• Trafność wyników
• Tytuł
• Typ zasobu
• Źródło pochodzenia
• Data

Do źródeł Trylogii (artykuł, Silva Rerum)

Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię, korzystał z autentycznych siedemnastowiecznych źródeł. Dokumenty uwiarygodniały historię literacką oraz służyły jako materiały umożliwiające poznanie epoki oraz mentalności szlachty, żołnierzy i ludności Rzeczypospolitej. Henryk Sienkiewicz pisząc Trylogię, korzystał z autentycznych siedemnastowiecznych źródeł. Dokumenty uwiarygodniały historię literacką oraz …

Sarmatyzm a kultura europejska (artykuł, Silva Rerum)

Pojęcie „Sarmaci” lub „sarmacki” pojawiają się w dziejopisarstwie polskim co najmniej od połowy XV wieku. Wedle relacji kronikarzy niektórzy z Sarmatów − ludu zamieszkującego stepy czarnomorskie − w pierwszych wiekach naszej ery osiedlili się na ziemiach pomiędzy Dnieprem, a Wisłą. …

Wokół tronu Jagiellonów. Francuskie starania o sukcesję w Polsce (artykuł, Silva Rerum)

Francja starała się przeciwdziałać wzrostowi potęgi dynastii Habsburgów w Europie stosując zasadę „wróg mojego wroga jest moim przyjacielem”. Paryż montował zatem antyhabsburskie sojusze, próbując wygrywać przeciwników cesarza przeciw niemu. Po przejęciu władzy w 1560 roku, Katarzyna Medycejska rozpoczęła realizację koncepcji …

Zamach na Stanisława Augusta, przebieg (artykuł, Silva Rerum)

Porwanie Stanisława Augusta przeprowadzono 3 listopada 1771 r., późnym wieczorem. Na ulicy Miodowej spiskowcy (podzieleni na trzy odziały dowodzone przez Strawińskiego, Walentego Łukawskiego i Jana Kuźmę) otoczyli powóz króla. Stanisław August, nie podejrzewając zamachu, poruszał się po Warszawie jedynie z …

Piotr Skarga w opinii potomnych (artykuł, Silva Rerum)

Na dworze Zygmunta III, Piotr Skarga wzbudzał wiele kontrowersji: katolicy wysławiali kaznodzieję królewskiego jako obrońcę wiary, protestanci go nienawidzili, ponieważ opowiadał się przeciw tolerancji wyznaniowej i gwarantującej ją konfederacji warszawskiej. Szlachta zaś z dezaprobatą przyjmowała wypowiedzi Skargi przeciw „złotej wolności”. …

Sobieski Aleksander Benedykt Stanisław (artykuł, Silva Rerum)

Sobieski Aleksander Benedykt Stanisław (1677-1714), drugi syn Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery. Był humanistą z zamiłowania, otrzymał także staranne wykształcenie w zakresie wojskowości. W latach 1696-98, po śmierci ojca, prawie stale towarzyszył matce. Nawiązał romans z Elżbietą Sieniawską. Nie angażował …

Jan Sobieski (1629-1696) – pogromca półksiężyca (artykuł, Silva Rerum)

Dramatyczne dzieje rodziny wskazały przyszłemu królowi Polski jego naturalnych wrogów: Tatarów i Turków. Sam to wyjaśniał: Tak tedy pradziad, dziad, wuj i brat rodzony od pogańskiej położony ręki. Będąc potomkiem Żółkiewskiego, zrobił wspaniałą karierę w wojsku, a przydomek „lew Lechistanu” …

Fajerwerki w Gdańsku z okazji koronacji Jana III (artykuł, Silva Rerum)

Gdańsk zawsze szybko reagował na wszelkie ważniejsze wydarzenia, związane z osobą Jana Sobieskiego. Tak też stało się w przypadku koronacji Jana III i Marii Kazimiery. Kulminacyjnym momentem gdańskiej uroczystości były wspaniałe fajerwerki w dniu 2 lutego 1676 r., przygotowane – …

Królewnisia Maria Klementyna Sobieska (artykuł, Silva Rerum)

Życie i losy najmłodszej córki Jakuba Ludwika Sobieskiego, księcia na Oławie, Marii Klementyny (1701 – 1735), wnuczki króla Jana III, tytularnej królowej Zjednoczonego Królestwa Anglii, Szkocji i Irlandii, przejmująco ilustrują rozbieżność pomiędzy marzeniem a rzeczywistością. Brawurowa, słynna na całą Europę, …

Karacena Jana III Sobieskiego (artykuł, Silva Rerum)

Karacena, czyli zbroja z łusek żelaznych nitowanych na skórze, stanowi najbardziej oryginalny wytwór kultury sarmackiej. Właśnie w Polsce, w nawiązaniu do dawnych – sarmackich czy scytyjskich – zbroi (nota bene uwiecznionych na rzymskich kolumnach triumfalnych), a także do późnoantycznych, wykreowano …

Teresa Kunegunda Sobieska w Wenecji (artykuł, Silva Rerum)

Teresa Kunegunda Sobieska, jedyna zachowana przy życiu córka Jana III i Marii Kazimiery, dzięki małżeństwu z elektorem bawarskim Maksymilianem II Emanuelem, stała się władczynią jednego z najpotężniejszych państw Rzeszy. Została nią w szczególnym dla Bawarii czasie: małżonek – elektor, po …

Andrzej Potocki (zm. 1691) – zwycięzca spod Zinkowa (artykuł, Silva Rerum)

Doświadczenie wojskowe zdobywał pod okiem ojca hetmana Stanisława "Rewery". Walczył następnie z kozakami na Ukrainie. Na czele własnej chorągwi wziął udział m.in. w zwycięskiej bitwie pod Beresteczkiem. Służąc pod wodzą Stefana Czarnieckiego, bił się ze Szwedami. Wyróżnił się w wojnie …

Wjazd Jana III Sobieskiego na koronację do Krakowa (artykuł, Silva Rerum)

Obrany monarchą, w atmosferze powszechnego entuzjazmu w maju 1674 r., hetman wielki Jan Sobieski nie od razu mógł urzeczywistnić swoją uroczystą koronację w katedrze krakowskiej. Długo odkładana ceremonia odbyła się dopiero 2 lutego 1676 r., przy udziale prymasa Olszowskiego, arcybiskupa …

Tylko pieprzno i szafranno (artykuł, Silva Rerum)

Jedną z najważniejszych cech staropolskiej kuchni było obfite szafowanie przyprawami i ich zaskakującymi nieraz kompozycjami. Do mięs, ryb i drobiu ale także do potraw mącznych i mlecznych oraz jarzyn z upodobaniem dorzucano duże ilości pieprzu, szafranu, imbiru, gałki i kwiatu …

Staropolski post (artykuł, Silva Rerum)

Fryzyjczyk Ulryk Werdum, który przebywał w Polsce w latach 1670-1672, opisał przygodę księcia Bogusława Radziwiłła, którego omal nie zabito na Mazowszu, gdy w dzień postu kazał jeść mięso i przez to rozsierdził Mazurów, którzy są tak religijni, że za mniejszy …

Alegoria Konstytucji 3 Maja 1791 r. (artykuł, Silva Rerum)

Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą w świecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych) nowożytną ustawą zasadniczą ( Szlachecka Rzeczpospolita Obojga Narodów o kilka miesięcy wyprzedziła rewolucyjną Francję). Zamykała też kilkunastoletni okres prób ratowania kraju, pogrążonego w wewnętrznych walkach …

Teofila Sobieska z synami u grobu Żółkiewskiego (artykuł, Silva Rerum)

W królewskiej rodzinie Sobieskich, głęboko nienawidzącej Turków i Tatarów, kult hetmana Stanisława Żółkiewskiego, tragicznie poległego w bitwie pod Cecorą w 1620 r., był zawsze żywy. Wdowa po bohaterskim wodzu, Regina z Herburtów, wykupiła okaleczałe ciało męża (bez głowy i prawej …

Nowożytne wyroby z poroża i kości służące higienie Elblążan (artykuł, Silva Rerum)

Wśród różnych przedmiotów i ich fragmentów pochodzących z okresu od XVI do XIX wieku, znajdowanych podczas prac archeologicznych, są także wyroby służące do utrzymania czystości, takie jak grzebienie, szczoteczki do zębów oraz szczotki do czyszczenia odzieży. Wydobyto je m. in. …

Plica polonica czyli kołtun polski (artykuł, Silva Rerum)

Kołtun oznacza zbity kłąb włosów na głowie, powstały wskutek brudu, niemycia i nieczesania głowy, połączony zwykle z wszawicą. Jego nazwa wywodzi się od kiełtania się, czyli kołysania poklejonych i sfilcowanych kudłów. Dawniej powszechny, na Zachodzie znikł nierównie wcześniej, aniżeli w …

Marcin Kazimierz Kątski h. Brochwicz (1636-1710) (artykuł, Silva Rerum)

Marcin Kazimierz Kątski h. Brochwicz (1636-1710), generał artylerii koronnej, kasztelan krakowski. Po studiach w Akademii Krakowskiej, w Padwie i we Francji w 1657 r. uczestniczył w wojnie ze Szwedami, w latach 1663-64 jako oberstlejtnant brał udział w wyprawie ukraińskiej. W 1665 …

Lustro w kościele (artykuł, Silva Rerum)

Lustro – symbol próżności i doczesności – zdecydowanie nie kojarzy się z kościołem. Zdarzają się jednak przypadki, kiedy jego zastosowanie w miejscu sakralnym jest usprawiedliwione, a niekiedy nawet służy przekazaniu pewnych głębszych treści. Barokowi architekci najczęściej posługiwali się lustrami, gdy chcieli …

Stefan Batory zaprzysięga pacta conventa (artykuł, Silva Rerum)

Długa, trudna i burzliwa elekcja na błoniach pod warszawską wioską Wola (11 listopada – 15 grudnia 1575 r.) wyniosła na tron Rzeczypospolitej Obojga Narodów niemal jednocześnie dwóch kandydatów: 12 grudnia prymas Uchański ogłosił królem cesarza Maksymiliana II Habsburga, a 14 …

„Ten hultaj Gałecki” czyli o Franciszku Zygmuncie herbu Junosza (artykuł, Silva Rerum)

„Nie mogę strawić, że ten hultaj Gałecki przywłaszczył sobie co najpiękniejsze tureckie łupy” – gorączkowała się królowa Maria Kazimiera w liście do „serdecznie ukochanego Jachniczka” datowanym z Krakowa 3 października 1683 r., a więc tuż po bitwie wiedeńskiej. Dowodziła dalej …

Michał Antoni Hacki, królewski dyplomata i deszyfrant (artykuł, Silva Rerum)

Kariera dyplomatyczna Michała Antoniego Hackiego (ok. 1630 – 1703), dawniej Hackego, syna bydgoskiego mieszczanina, osiągnęła apogeum za panowania Jana III Sobieskiego i zgasła rychło po jego śmierci, co dowodzi, iż król obdarzał go wyjątkowym zaufaniem. Hacki, od 1646 r. w zakonie …

Iwan Bohun - szkic do portretu (artykuł, Silva Rerum)

Pułkownik kozacki Iwan Bohun przeszedł do świadomości przeciętnego Polaka, jako jeden z bohaterów powieści „Ogniem i mieczem”. Henryk Sienkiewicz zmienił mu jednak imię na Jurko i uczynił zeń bohatera, rozdartego pomiędzy wojną a miłością do pięknej Heleny, która notabene stała …

Obiekt pruskiego pożądania (artykuł, Silva Rerum)

Elektorzy brandenburscy łakomym okiem patrzyli na Elbląg. Ich pretensje wobec miasta sięgały traktatów welawsko-bydgoskich z 1657 roku. Na ich mocy, prócz suwerennej władzy w Prusach Książęcych, Fryderyk Wilhelm otrzymał lenno księstwa lęborsko-bytowskiego, zastaw w postaci starostwa drahimskiego oraz zgodę na …

Tańsze a równie dobre - przełom w produkcji sztućców (artykuł, Silva Rerum)

Upadek cechów w XIX w., zniesienie barier celnych, zwiększenie możliwości eksportowe dzięki usprawnieniu transportu przyczyniły się do gwałtownego rozwoju gospodarki, w tym również przemysłu metalowego w całej Europie i w Polsce. Postęp techniczny sprawił, że zaczęto produkować więcej i taniej, …

Venimus, vidimus, Deus vicit - Przybyliśmy, zobaczyliśmy, zwyciężył Bóg (artykuł, Silva Rerum)

W taki sposób Jan III miał listownie oznajmić papieżowi o swoim zwycięstwie pod Wiedniem. Jednak powiedzenie to – jak się zdaje – jest znacznie starsze od Sobieskiego. W podobny sposób cesarz Karol V (1500–1558) odniósł się do zwycięstwa w bitwie …

Eques Polonus sum, Latine loquor – Jestem polskim szlachcicem, mówię po łacinie (artykuł, Silva Rerum)

W XVII wieku łacina stanowiła zdaniem jednych drugi, innych – trzeci, po polskim i ruskim, język narodowy Polaków. Popularne są anegdoty o podróżujących po Polsce obcokrajowcach, którzy nawet w bardzo odległych jej zakątkach zawsze mogli porozumieć się z kimś władającym …

Verbum nobile debet esse stabile – Słowo szlachcica musi być pewne (artykuł, Silva Rerum)

W piśmiennictwie dawnej Polski często powtarzał się zwrot: verbum nobile – słowo szlachcica. Żywiono przekonanie, że słowo szlachcica to święta rzecz, a jego dotrzymanie jest gwarancją rzetelności i …

Pierogi po litewsku (artykuł, Silva Rerum)

Pierogi, opisywane już w Compendium ferculorum z 1682 roku, odnajdujemy też w późniejszym o kilka zaledwie lat rękopiśmiennym zbiorze przepisów z terenu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Anonimowy autor pozostawił nam kilka dosyć dokładnych receptur na te specjały. Jako pierwszy umieścił przepis …

Naleśniki po staropolsku (artykuł, Silva Rerum)

W najstarszych polskich książkach kucharskich natykamy się na całą serię przepisów na naleśniki. Z całą pewnością receptura podana przez Czernieckiego w 1682 roku nie sprawiłaby kłopotu nawet komuś całkowicie pozbawionemu talentów kulinarnych. Autor pierwszej książki kucharskiej lakonicznie radził: „Rozbij jajec …

Sejmiki ziemskie i ich funkcje: sejmik przedsejmowy (powstał w II połowie XV w.) (artykuł, Silva Rerum)

Głównym powodem zebrania sejmiku był wybór posłów na sejm. Sejmiki były zwoływane przez króla, który w rozesłanych uniwersałach tłumaczył powód zwołania sejmu, czas i miejsce obrad sejmowych. W sejmiku przedsejmowym mogła wziąć udział szlachta zamieszkująca w danym województwie czy ziemi. …

Podskarbi koronny (thesaurarius) (artykuł, Silva Rerum)

Bezpośrednim poprzednikiem podskarbiego był skarbny, który zajmował się skarbem książęcym. Urząd podskarbiego wielkiego powołał Kazimierz Wielki, wywyższając w ten sposób podskarbiego krakowskiego. Zygmunt August zaś, utworzył analogiczny urząd dla Litwy. Unia hadziacka wprowadzała trzeciego podskarbiego, obok koronnego i litewskiego. Upadek …

Instygator (instigator) (artykuł, Silva Rerum)

Instytucja instygatora została powołana do życia w drugiej połowie XVI wieku. Jeden z nich urzędował na Litwie, drugi w Koronie. Każdy z nich posiadał zastępcę – viceinstygatora. Od 1775 roku zastępcy ci zostali przemianowani na instygatorów. Ich kompetencje pozwalają ich …

Cześnik (picerna) (artykuł, Silva Rerum)

Urząd ten wywodzi się ze średniowiecza. Cześnik odpowiadał za podawanie trunków podczas biesiady. Z czasem pojawił się jego zastępca podczaszy, który stał się ważniejszy w urzędniczej hierarchii. Ustalił się zwyczaj, że cześnik podawał napoje jedynie …

Woźniczy (praefectus curruum) (artykuł, Silva Rerum)

Dwór często podróżował, toteż istotne było posiadanie odpowiednich środków transportu. Nad królewską wozownią czuwał woźniczy. Dbał, aby pojazdy były zawsze w należytym porządku i kierował pracą licznych rzemieślników (stelmachów, kołodziei) i woźniców. Podczas podróży woźniczy odpowiadał za wyszukanie i przygotowanie …

Miecz, topór i koło, czyli dawne narzędzia do wykonywania kar (artykuł, Silva Rerum)

Przedmioty, które używane były do wykonywania kar w Rzeczypospolitej przedrozbiorowej (w XVI-XVIII w.), to narzędzia ruchome, służące do stanowienia i realizowania norm prawnych. Były to narzędzia i sprzęty stosowane w postępowaniu sądowym, przeznaczone do wykonywania kar śmierci, kar okaleczających (mutylacyjnych), …

Zakazany owoc. Wino w ustawach antyzbytkowych (artykuł, Silva Rerum)

Do dziś kojarzy nam się z elegancją i wyjątkową okazją. Wino – bo o nim mowa, od kiedy dotarło do Polski, traktowane jest szczególnie. Dawniej, ze względu na wysoką cenę importowanego trunku, nie każdy mógł sobie pozwolić na zapełnienie nim …

Sądownictwo szlacheckie. Sądy podkomorskie (artykuł, Silva Rerum)

Sąd podkomorski ograniczał się do jednego tylko urzędnika: podkomorzego. Miał on do pomocy jeszcze tzw. komorników, właściwą władzą był jednak sam podkomorzy. Jego urząd wykształcił się jako funkcja sądowa w XIV w. Podobnie jak członkowie sądu ziemskiego podkomorzy pobierał wynagrodzenie …

Domy w małych miastach w drugiej połowie XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

Małymi miastami były w tym czasie np. Grabowiec i Tyszowce. Były to miasta królewskie położone w województwie bełskim, ośrodki na pół rolnicze, niezamożne, ze słabo rozwiniętym handlem i słabo prosperującym rzemiosłem, które zamieszkiwała ludność różnej narodowości – Polacy, Żydzi i …

Wyroby ze srebra w kościołach północnej Małopolski (artykuł, Silva Rerum)

Większość srebrnych przedmiotów, które znajdowały się niegdyś na wyposażeniu polskich kościołów, nie przetrwała do dziś. Wiele z nich zostało zagarniętych w dobie reformacji, przekazanych lub zarekwirowanych „na potrzeby Rzeczypospolitej” w czasie potopu szwedzkiego, następnie insurekcji kościuszkowskiej i powstań narodowych. Najwięcej …

Jan III Sobieski i bluźnierca (artykuł, Silva Rerum)

W znajdującym się w zbiorach Biblioteki Narodowej XVIII-wiecznym łacińskim kalendarzu na rok 1759 oprócz informacji astronomicznych i astrologicznych są też się wiadomości historyczne. Drugą część kalendarza stanowią bowiem Eventus quidam insigniores qui retro-actis Annis acciderunt in Regno Poloniae eique incorporatis …

Dość wysoki, z lekką nadwagą (artykuł, Silva Rerum)

Bernard O’Connor zostawił nie tylko opis charakteru, ale także cech zewnętrznych szlachty. Członkowie tego stanu w większości byli nieco powyżej średniego wzrostu, natomiast ich ciała, choć proporcjonalne, były jednak „duże”. O szczupłą sylwetkę troszczyły się tylko kobiety z „wyższej klasy”, …

Jan III Sobieski odwiedza Prusy (artykuł, Silva Rerum)

21 maja 1677 roku o godzinie dziewiątej Jan III Sobieski wraz z małżonką i królewiczem Jakubem rozpoczął podróż drogą wodną do Prus. Płynął w dół Wisły, a po drodze do Gdańska, który był celem jego podróży, odwiedził też inne miasta …

Szałwia lekarska. Szlachetna przyprawa niemiecka (artykuł, Silva Rerum)

Wymagająca żyznej, bogatej w wapń gleby, charakteryzująca się specyficznym, silnym zapachem i dużymi fiołkowymi kwiatami, szałwia uprawiana jest w Polsce od setek lat. Posiadając silne właściwości lecznicze, od dawna uważana była za lek prawie uniwersalny, skuteczny w leczeniu przeziębień, chorób …

Polskie wyjazdy kuracyjne do wód w XVIII w. (artykuł, Silva Rerum)

XVIII w. przyniósł ze sobą niebywały postęp w rozbudowie infrastruktury uzdrowiskowej. Dzięki temu znacząco wzrosła liczba kuracjuszy, również z terenów Polski. Szczególnie koniec tego stulecia odznaczał się dużą dynamiką procesu kształtowania przestrzeni i architektury nowoczesnego uzdrowiska. Kolejnym niezwykle istotnym zjawiskiem …

Zbrodnia obrazy majestatu (artykuł, Silva Rerum)

Zbrodnia o nazwie pochodzącej od terminu „skrzywdzony majestat” czerpała w dużej mierze z ideologii uświęcenia władzy świeckiej. Dostojność króla chrześcijańskiego była odbiciem majestatu Boga, stąd crimen laese majestatis stanowiło największą przewinę wobec suwerena. U fundamentów owej konstrukcji prawnej stała figura …

Labirynty precedencji, czyli przepychanki przy królewskim stole (artykuł, Silva Rerum)

Swobodny stosunek przebywającego w Niderlandach królewicza Władysława Wazy do spraw precedencji przy stole wprawiał w osłupienie grandów hiszpańskich. Na polskim dworze „grzeczność” członków senatorskich rodów miała charakter dwustronny, jak to ujęła pierwsza żona Władysława IV: ”Wzajemnie my z królem ceniąc …

Maciej Kazimierz Sarbiewski „Do przyjaciół Belgów” (artykuł, Silva Rerum)

Okrzyknięty „chrześcijańskim” i „sarmackim Horacym” jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640) poprzez szereg znajomości związany był z mieszkańcami Niderlandów Południowych. Utwory pochodzącego z Mazowsza poety wydawane były w Antwerpii już w roku 1624, a w roku 1630 ukazała się edycja trzech …