie sześćdziesiąt osiem lat od otwarcia wystawy leonardowskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie (tytuł: „Leonardo da Vinci”; czerwiec-lipiec 1952 r.). Warto przypomnieć tę historyczną już ekspozycję w czasie, kiedy w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie odbywa się[1] wystawa Leonardiana w kolekcjach polskich (grudzień-październik 2020 r.), prezentująca między innymi cztery obrazy wówczas eksponowane, o których poniżej.
W sali pierwszej warszawskiej wystawy leonardowskiej pokazywano dwa obrazy przypisywane Aureliowi Luiniemu (1530-1593), synowi Bernardina Luiniego (ok. 1480-1532): Amorek wsparty na gałęzi i Amorek z łukiem (przed 1593, tempera jajowa, w warstwach wierzchnich laserunków możliwe dodatki olejno-żywiczne, deski topolowe, 68 x 48 cm; nry inw. odpowiednio: Wil.1588, Wil.1589) (il.1)[2]. W sali drugiej prezentowano obraz Zbawcy Świata (Salvator Mundi)[3] i po jego prawej stronie Madonnę z Dzieciątkiem Bernardina Luiniego (ok. 1515-20, spoiwo olejne, deska topolowa, 74 x 56 cm; nr inw. M.Ob.624 MNW), którą Białostocki uznał za „najciekawszy obraz Leonardowskiego kręgu, wystawiony w Muzeum Narodowym”[4] (il.2), a nawet – za obraz stojący „najbliżej może mistrza, wśród obrazów warszawskich”[5]. W pierwszym dziesięcioleciu XX w. dzieło znajdowało się w galeryi książąt Czartoryskich w należącym do rodziny pałacu w Wiedniu (XVIII dzielnica Währing; wcześniej Weinhaus pod Wiedniem)[6].
Wystawa zorganizowana przez dyrektora Stanisława Lorentza (1899-1991) była pierwszą po wojnie podróżą Damy z gronostajem Leonarda da Vinci, odbytą do miejsca przeznaczenia, warszawskiego Muzeum Narodowego, w ministerialnej „demokratce”[7] (il.3). Dama powróciła do Krakowa zimą 1955 r.[8] W Muzeum Narodowym w Warszawie zachowano do tego czasu[9] tak zwaną „salę leonardowską” w Galerii Malarstwa Obcego. Pomiędzy Madonną z Dzieciątkiem Bernardina Luiniego, pochodzącą z kolekcji księcia Konstantego Adama Czartoryskiego (1773-1860) z Weinhaus, a Salvatorem Mundi, zakupionym przez hrabiego Stanisława Kostkę Potockiego (1755-1821) do jego wilanowskiej kolekcji, eksponowano Madonnę z Dzieciątkiem (deska, 70 x 53 cm; dawny nr inw. Muzeum Narodowego w Warszawie: 211641) z kolekcji hrabiów Branickich w Warszawie[10] (il.3). W pierwszej połowie lat pięćdziesiątych XX w. ostatni z wymienionych obrazów przypisywano Bernardinowi Luiniemu, a następnie, w latach sześćdziesiątych, innemu uczniowi Leonarda da Vinci, Giampietrinowi (właśc. Giovanni Pedrini lub Giovanni Pietro Rizzi bądź Rizzoli; czynny w latach ok. 1495-1540/1549).
Wystawa zwana leonardowską w Muzeum Narodowym w Warszawie, zorganizowana dla uczczenia pięćsetlecia urodzin Leonarda dla Vinci, była w zamyśle twórców (opiekuna naukowego ekspozycji prof. Jana Białostockiego, autora oprawy plastycznej inż. arch. Stanisława Zamecznika) zbudowana „niejako dokoła” Damy z gronostajem[11]. Nie pokazywano reprodukcji, tylko „oryginalne dzieła sztuki”[12]. Eksponowanym obrazom towarzyszyły ryciny, „pouczające o tym jak rozmaicie interpretowano sztukę Leonarda w różnych okresach”[13]. Podobne cele przyświecały Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie podczas tworzenia wystawy Leonardianów z okazji pięćsetlecia (tym razem) śmierci Mistrza: wybór obrazu Salvator Mundi jako centralnego punktu ekspozycji, prezentacja oryginalnych obiektów, nie ich reprodukcji, eksponowanie zarówno obrazów, jak i dzieł graficznych. Przede wszystkim jednak, wspólnym mianownikiem, łączącym obydwie wystawy, które dzielą dziesięciolecia, są leonardiana z polskich kolekcji. Część z nich udało się zgromadzić na ekspozycji, o części dane było nam „jedynie” bądź „aż” przypomnieć - gdyż każde takie przypomnienie ożywia nieco zapomniane wizerunki w powszechnej świadomości. Stąd już tylko krok do podjęcia nowych badań.
[1] W chwili obecnej wystawa jest nieczynna do odwołania. Zob. komunikat: https://www.wilanow-palac.pl/wystawa_leonardiana_w_kolekcjach_polskich.html (dostęp: 16.05.2020).
[2] Zob. katalog wystawy, poz. 24-25, s. 190-193.
[3] Bernardino Luini?, Cesare da Sesto? (1477-1523), Giovanni Antonio Boltraffio? (1467-1516) lub inny malarz związany z pracownią Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie; po 1513? – w trakcie badań konserwatorskich, technika w trakcie badań konserwatorskich, deski dębowe wzmocnione płytą, 65,5 x 51 cm; nr inw. Wil.1016. Zob. artykuły dotyczące między innymi obrazu Salvator Mundi w katalogu wystawy: https://www.wilanow-palac.pl/leonardiana_w_kolekcjach_polskich.html (online: 16.05.2020).
[4] J. Białostocki, Wystawa Leonardowska w Muzeum Narodowym w Warszawie w roku 1952, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie” 2, Warszawa 1957, online: https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/roczmuzwarsz1957/0755 (dostęp: 16.05.2020), s. 747.
[5] J. Białostocki, Warszawskie „Leonardiana”, „Biuletyn Historii Sztuki”, t. 14, nr 3, 1952, online: https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bhs1952/0201 (dostęp: 14.05.2020), s. 4.
[6] Zob. A. Woźniak-Wieczorek, „Madonna z Dzieciątkiem” Bernardina Luiniego, online: https://www.wilanow-palac.pl/madonna_z_dzieciatkiem_bernardina_luiniego.html (dostęp: 16.05.2020).
[7] J. Czop, J. Sobczyk, The Travels of The Lady – The Lady Travels, DOI: 10.12797/RMNwK.08.2015.08.08, online: https://www.academia.edu/27159343/The_Travels_of_The_Lady_-_The_Lady_Travels (dostęp: 16.05.2020), s. 189-190.
[8] Ibidem, s. 212.
[9] Przynajmniej do 1954 r.
[10] J. Białostocki (oprac.), Malarstwo europejskie: katalog zbiorów, t. 1, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1967, kat. 413, s. 147.
[11] J. Białostocki, Wystawa Leonardowska …, op. cit., s. 741.
[12] Ibidem, s. 741.
[13] Ibidem, s. 741.
Polecane
„Portret młodej kobiety z łańcuchem w kształcie skorpiona” Giovanniego Antonia Boltraffia – wyjątkowe leonardianum z kolekcji Potockich z Zatora i Jabłonny
W 1952 r. w „Biuletynie Historii Sztuki” ukazał się artykuł Jana Białostockiego (1921-1988) na temat Warszawskich „Leonardianów”[1], nawiązujący do wystawy …
Portrety Joanny Aragońskiej a wilanowski „Salvator Mundi”
Prezentowany na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich obraz Zbawca Świata (Salvator Mundi; nr inw. Wil.1016) był dawniej kojarzony poprzez formalne …
„Modestia et Vanitas” Giovanniego Volpato wg Bernardina Luiniego
Przedstawienie znane pod różnymi tytułami: „Skromność i Próżność” (łac. Modestia et Vanitas), „Święta Marta i święta Maria Magdalena”, „Nawrócenie świętej …
Zaginione leonardiana z kolekcji wilanowskiej. Część II: „Głowy apostołów z Ostatniej Wieczerzy” Leonarda da Vinci
Wśród obiektów zaginionych po II wojnie światowej ze zbiorów wilanowskich znajdują się rysunki (kartony) Głów apostołów z Ostatniej Wieczerzy Leonarda …
Korespondencja Leonardiańskich wzorców. Z wystawy „Leonardiana w kolekcjach polskich” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Rycina Girolama Mantellego (przed 1785-1793?), przedstawiająca studium pochylonej kobiecej głowy (il.1), została wykonana według rysunku, który dawniej uchodził za dzieło …
„Madonna z Dzieciątkiem” Bernardina Luiniego
Obraz „Madonna z Dzieciątkiem” przypisywany Bernardinowi Luiniemu pochodzi z historycznej kolekcji księcia Konstantego Adama Czartoryskiego (1774–1860) z pałacu w Weinhaus …
Hrabia Wincenty Potocki herbu Pilawa (zm. 1825) – opiekun nauk i kunsztów
Hrabia Wincenty Potocki herbu Pilawa (zm. 1825) – szambelan króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, podkomorzy wielki koronny. Syn hr. Stanisława Potockiego (zm. 1760), wojewody poznańskiego i Heleny z hr. Zamoyskich, wnuk hetmana wielkiego koronnego, Józefa Potockiego (zm. 1751), stryj Jana Potockiego (zm. 1815), podróżnika, autora Rękopisu znalezionego w Saragossie, ożenionego z Julią Lubomirską, dziedziczką Łańcuta.
„Święta Katarzyna Aleksandryjska” Friedricha Theodora Michaela Johna
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie przygotowało wystawę „Leonardiana w kolekcjach polskich”, która jest dostępna dla publiczności do 15 …
Bernardino Luini, Andrea del Sarto i zaginiony „Święty Jan Chrzciciel z barankiem” z kolekcji wilanowskiej
Około 1525 r. Bernardino Luini (ok. 1480-1532), jeden z najzdolniejszych uczniów Leonarda da Vinci (1452-1519) w Mediolanie, namalował w technice …
Zaginione leonardiana z kolekcji wilanowskiej. Część I: „Święta Maria Magdalena” i „Madonna z Dzieciątkiem i świętym Janem” według Bernardina Luiniego (ok. 1480-1532)
Portret Artemizji z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego (1788-1853), prawdopodobnie kopia obrazu Maria Magdalena Giampietrina (właśc. Giovanni Pedrini lub Giovanni Pietro …
Co łączy „Świętą Marię Magdalenę Giampietrina”, „Chrystusa wśród doktorów” Bernardina Luiniego i „Portret Artemizji” z kolekcji hrabiego Franciszka Potockiego?
W 2010 r. dom aukcyjny Christie’s w Nowym Yorku wystawił na sprzedaż obraz olejny na desce Maria Magdalena przypisywany Giampietrinowi …
„Dzieciątko błogosławiące" z kręgu Lorenza di Credi (ok. 1500)
Worcester Art Museum (Worcester, USA) posiada w swoich zbiorach obraz zatytułowany Cud Świętego Donata z Arezzo (technika olejna, deska; Theodore T. and Mary G. Ellis Collection, 1940.29 )[1], przypisywany Leonardo da Vinci i Lorenzo di Credi (właśc. Lorenzo d’Andrea d’Oderigo; ok. 1456/58/60-1536/37?), który kształcił się w tej samej, co Mistrz, pracowni Andrei del Verrocchia (właśc. Andrea di Michele di Francesco Cione; 1435-1488).
„Chrystus wśród doktorów” Bernardina Luiniego (?)
Na wystawie Leonardiana w kolekcjach polskich w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie prezentujemy zagadkowy i wyjątkowy w polskich …