• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Cecorska potrzeba (artykuł, Silva Rerum)

W lecie 1620 roku poseł polski w Stambule przywiózł do Warszawy wiadomość o wypowiedzeniu wojny przez Turcję. Hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski nie myślał czekać na atak groźnego przeciwnika i zdecydował się podjąć wyprawę na Mołdawię. Decyzja wydawała się słuszna, …

Poprzednicy „Wieku Oświecenia” (artykuł, Silva Rerum)

W XVII wieku w kręgach kościelnych kierunek religijny zwany socynianizmem lub unitaryzmem prześladowano wszędzie, gdzie się pojawił. Tępiono jak zarazę jego naczelne zasady – racjonalizm i wolność sumienia. Nurt ten charakteryzował się krytycznym stosunkiem wobec dogmatów wiary, który był jednym …

Szabla polska w XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

Przez setki lat szabla uchodziła za broń typowo polską. Tymczasem dotarła ona do nas ze Wschodu, jako oręż najeźdźców: Tatarów i Turków, oraz dzięki pokojowym wpływom węgierskim. W czasie panowania na tronie polskim Ludwika Węgierskiego, Władysława Warneńczyka a wreszcie Stefana …

Zwycięstwo podziwiane w Europie (artykuł, Silva Rerum)

W lecie 1605 roku wojska szwedzkie wylądowały w Inflantach. Rozpoczęło się oblężenie Rygi. Na pomoc miastu pospieszył hetman wielki litewski Karol Chodkiewicz. Kiedy Szwedzi otrzymali wiadomość o odsieczy, postanowili przerwać oblężenie i rozbić wojska hetmana zanim ten otrzyma posiłki. Armie …

Radziejowski Michał (artykuł, Silva Rerum)

Radziejowski Michał (1645-1705) kardynał, arcybiskup gnieźnieński. Na jego dzieciństwie i wczesnej młodości zaciążyły z pewnością wydarzenia rozgrywające się wokół jego ojca Hieronima, infamisa i zdrajcy (zm. 1667). W r. 1652 prosił na sejmie o łaskę dla niego. Uczył się w Paryżu, …

Stanisław Koniecpolski (1592-1646) – pogromca największego wodza XVII wieku (artykuł, Silva Rerum)

W XVII stuleciu opowiadano anegdotę, że hetman szybciej uderzy niż wymówi. Żart niewyszukany, ale oddający istotę rzeczy. Koniecpolski ze względu na wadę wymowy, praktycznie pozbawiony był szans, by zostać politykiem. Nie przeszkadzało mu to jednak z pasją zająć się wojaczką. …

Lew Bazyli Sapieha (1557-1633) – posiadacz buławy niechcianej (artykuł, Silva Rerum)

Sapieha był jednym z najwybitniejszym litewskich mężów stanu, jednak zupełnie nie miał zdolności ani zamiłowania do wojaczki. Buławę wielką litewską otrzymał dlatego, że jej nikt nie chciał podjąć (1624). Zygmunt III w obawie przed wzrostem potęgi rodu Radziwiłłów, nie przekazał …

Stanisław Piotrowicz Kiszka (zm. 1513 lub 1514) – wytrawny dyplomata (artykuł, Silva Rerum)

Był potomkiem rodu o ustalonej już pozycji politycznej na Litwie. Po ojcu dostał namiestnictwo lidzkie i od razu rozpoczął aktywne działania polityczne. Wielokrotnie posłował do Moskwy, Polski, Mołdawii. Na czele kilku tysięcy wojska został wysłany ze spóźnioną pomocą dla Jana …

Michał Kazimierz Ogiński (1730-1800) – hetman wirtuoz (artykuł, Silva Rerum)

Po śmierci ojca, wychowaniem przyszłego hetmana zajął się Michał Czartoryski. Kiedy Ogiński miał zaledwie 18 lat, uzyskał dla niego patent generalski i urząd pisarza polnego litewskiego. Jak wielu chłopców z jego sfery, którzy kończyli formalną edukację udając się w tzw. …

Kuchnia polska według Czernieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Autor pierwszej polskiej książki kucharskiej uważał się za artystę i literata. Odczuwał dumę z faktu, iż dzięki niemu Polacy otrzymali wreszcie dzieło opisujące narodową kuchnię. Uważał przy tym, że prawdziwy kuchmistrz musi koniecznie znać kuchnie i obyczaje kulinarne innych narodów, …

Porcelana i koniec świata (artykuł, Silva Rerum)

Spopularyzowanie w XVIII wieku kruchych naczyń ze szkła, fajansu i porcelany przyczyniało się do osłabiania tradycyjnych form pokazywania bogactwa i potęgi przez podkreślanie dawności statusu i kultywowanie pamięci o antenatach i pozostałym po nich dziedzictwie. Miejsce przedmiotów trwałych, dziedziczonych po …

Lubomirski Henryk (1777-1850) (artykuł, Silva Rerum)

Lubomirski Henryk (1777-1850), działacz polityczny w Galicji, mecenas. Był synem kasztelana kijowskiego Józefa Lubomirskiego i Ludwiki z Sosnowskich, dawnej sympatii Tadeusza Kościuszki, lecz opieką otoczyła go i uznawała z przybranego syna księżna marszałkowa, Izabela z Czartoryskich Lubomirska. Mieszkał w Łańcucie i …

Polanowski Aleksander h. Pobóg (zm. 1687) (artykuł, Silva Rerum)

Polanowski Aleksander h. Pobóg (zm. 1687), pułkownik, stolnik, następnie chorąży koronny. Służbę wojskową rozpoczął prawdopodobnie w okresie powstania Bohdana Chmielnickiego, walczył ze Szwedami w kampanii zimowej 1656 r., w październiku t.r. brał udział w bitwach pod Prostkami i Filipowem, w …

Kluczycki Franciszek Ksawery (1821-1904) (artykuł, Silva Rerum)

Kluczycki Franciszek Ksawery (1821-1904) – pochodził z biednej, wielodzietnej rodziny osiadłej w Galicji Wschodniej. Wyższe wykształcenie zdobył drogą wielu wyrzeczeń na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego dopiero ok. 1850 r. Po ukończeniu ok. 1855 r. kursów naukowych w Wiedniu został sekretarzem …

Priami Jerzy Aleksander (1640-1699) (artykuł, Silva Rerum)

Priami Jerzy Aleksander (1640-1699) wydawca gazet. Był synem bogatego i wpływowego kupca i rajcy krakowskiego, Gerarda Priamiego, wywodzącego się z Lukki. W młodości przebywał za granicą, gdzie świetnie poznał kilka języków obcych. Przed r. 1683 uzyskał szlachectwo W tym roku …

Denhoff Władysław (zm. 1683) (artykuł, Silva Rerum)

Denhoff Władysław (zm. 1683), wojewoda pomorski. Doświadczony parlamentarzysta, do uzyskania godności senatorskiej w r. 1677 (najpierw kasztelania chełmińska, potem województwo pomorskie) posłował na kilkanaście sejmów. Miał też doświadczenie wojskowe. Za panowania króla Michała Korybuta związał się z malkontentami – opozycją antykrólewską. …

Sarmacki ślub (artykuł, Silva Rerum)

Chociaż już od schyłku XVIII w. polski strój narodowy zaczął gwałtownie znikać z mody codziennej, przez całe następne stulecie wciąż odzywały się głosy, wzywające do jego przywrócenia. Wprawdzie nigdy się już nie udało zastąpić noszonych na co dzień praktycznych fraków …

Błogosławiona Dorota z Mątowów, patronka Prus (artykuł, Silva Rerum)

Błogosławiona Dorota (1347 – 1394), patronka Prus, w Polsce jest bardzo mało znana, głównie dlatego, że żyła na ziemiach od stuleci przynależących do Prus. Urodziła się we wsi Mątowy Wielkie w pobliżu Malborka jako siódme dziecko miejscowych kolonistów – Holendra …

Oblężenie Kamieńca Podolskiego w 1672 r. (artykuł, Silva Rerum)

Groza wojny z całą potęgą ottomańską ciążyła niemal nad wszystkimi sprawami Rzeczpospolitej Obojga Narodów w ciągu drugiej połowy lat 60. XVII wieku. Turcja, uleczona z dawnych buntów janczarskich i zdzierstwa paszów przez energicznych wezyrów, stawiała teraz rozdartej i bezsilnej Polsce …

Maria Ludwika de Béthune, siostra królowej (artykuł, Silva Rerum)

Wywodząca się ze zubożałej arystokracji francuskiej Maria Ludwika d’ Arquien de la Grange (ok. 1638 – 1728), starsza siostra królowej Marii Kazimiery, nie dorównała jej ani urodą, ani karierą, lecz i tak osiągnęła niemało, awansując na ambasadorową trzech europejskich dworów. W …

Polska awantura Jerzego II Rakoczego (artykuł, Silva Rerum)

Pierwszy traktat rozbiorowy w historii Polski został podpisany 6 grudnia 1656 roku w Radnot. Sygnatariuszami byli: król Szwecji Karol X Gustaw, elektor brandenburski Fryderyk Wilhelm, książę Siedmiogrodu Jerzy II Rakoczy, hetman zaporoski Bohdan Chmielnicki oraz książę Bogusław Radziwiłł. W wyniku …

Kultura jedzenia na przestrzeni wieków (artykuł, Silva Rerum)

Spożywanie posiłków w kameralnym gronie najbliższych osób lub w większym towarzystwie było i jest najpowszechniejszą formą rozrywki, sposobem obchodzenia uroczystości kościelnych, rodzinnych (np. zaślubin) oraz celebracją imprez o randze państwowej, takich jak przyjęcie poselstw, zawieranie traktatów itp. Gościnność wyrażająca się …

Radziwiłł Dominik Mikołaj h. Trąby (artykuł, Silva Rerum)

Radziwiłł Dominik Mikołaj h. Trąby (1653-1697), kanclerz wielki litewski. Matką jego była dwórka królowej Ludwiki Marii, Włoszka, Lukrecja ze Strozzich, dziadkiem Mikołaj Krzysztof zwany Sierotką, ojciec, Aleksander Ludwik, był wojewodą połockim. Dominik w latach 1655-57 przebywał wraz z matką we Włoszech. …

Łasko Krzysztof h. własnego (artykuł, Silva Rerum)

Łasko Krzysztof h. własnego (zm. 1700), regimentarz, stolnik kijowski, starosta dymirski. Pochodził zapewne z prawosławnej szlachty ruskiej, dążącej do przekształcenia ziem ukrainnych w samodzielny, trzeci człon Rzeczypospolitej. W latach 1657-9 znajdował się w obozie kozackim Iwana Wyhowskiego; w 1659 r. …

Wołodyjowski Jerzy h. Korczak (artykuł, Silva Rerum)

Wołodyjowski Jerzy h. Korczak (ok. 1620-1672), stolnik przemyski, obrońca Kamieńca Podolskiego. Był synem Pawła, właściciela Nowosiółki oraz części Chodorowiec i Paniowiec Zielenieckich na Podolu. Wykształcenie zdobył w Kamieńcu. Prawdopodobnie walczył z Kozakami w czasie powstania Bohdana Chmielnickiego, uczestniczył w potyczkach …

Opaliński Piotr h. Łodzia (artykuł, Silva Rerum)

Opaliński Piotr h. Łodzia (1640-1691) wojewoda łęczycki. Był przyrodnim bratem Krzysztofa Grzymułtowskiego. W młodości wiele podróżował, służył a armii cesarskiej, był w Anglii i we Francji, a także we Włoszech. Aktywnie uczestniczył w życiu politycznym województw wielkopolskich, m.in. pełniąc funkcję …

Staropolskie pierogi Stanisława Czernieckiego (artykuł, Silva Rerum)

Słynne polskie pierogi, kojarzone dziś z kuchnią polską na całym świecie, mają już długą historię. Pojawiają się one wielokrotnie już w „Compendium ferculorum”, pierwszej polskiej książce kucharskiej z 1682 roku. Pierwszą recepturę na pierogi autor zamieścił w rozdziale poświęconym daniom …

Rehabilitacja wieprzowiny (artykuł, Silva Rerum)

Wbrew obiegowym opiniom wieprzowina należała do produktów rzadko używanych w staropolskiej kuchni. Dowodzi to przede wszystkim pewnej, delikatnie mówiąc, umowności pojęcia kuchni „staropolskiej”, stosowanego dla serwowanych nam dziś w restauracjach potraw przypominających czasami z grubsza przepisy z drugiej połowy XIX …

O czym deliberowała szlachta na sejmikach? (artykuł, Silva Rerum)

Szlachcic polski, wbrew utartemu stereotypowi nie był wcale zainteresowany dobrem państwa czy wielką polityką. Najbardziej zaprzątały go sprawy lokalne czy też osiągnięcie osobistych korzyści, dlatego też w laudach sejmikowych uwidocznia się widzenie losów państwa z perspektywy powiatu, a nie w …

Kasztelan (castellani) (artykuł, Silva Rerum)

Urząd kasztelana wywodzi się jeszcze z czasów pierwszych Piastów, kiedy to grody były ośrodkami władzy państwowej w terenie. Władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą w imieniu panującego na terenie okręgu grodowego sprawował właśnie kasztelan. W początkach XIV stulecia większość kompetencji kasztelanów …

Cejgmistrz (niem. Zeugmeister) (artykuł, Silva Rerum)

Cejgmistrz pojawił się w XVII wieku wraz z generałem artylerii, któremu bezpośrednio podlegał. Zajmował się zarządem arsenałów …

Urzędy dworskie nadworne (artykuł, Silva Rerum)

Urzędnicy z tej kategorii mieli za zadanie bezpośrednią obsługę króla, przy czym dzielili się jeszcze oni na urzędników stołu królewskiego i reprezentantów królewskiego …

Prywatny sekretarz królewski (secretarius privatus Maiestatis Regiae) (artykuł, Silva Rerum)

Monarcha nie mógł się obejść bez szeregu sekretarzy, których zazwyczaj było dziesięciu. Jeden z nich pełnił rolę sekretarza prywatnego, prowadził on tajną lub prywatną korespondencję …

Polska, czyli włoska. Geneza i rozwój regularnej komunikacji pocztowej w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Początki regularnej komunikacji pocztowej sięgają czasów panowania Zygmunta Augusta. Po śmierci swej matki, królowej Bony Sforza, władca ten uruchomił stałe połączenie między Krakowem i Wenecją przez Wiedeń i Graz (18 X 1558 r.). Jedną z przesłanek, jaką kierował się Zygmunt …

Poczta polska w oczach cudzoziemców (artykuł, Silva Rerum)

W XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej podróżowanie nie było rzeczą przyjemną ani łatwą. Miało to związek z bardzo słabą jakością dróg oraz stanem mostów i grobli. Osoby podróżujące po ówczesnej Rzeczypospolitej musiały zabierać ze sobą w drogę kucharza, zastawę, żywność, łóżko, pościel, a …

Klementyna Maria Sobieska – żona spadkobiercy Egiptu, Aten, Troi, Rzymu i króla Artura (artykuł, Silva Rerum)

Spośród wszystkich tytułów królewskich, jakie miał mąż Klementyny, najbardziej imponujący był tytuł króla Szkocji. Oczywiście nie ze względu na bogactwo Szkocji czy jej rolę na arenie międzynarodowej, ale historię Królestwa Szkocji. Wierzono bowiem, że jest ono najstarszym nieprzerwanie istniejącym królestwem …

Życie na wygnaniu prawnuków Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Życie na wygnaniu Karola Edwarda Stuarta i jego brata, Henryka Benedykta Stuarta było pełne problemów. Jednym z największych było bezustanne zainteresowanie nimi ze strony Londynu. Powód był prosty – Stuartowie stanowili zagrożenie dla porządku politycznego, a do tego mieli na …

Synowie Klementyny Sobieskiej i Jakuba Edwarda Stuarta (artykuł, Silva Rerum)

Wyraźne pogorszenie stosunków między księciem Karolem, pierworodnym synem Klementyny Sobieskiej i Jakuba Stuarta, a jego młodszym bratem Henrykiem Benedyktem nastąpiło w 1746 roku. Po powstaniu w Szkocji, które mimo klęski militarnej okazało się wielkim sukcesem propagandowym, Karola przyjmowano we Francji …

Udział Żydów chełmskich w handlu w drugiej połowie XVI w. (artykuł, Silva Rerum)

Kupcy żydowscy odgrywali istotną rolę w handlu staropolskim. W drugiej połowie XVI wieku ożywioną działalność na tym polu przejawiali m. in. Żydzi chełmińscy. Na podstawie zachowanych rekognicji, tzn. oświadczeń celnych, które składali na komorach celnych w trzech miastach – w …

Murujcie miasta zamiast pić wino. Moralizatorzy o szlacheckiej rozrzutności (artykuł, Silva Rerum)

W Rzeczypospolitej niezwykle kosztowna moda na wino nie znajdowała uznania w oczach ówczesnych moralizatorów. Ksiądz Piotr Skarga, nadworny kaznodzieja Zygmunta III, surowo potępiał pojawienie się wina w szlacheckiej piwnicy. W wydanych w 1597 roku „Kazaniach Sejmowych” Skarga ubolewał nad wynikłą …

(Nie) postne jadło (artykuł, Silva Rerum)

Mimo wielu rygorystycznych nakazów warunkujących przestrzeganie zasad kościelnych, post stał się kulinarną okazją do odmiany, związaną tradycyjnie z przygotowaniem smakowitych ryb z dodatkiem rozmaitych przypraw. Należy jednak pamiętać, iż pojęcie „postnej potrawy” było dosyć rozciągliwe i tak np. za postną …

Czy w XVI-wiecznej Polsce istniały normy dotyczące wymiarów cegieł? (artykuł, Silva Rerum)

Na pytanie postawione w tytule nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Z tego okresu bowiem znane są dziś tylko dwa zarządzenia ustalające rozmiary cegieł. Dotyczą one wyłącznie wyrobów cegielni krakowskich. Brak natomiast informacji źródłowych o standaryzacji wielkości cegieł i dotyczących tego przepisach …

Historyk amator doskonały (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor był lekarzem, nie historykiem. Często zwracał uwagę na to, że nie posiada odpowiedniego przygotowania do pisania prac historycznych, prosząc „szczere i bezstronne osoby o wybaczenie błędów i pomyłek, które niewątpliwie napotkają w tej relacji”. Obyśmy mieli jak najwięcej …

Sławna polska gościnność (artykuł, Silva Rerum)

Sarmacka gościnność znana była w całej Europie. Obcokrajowcy przybywający do Rzeczypospolitej wiedzieli już z licznie powstających wtedy dzienników podróży, że Polacy to niezwykle gościnny naród. Polscy szlachcice hołdujący ideałom wiejskiego, spokojnego i prawdziwie idyllicznego życia, mieszkający poza miastami nie mieli …

Nieudany zamach stanu. Spisek stronnictwa francuskiego przeciwko królowi Michałowi (artykuł, Silva Rerum)

Rok 1669 był porażką polityki Ludwika XIV wobec Rzeczypospolitej. Wieloletnie zabiegi królowej Ludwiki Marii Gonzagi i Jana Kazimierza Wazy prowadzące do uzyskania poparcia dla francuskiego kandydata na tron Polski przegrały w obliczu narastających w kraju animozji do cudzoziemców. Wybór Michała …

„Buty à la most zwodzony”, czyli w buciorach rybaka na salony (artykuł, Silva Rerum)

Polskie satyry XVII w. żartowały sobie ze zwolenników mody zachodniej, co „cali w butach chodzą”, w wysokich „buciorach rybaka”. Taksy wojewódzkie z terenów Małopolski, Wielkopolski i Mazowsza z lat 1608-1624 wymieniają m.in. „pantofle wielkiemu meszczyźnie kurdybanowe czarne na punczochy”, „trzewiki …

Jean Bodin – „wrodzona siła i moc ducha” (artykuł, Silva Rerum)

Na przełomie XVI i XVII w. w wielu krajach europejskich spierano się o to, który rodzaj rządów jest najlepszy – monarchia mieszana, w której władza jest sprawowana wspólnie przez króla i część poddanych, czy monarchia absolutna z teoretycznie nieograniczoną władzą …

Milusińscy w sukienkach, czyli ubiory chłopięce w XVII w. (artykuł, Silva Rerum)

Na portrecie jednorocznego królewicza Władysława Zygmunta Wazy pędzla Martina Kobera (1596 r.) ukazano modela w chłopięcym stroju uszytym zgodnie ze zwyczajem epoki, czyli prawie nieróżnicujący płci. Wykrochmalona i gofrowana krezka zapowiada przyszłe skrępowanie surowymi zasadami wychowawczymi. Uwagę zwraca czerwona sukienka …

Problemy z zagranicznymi „gazeciarzami” (artykuł, Silva Rerum)

O tym, że informacja, jej odpowiedni dobór i przedstawienie są skuteczną bronią, przekonali się najważniejsi przywódcy sejmu rozbiorowego (1773-1775). Jako narzędzia w ręku obcych mocarstw realizowali ich interesy, nie wahając się przed czynami poniżającymi i niegodnymi. Warszawska prasa ze względu …

Śniadanie święcone w Warszawie dwieście lat temu (artykuł, Silva Rerum)

W niegdysiejszych obchodach Wielkanocy, jak można wnioskować z zamieszczanych w „Gazecie Warszawskiej” felietonów Gerarda Maurycego Witowskiego z lat 1816–1821, najważniejsze miejsce zajmowało święcone, czyli eleganckie i obfite śniadanie. Intensywne i staranne przygotowania zaczynały się znacznie wcześniej, ponieważ przed zaproszonymi z …