Mapa dojścia
Informacja o trasie do Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie z pętli autobusowej w Wilanowie.
Witamy w Wilanowie! Punktem startowym naszej instrukcji jest kiosk ruchu na pętli „Wilanów”. Ponieważ na pętlę przyjeżdżają autobusy różnych linii i każdy z nich staje
w innym miejscu, niemożliwe jest dla nas dokładne pokierowanie Państwa do kiosku. Prosimy zapytać kierowcę autobusu albo współpasażerów o lokalizację kiosku.
(krótka przerwa, w przerwie słychać kroki)
Jesteśmy przed kioskiem. Stajemy do niego przodem, po czym odwracamy się w lewo o 90° i ruszamy. Po prawej stronie mijamy kosz na śmieci. Proszę iść wzdłuż krawężnika. Chodnik delikatnie łukiem zakręca w lewą stronę.
Po prawej stronie mijamy liczący sobie prawie 200 lat cmentarz wilanowski. Założenie nekropolii około roku 1816 zainicjowała ówczesna właścicielka dóbr wilanowskich Aleksandra z Lubomirskich Potocka, żona Stanisława Kostki Potockiego. Początkowo cmentarz miał plan koła, a ukośnie biegnąca, obsadzona lipami aleja wiodła od bramy cmentarza do kościoła św. Anny. Cmentarz był kilkakrotnie powiększany.
[37] Zmienia się nawierzchnia - z małej kostki wchodzimy na duże płyty chodnikowe. Proszę trzymać się toru, który wyznaczają płyty.
[20] Tor zakręca łukiem w prawą stronę. Uwaga, jesteśmy blisko bramy cmentarza. W zależności od pory roku i pory dnia może zdarzyć się, że w pobliżu będą rozstawione stragany z kwiatami lub zaparkowane samochody. Proszę o zachowanie ostrożności.
[58] Proszę się zatrzymać na chwilę. Po prawej stronie znajduje się brama na cmentarz wilanowski. Najcenniejszym zabytkiem cmentarza jest neogotycka kaplica, którą Aleksandra Potocka poleciła wybudować w centrum nekropolii. Miało to być mauzoleum rodzinne, spoczęły w nim zwłoki Stanisława Kostki Potockiego i jego brata - Ignacego Potockiego. W drugiej połowie XIX wieku ich szczątki przeniesiono do kościoła św. Anny. Miejsca wokół kaplicy zarezerwowane były dla osób zasłużonych dla dóbr wilanowskich, np. bibliotekarzy, dozorców pałacu, urzędników.
Proszę odwrócić się w lewą stronę o 90 stopni i podejść do przodu 12 kroków. Proszę się zatrzymać. Doszliśmy do przejścia dla pieszych przez ulicę Wiertniczą, bez sygnalizacji świetlnej. Jest to trasa o dużym natężeniu ruchu, łącząca Wilanów z Powsinem i Konstancinem. Najpierw musimy przejść czteropasmową jezdnię, następnie pas na środku, mierzący 12 kroków i kolejne przejście tym razem przez trzypasmową jezdnię.
Po przejściu przez pasy proszę trzymać się tego samego kierunku. Chodnik biegnie lekko ukośnie w prawą stronę.
[16] Mijamy stojący na środku chodnika żeliwny słupek blokujący o wysokości około 80 cm.
Po lewej stronie w odległości około 30 metrów znajduje się zabytkowy budynek, w którym obecnie mieści się poczta, a dawniej była to stacja wąskotorowej kolejki wilanowskiej. Jej trasa prowadziła z placu Unii Lubelskiej aż do Piaseczna. Początkowo była to kolej konna, następnie parowa. Po wojnie zaczęto likwidować stacje kolejki, najdłużej działał odcinek między Wilanowem a Piasecznem, który zamknięto dopiero w 1972 roku.
Po prawej stronie mijamy ogrodzenie Restauracji Wilanów. W tym miejscu stała karczma wzniesiona w 1681 roku z polecenia króla Jana III, zaprojektowana przez budowniczego pałacu wilanowskiego Augustyna Locciego. W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielka Wilanowa Elżbieta Sieniawska mimo sprzeciwów miejscowego proboszcza wystawiła tu zajazd "na sześćdziesiąt koni, z izbami". Karczmę nazywano z włoska Austerią wilanowską i cieszyła się ona dużym powodzeniem wśród mieszkańców Warszawy i przyjezdnych gości.
W czasie II wojny światowej budynek karczmy został w części zajęty na posterunek żandarmerii niemieckiej. Pod koniec okupacji stał się miejscem akcji zbrojnej polskiego ruchu oporu. Upamiętnione to zostało tablicą na fasadzie o takiej treści:
W akcji odwetowej "Wilanów" w dniu 26 IX 1943 r. żołnierze Kedywu KG AK zdobyli wartownię żandarmerii hitlerowskiej, znajdującą się w tym miejscu, stoczyli walkę z lotnikami niemieckimi w parku wilanowskim, zniszczyli posterunek żandarmerii na szosie powsińskiej oraz wykonali akcję represyjną w Kępie Latoszkowej.
[125] Jesteśmy przy przejściu przez ulicę Stanisława Kostki Potockiego. Na ulicy ułożone są kocie łby. Na tym odcinku jest to ulica jednokierunkowa, samochody mogą nadjechać tylko z prawej strony.
Po przejściu przez ulicę zrób 8 kroków do przodu i skręć w prawo o 90 stopni. Przejdź do przodu 20 kroków i zatrzymaj się na chwilę.
Stoimy na małym placu. Po prawej stronie wspomniana karczma - dziś restauracja Wilanów. Po lewej kościół św. Anny.
W czasach króla Jana III stał tu drewniany kościół. 18 lipca 1683 roku monarcha modlił się w nim przed wyruszeniem na odsiecz Wiednia.
W XVIII wieku na miejscu zniszczonego drewnianego kościoła powstała murowana świątynia ufundowana przez księcia Augusta Czartoryskiego, ówczesnego właściciela dóbr wilanowskich.
W XIX w. na polecenie Aleksandry i Augusta Potockich kościół został rozbudowany według projektu Henryka Marconiego. Inspiracją dla architekta był renesansowy kościół św. Andrzeja w Mantui w słonecznej Italii.
Kościół utrzymany jest w bardzo jasnej kolorystyce - dominuje biel i bardzo jasny beż. W linii nawy głównej jest duża pokryta blachą kopuła, a po bokach dwie narożne wieżyczki.
We wnętrzu kościoła znajdują się cenne zabytki malarskie czy obiekty rzemiosła artystycznego. Znajduje się tu też pewna ciekawostka: do ściany po prawej stronie na łańcuchu przymocowana jest olbrzymia kość. Tabliczka pod spodem głosi, że jest to kość mamuta, wykopana przy zakładaniu fundamentów pod kościół w 1772 roku.
Możemy ruszyć dalej w tym samym kierunku, w którym szliśmy przed chwilą.
[56] Doszliśmy do ogrodzenia. Musimy iść wzdłuż murka, tak, aby mieć ogrodzenie po swojej lewej stronie.
Jest to murowane ogrodzenie ceramiczne, zaprojektowane przez Henryka Marconiego w XIX wieku. Oddziela przedpole pałacu od ulicy Stanisława Kostki Potockiego, wzdłuż której idziemy. Ogrodzenie ma postać ażurowej konstrukcji zbudowanej na ceglanym kilkucentymetrowym postumencie. Ażurową konstrukcję tworzą ceramiczne kształtki w otwartej formie półokrągłej, ułożone tak, że ich okrągła część skierowana jest ku górze, otwarta część ku dołowi. Kształtki ułożone są w 5-7 metrowe przęsła, oddzielone ceglanymi słupkami. Ogrodzenie ma kolor ceglasty.
[24] Murek na chwilę znika, a nieco głębiej po lewej stronie jest niska brama.
Kilka lat temu ogrodzenie zostało poddane gruntownej konserwacji, która była konieczna, gdyż niektóre fragmenty ogrodzenia były w bardzo złym stanie, konstrukcja była niestabilna i groziła nawet zawaleniem. Zniszczone fragmenty ogrodzenia zostały odtworzone przy maksymalnym wykorzystaniu odzyskanych oryginalnych, półokrągłych kształtek oraz nakryw muru.
[48] Ogrodzenie lekko zakręca i tworzy zagłębienie. Stoi w nim XIX wieczna kapliczka przydrożna: na jasnym postumencie szara cynowa rzeźba Matki Boskiej stojącej na kuli świata. My idziemy dalej na wprost, nie trzymając się już linii ogrodzenia.
[8] Przechodzimy na drugą stronę małej uliczki z kocimi łbami i [6] wchodzimy do budynku kasy, który mieści się w dawnym budynku dozorcy, zaprojektowanym przez Franciszka Marię Lanciego w XIX wieku. Do środka prowadzą 4 schodki, a już w środku kasy znajdują się po lewej stronie.
Po wyjściu z kasy i zejściu ze schodów zrób 6 kroków w przód i skręć w prawo. Znajdujesz się na środku drogi pokrytej kocimi łbami, która prowadzi prosto na dziedziniec pałacu.
Idź do przodu. Po 7 krokach zmienia się nawierzchnia, kończą się kocie łby, zaczyna naturalna nawierzchnia gruntowa. Na granicy dwóch nawierzchni umieszczone są informacyjne tabliczki metalowe.
Idziemy alejką na osi głównej pałacu wilanowskiego. W oddali przed nami za bramą główną widać już część środkową pałacu.
Po lewej stronie w odległości około 15 metrów od nas znajduje się Mauzoleum Stanisława Kostki i Aleksandry Potockich, wzniesione dla swoich rodziców przez Aleksandra Potockiego w 1836 roku. Monumentalny pomnik projektu Henryka Marconiego ma formę neogotyckiego, kamiennego grobowca. Pomnik stoi na kamiennej podstawie, wysokości około 1 metra. Podstawa ma plan kwadratu. W każdym narożu podstawy na dwóch tylnych łapach stoi lew wsparty przednimi łapami na tarczach herbowych Potockich i Lubomirskich.
[103] Zmienia się nawierzchnia - kończy się naturalna nawierzchnia gruntowa, a zaczyna nawierzchnia z kamiennych płytek.
Zatrzymajmy się na chwilę. Stoimy na skrzyżowaniu - alejki przedpola pałacu gwiaździście zbiegają się w tym miejscu.
Przed nami kamienna barokowa brama z czasów króla Jana III. Prowadzi do niej murowany most nad fosą. Po prawej i lewej stronie od mostku ciągnie się sucha fosa. Na szczytach kamiennych wysokich filarów bramy umieszczone są posągi. Na filarze po prawej stronie posąg Pax - kobiety z gałęzią palmową w dłoni, która symbolizuje triumfujący pokój. Po lewej stronie posąg Marsa Sarmackiego - mężczyzny z sumiastym wąsem, w polskiej zbroi rycerskiej, wspartego na armacie. Jest symbolem sprawiedliwej zwycięskiej wojny.
Filary ozdobione są panopliami, czyli motywami dekoracyjnymi składającymi sie ze skrzyżowanych ze sobą elementów broni, zbroi, sztandarów. Na filarach przedstawione są elementy zbroi polskiej i tureckiej, a także antycznych tarcz. Brama od czasów króla Jana III stanowi szczególnego rodzaju pomnik jego chwały wojennej oraz królewskich zasług dla pokoju.
Po prawej stronie wzdłuż fosy znajduje się alejka, którą dojść możemy do Muzeum Plakatu, umieszczonego w budynkach dawnej Ujeżdżalni i Wozowni. Przy wejściu do muzeum stoją dwie (naturalnej wielkośći) rzeźby koni ustawione na wysokich postumentach.
Na końcu alejki, która prowadzi w lewą stronę, znajduje się niska brama do terenu przykościelnego. Doszlibyśmy nią do tylnej części kościoła i dzwonnicy Trzeciego Tysiąclecia.
Idziemy do przodu. Gdy mijamy bramę, zmienia się nawierzchnia - z małych kamieni na większe, gładkie i śliskie kamienne płytki. Wchodzimy na dziedziniec pałacu. Przed nami Pałac Wilanowski w całej okazałości.
[33] Doszliśmy do miejsca, gdzie znowu zmienia się nawierzchnia. Przed nami spory trawnik w kształcie owalnym, który oddziela nas od pałacu. Nie wchodźmy na trawę, ale zatrzymajmy się na chwilę przodem do budynku.
Stoimy dokładnie na osi Pałacu, na samym jego środku. Przed nami najstarsza część Pałacu, tzw korpus główny. Tutaj było główne wejście do rezydencji w czasach króla Jana III. Korpus główny ma wysokość dwóch i pół piętra. Odchodzą od niego w prawą i lewą stronę wysokie na półtora piętra galerie ogrodowe, które stanowią łącznik między korpusem głównym a skrzydłami bocznymi. Galerie zakończone są wieżami zwieńczonymi barokowymi hełmami, na szczytach których znajdują się figury Atlasów dźwigających kulę ziemską na ramionach. Wieże górują nad całą budowlą. Skrzydła boczne są takiej samej wysokości jak galerie i ustawione są prostopadle w stosunku do korpusu i galerii ogrodowych, co sprawia, że całość ma kształt monumentalnej prostokątnej podkowy, gdzie pomiędzy ramionami podkowy znajduje się dziedziniec, a z tyłu za pałacem ogród. Cechą charakterystyczną pałacu wilanowskiego jest przewaga kierunku poziomego nad pionowym. Akcenty pionowe to jedynie wyższy od pozostałych części korpus główny oraz wieże. Reszta elementów to akcenty poziome.
Zgodnie z panującą w baroku modą, elewacje frontowe są reprezentacyjne, dekoracyjne, pełne dostojeństwa, ozdobione arkadami, płaskorzeźbami i posągami. Treścią bogatej dekoracji plastycznej jest gloryfikacja Jana III i Marii Kazimiery oraz rodu Sobieskich, a także apoteoza zwycięstw i sukcesów militarnych króla.
Elewacje pałacu mają bardzo intensywne żywe kolory. Jest to biała budowla, której półkolumny i pilastry oraz obramienia okien mają intensywny kolor żółty, niektóre elementy dekoracyjne kolor ciemnoczerwony, a detale dekoracyjne, jak np umieszczona w najwyższym punkcie fasady korpusu głównego kula słoneczna, rzucająca promienie na tarcze herbowe Sobieskich, są złocone. Miedziane dachy są w kolorze ciemnoturkusowym.
Jeśli skręcimy w lewą stronę, dojdziemy do wejścia do ogrodu. Jeśli skręcimy w prawo, dojdziemy do wejścia do pałacu.
Odwróćmy się w prawą stronę i idźmy do przodu wzdłuż linii trawnika, lekko skręcając po łuku w lewą stronę. Po prawej stronie mijamy ławeczki. Jeśli jesteś zmęczony, przerwij nagranie i odpocznij.
W czasach króla Jana III wejście głowne było w centralnej części pałacu. Obecnie korzystamy z wejścia w skrzydle południowym, czyli prawym pałacu.
[75] Skręć w prawo o 90 stopni i przejdź do przodu 16 kroków. Odwróć się w lewo. Podejdź 6 kroków. Jesteś przy schodach wejściowych do pałacu. Czekają Cię 3 schodki, a za nimi drzwi wejściowe.
Miłego zwiedzania!
Witamy w Wilanowie! Punktem startowym naszej instrukcji jest kiosk ruchu na pętli „Wilanów”. Ponieważ na pętlę przyjeżdżają autobusy różnych linii i każdy z nich staje
w innym miejscu, niemożliwe jest dla nas dokładne pokierowanie Państwa do kiosku. Prosimy zapytać kierowcę autobusu albo współpasażerów o lokalizację kiosku.
(krótka przerwa, w przerwie słychać kroki)
Jesteśmy przed kioskiem. Stajemy do niego przodem, po czym odwracamy się w lewo o 90° i ruszamy. Po prawej stronie mijamy kosz na śmieci. Proszę iść wzdłuż krawężnika. Chodnik delikatnie łukiem zakręca w lewą stronę.
Po prawej stronie mijamy liczący sobie prawie 200 lat cmentarz wilanowski. Założenie nekropolii około roku 1816 zainicjowała ówczesna właścicielka dóbr wilanowskich Aleksandra z Lubomirskich Potocka, żona Stanisława Kostki Potockiego. Początkowo cmentarz miał plan koła, a ukośnie biegnąca, obsadzona lipami aleja wiodła od bramy cmentarza do kościoła św. Anny. Cmentarz był kilkakrotnie powiększany.
[37] Zmienia się nawierzchnia - z małej kostki wchodzimy na duże płyty chodnikowe. Proszę trzymać się toru, który wyznaczają płyty.
[20] Tor zakręca łukiem w prawą stronę. Uwaga, jesteśmy blisko bramy cmentarza. W zależności od pory roku i pory dnia może zdarzyć się, że w pobliżu będą rozstawione stragany z kwiatami lub zaparkowane samochody. Proszę o zachowanie ostrożności.
[58] Proszę się zatrzymać na chwilę. Po prawej stronie znajduje się brama na cmentarz wilanowski. Najcenniejszym zabytkiem cmentarza jest neogotycka kaplica, którą Aleksandra Potocka poleciła wybudować w centrum nekropolii. Miało to być mauzoleum rodzinne, spoczęły w nim zwłoki Stanisława Kostki Potockiego i jego brata - Ignacego Potockiego. W drugiej połowie XIX wieku ich szczątki przeniesiono do kościoła św. Anny. Miejsca wokół kaplicy zarezerwowane były dla osób zasłużonych dla dóbr wilanowskich, np. bibliotekarzy, dozorców pałacu, urzędników.
Proszę odwrócić się w lewą stronę o 90 stopni i podejść do przodu 12 kroków. Proszę się zatrzymać. Doszliśmy do przejścia dla pieszych przez ulicę Wiertniczą, bez sygnalizacji świetlnej. Jest to trasa o dużym natężeniu ruchu, łącząca Wilanów z Powsinem i Konstancinem. Najpierw musimy przejść czteropasmową jezdnię, następnie pas na środku, mierzący 12 kroków i kolejne przejście tym razem przez trzypasmową jezdnię.
Po przejściu przez pasy proszę trzymać się tego samego kierunku. Chodnik biegnie lekko ukośnie w prawą stronę.
[16] Mijamy stojący na środku chodnika żeliwny słupek blokujący o wysokości około 80 cm.
Po lewej stronie w odległości około 30 metrów znajduje się zabytkowy budynek, w którym obecnie mieści się poczta, a dawniej była to stacja wąskotorowej kolejki wilanowskiej. Jej trasa prowadziła z placu Unii Lubelskiej aż do Piaseczna. Początkowo była to kolej konna, następnie parowa. Po wojnie zaczęto likwidować stacje kolejki, najdłużej działał odcinek między Wilanowem a Piasecznem, który zamknięto dopiero w 1972 roku.
Po prawej stronie mijamy ogrodzenie Restauracji Wilanów. W tym miejscu stała karczma wzniesiona w 1681 roku z polecenia króla Jana III, zaprojektowana przez budowniczego pałacu wilanowskiego Augustyna Locciego. W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielka Wilanowa Elżbieta Sieniawska mimo sprzeciwów miejscowego proboszcza wystawiła tu zajazd "na sześćdziesiąt koni, z izbami". Karczmę nazywano z włoska Austerią wilanowską i cieszyła się ona dużym powodzeniem wśród mieszkańców Warszawy i przyjezdnych gości.
W czasie II wojny światowej budynek karczmy został w części zajęty na posterunek żandarmerii niemieckiej. Pod koniec okupacji stał się miejscem akcji zbrojnej polskiego ruchu oporu. Upamiętnione to zostało tablicą na fasadzie o takiej treści:
W akcji odwetowej "Wilanów" w dniu 26 IX 1943 r. żołnierze Kedywu KG AK zdobyli wartownię żandarmerii hitlerowskiej, znajdującą się w tym miejscu, stoczyli walkę z lotnikami niemieckimi w parku wilanowskim, zniszczyli posterunek żandarmerii na szosie powsińskiej oraz wykonali akcję represyjną w Kępie Latoszkowej.
[125] Jesteśmy przy przejściu przez ulicę Stanisława Kostki Potockiego. Na ulicy ułożone są kocie łby. Na tym odcinku jest to ulica jednokierunkowa, samochody mogą nadjechać tylko z prawej strony.
Po przejściu przez ulicę zrób 8 kroków do przodu i skręć w prawo o 90 stopni. Przejdź do przodu 20 kroków i zatrzymaj się na chwilę.
Stoimy na małym placu. Po prawej stronie wspomniana karczma - dziś restauracja Wilanów. Po lewej kościół św. Anny.
W czasach króla Jana III stał tu drewniany kościół. 18 lipca 1683 roku monarcha modlił się w nim przed wyruszeniem na odsiecz Wiednia.
W XVIII wieku na miejscu zniszczonego drewnianego kościoła powstała murowana świątynia ufundowana przez księcia Augusta Czartoryskiego, ówczesnego właściciela dóbr wilanowskich.
W XIX w. na polecenie Aleksandry i Augusta Potockich kościół został rozbudowany według projektu Henryka Marconiego. Inspiracją dla architekta był renesansowy kościół św. Andrzeja w Mantui w słonecznej Italii.
Kościół utrzymany jest w bardzo jasnej kolorystyce - dominuje biel i bardzo jasny beż. W linii nawy głównej jest duża pokryta blachą kopuła, a po bokach dwie narożne wieżyczki.
We wnętrzu kościoła znajdują się cenne zabytki malarskie czy obiekty rzemiosła artystycznego. Znajduje się tu też pewna ciekawostka: do ściany po prawej stronie na łańcuchu przymocowana jest olbrzymia kość. Tabliczka pod spodem głosi, że jest to kość mamuta, wykopana przy zakładaniu fundamentów pod kościół w 1772 roku.
Możemy ruszyć dalej w tym samym kierunku, w którym szliśmy przed chwilą.
[56] Doszliśmy do ogrodzenia. Musimy iść wzdłuż murka, tak, aby mieć ogrodzenie po swojej lewej stronie.
Jest to murowane ogrodzenie ceramiczne, zaprojektowane przez Henryka Marconiego w XIX wieku. Oddziela przedpole pałacu od ulicy Stanisława Kostki Potockiego, wzdłuż której idziemy. Ogrodzenie ma postać ażurowej konstrukcji zbudowanej na ceglanym kilkucentymetrowym postumencie. Ażurową konstrukcję tworzą ceramiczne kształtki w otwartej formie półokrągłej, ułożone tak, że ich okrągła część skierowana jest ku górze, otwarta część ku dołowi. Kształtki ułożone są w 5-7 metrowe przęsła, oddzielone ceglanymi słupkami. Ogrodzenie ma kolor ceglasty.
[24] Murek na chwilę znika, a nieco głębiej po lewej stronie jest niska brama.
Kilka lat temu ogrodzenie zostało poddane gruntownej konserwacji, która była konieczna, gdyż niektóre fragmenty ogrodzenia były w bardzo złym stanie, konstrukcja była niestabilna i groziła nawet zawaleniem. Zniszczone fragmenty ogrodzenia zostały odtworzone przy maksymalnym wykorzystaniu odzyskanych oryginalnych, półokrągłych kształtek oraz nakryw muru.
[48] Ogrodzenie lekko zakręca i tworzy zagłębienie. Stoi w nim XIX wieczna kapliczka przydrożna: na jasnym postumencie szara cynowa rzeźba Matki Boskiej stojącej na kuli świata. My idziemy dalej na wprost, nie trzymając się już linii ogrodzenia.
[8] Przechodzimy na drugą stronę małej uliczki z kocimi łbami i [6] wchodzimy do budynku kasy, który mieści się w dawnym budynku dozorcy, zaprojektowanym przez Franciszka Marię Lanciego w XIX wieku. Do środka prowadzą 4 schodki, a już w środku kasy znajdują się po lewej stronie.
Po wyjściu z kasy i zejściu ze schodów zrób 6 kroków w przód i skręć w prawo. Znajdujesz się na środku drogi pokrytej kocimi łbami, która prowadzi prosto na dziedziniec pałacu.
Idź do przodu. Po 7 krokach zmienia się nawierzchnia, kończą się kocie łby, zaczyna naturalna nawierzchnia gruntowa. Na granicy dwóch nawierzchni umieszczone są informacyjne tabliczki metalowe.
Idziemy alejką na osi głównej pałacu wilanowskiego. W oddali przed nami za bramą główną widać już część środkową pałacu.
Po lewej stronie w odległości około 15 metrów od nas znajduje się Mauzoleum Stanisława Kostki i Aleksandry Potockich, wzniesione dla swoich rodziców przez Aleksandra Potockiego w 1836 roku. Monumentalny pomnik projektu Henryka Marconiego ma formę neogotyckiego, kamiennego grobowca. Pomnik stoi na kamiennej podstawie, wysokości około 1 metra. Podstawa ma plan kwadratu. W każdym narożu podstawy na dwóch tylnych łapach stoi lew wsparty przednimi łapami na tarczach herbowych Potockich i Lubomirskich.
[103] Zmienia się nawierzchnia - kończy się naturalna nawierzchnia gruntowa, a zaczyna nawierzchnia z kamiennych płytek.
Zatrzymajmy się na chwilę. Stoimy na skrzyżowaniu - alejki przedpola pałacu gwiaździście zbiegają się w tym miejscu.
Przed nami kamienna barokowa brama z czasów króla Jana III. Prowadzi do niej murowany most nad fosą. Po prawej i lewej stronie od mostku ciągnie się sucha fosa. Na szczytach kamiennych wysokich filarów bramy umieszczone są posągi. Na filarze po prawej stronie posąg Pax - kobiety z gałęzią palmową w dłoni, która symbolizuje triumfujący pokój. Po lewej stronie posąg Marsa Sarmackiego - mężczyzny z sumiastym wąsem, w polskiej zbroi rycerskiej, wspartego na armacie. Jest symbolem sprawiedliwej zwycięskiej wojny.
Filary ozdobione są panopliami, czyli motywami dekoracyjnymi składającymi sie ze skrzyżowanych ze sobą elementów broni, zbroi, sztandarów. Na filarach przedstawione są elementy zbroi polskiej i tureckiej, a także antycznych tarcz. Brama od czasów króla Jana III stanowi szczególnego rodzaju pomnik jego chwały wojennej oraz królewskich zasług dla pokoju.
Po prawej stronie wzdłuż fosy znajduje się alejka, którą dojść możemy do Muzeum Plakatu, umieszczonego w budynkach dawnej Ujeżdżalni i Wozowni. Przy wejściu do muzeum stoją dwie (naturalnej wielkośći) rzeźby koni ustawione na wysokich postumentach.
Na końcu alejki, która prowadzi w lewą stronę, znajduje się niska brama do terenu przykościelnego. Doszlibyśmy nią do tylnej części kościoła i dzwonnicy Trzeciego Tysiąclecia.
Idziemy do przodu. Gdy mijamy bramę, zmienia się nawierzchnia - z małych kamieni na większe, gładkie i śliskie kamienne płytki. Wchodzimy na dziedziniec pałacu. Przed nami Pałac Wilanowski w całej okazałości.
[33] Doszliśmy do miejsca, gdzie znowu zmienia się nawierzchnia. Przed nami spory trawnik w kształcie owalnym, który oddziela nas od pałacu. Nie wchodźmy na trawę, ale zatrzymajmy się na chwilę przodem do budynku.
Stoimy dokładnie na osi Pałacu, na samym jego środku. Przed nami najstarsza część Pałacu, tzw korpus główny. Tutaj było główne wejście do rezydencji w czasach króla Jana III. Korpus główny ma wysokość dwóch i pół piętra. Odchodzą od niego w prawą i lewą stronę wysokie na półtora piętra galerie ogrodowe, które stanowią łącznik między korpusem głównym a skrzydłami bocznymi. Galerie zakończone są wieżami zwieńczonymi barokowymi hełmami, na szczytach których znajdują się figury Atlasów dźwigających kulę ziemską na ramionach. Wieże górują nad całą budowlą. Skrzydła boczne są takiej samej wysokości jak galerie i ustawione są prostopadle w stosunku do korpusu i galerii ogrodowych, co sprawia, że całość ma kształt monumentalnej prostokątnej podkowy, gdzie pomiędzy ramionami podkowy znajduje się dziedziniec, a z tyłu za pałacem ogród. Cechą charakterystyczną pałacu wilanowskiego jest przewaga kierunku poziomego nad pionowym. Akcenty pionowe to jedynie wyższy od pozostałych części korpus główny oraz wieże. Reszta elementów to akcenty poziome.
Zgodnie z panującą w baroku modą, elewacje frontowe są reprezentacyjne, dekoracyjne, pełne dostojeństwa, ozdobione arkadami, płaskorzeźbami i posągami. Treścią bogatej dekoracji plastycznej jest gloryfikacja Jana III i Marii Kazimiery oraz rodu Sobieskich, a także apoteoza zwycięstw i sukcesów militarnych króla.
Elewacje pałacu mają bardzo intensywne żywe kolory. Jest to biała budowla, której półkolumny i pilastry oraz obramienia okien mają intensywny kolor żółty, niektóre elementy dekoracyjne kolor ciemnoczerwony, a detale dekoracyjne, jak np umieszczona w najwyższym punkcie fasady korpusu głównego kula słoneczna, rzucająca promienie na tarcze herbowe Sobieskich, są złocone. Miedziane dachy są w kolorze ciemnoturkusowym.
Jeśli skręcimy w lewą stronę, dojdziemy do wejścia do ogrodu. Jeśli skręcimy w prawo, dojdziemy do wejścia do pałacu.
Odwróćmy się w prawą stronę i idźmy do przodu wzdłuż linii trawnika, lekko skręcając po łuku w lewą stronę. Po prawej stronie mijamy ławeczki. Jeśli jesteś zmęczony, przerwij nagranie i odpocznij.
W czasach króla Jana III wejście głowne było w centralnej części pałacu. Obecnie korzystamy z wejścia w skrzydle południowym, czyli prawym pałacu.
[75] Skręć w prawo o 90 stopni i przejdź do przodu 16 kroków. Odwróć się w lewo. Podejdź 6 kroków. Jesteś przy schodach wejściowych do pałacu. Czekają Cię 3 schodki, a za nimi drzwi wejściowe.
Miłego zwiedzania!
Cmentarz w Wilanowie
Cmentarz w Wilanowie liczy prawie 200 lat. Założenie nekropolii około roku 1816 zainicjowała ówczesna właścicielka dóbr wilanowskich Aleksandra z Lubomirskich Potocka, żona Stanisława Kostki Potockiego. Cmentarz powstał wśród okolicznych pól uprawnych, z dala od pałacu, dawnego cmentarza kościelnego i zabudowań wilanowskich, na rozwidleniu dróg, czyli dzisiejszej al. Wilanowskiej i ul. Wiertniczej.
Początkowo cmentarz miał plan koła, a ukośnie biegnąca, obsadzona lipami aleja wiodła od bramy cmentarza do kościoła św. Anny. Cmentarz był kilkakrotnie powiększany i stracił regularny kształt koła.
Najcenniejszym zabytkiem cmentarza jest neogotycka kaplica, którą Aleksandra Potocka poleciła wybudować w centrum nekropolii. Miało to być mauzoleum rodzinne, ostatecznie spoczęły w nim prochy Stanisława Kostki Potockiego i jego brata - Ignacego Potockiego. W drugiej połowie XIX wieku ich szczątki przeniesiono jednak do kościoła św. Anny.
Kaplica-mauzoleum projektu Chrystiana [Chrystiana] Piotra Aignera [Aignera] powstała w modnym wówczas stylu gotyku angielskiego. Jest to wysoki na okoła 2 piętra budynek, utrzymany w biało-kremowej kolorystyce, z czerwonym dachem. Budynek widoczny jest z każdego miejsca na cmentarzu, a najlepiej z głównej alejki, która prowadzi od bramy cmentarza.
Kaplica zbudowana jest na planie krzyża greckiego, czyli krzyża o czterech ramionach równej długości, w tym przypadku każde ramię ma długość 5 metrów. Każde ramię jest także szerokie na 5 metrów.
Cztery strony kaplicy, wyznaczone przez ramiona krzyża, są bardzo do siebie podobne. Wyróżnia się jedynie strona południowa, zwrócona w kierunku ulicy Wilanowskiej. Tutaj znajduje się wejście do kaplicy: są to ciemnobrązowe drzwi zakończone u góry ostrołukowo. Nad wejściem została wmurowana kamienna tablica z wykutym napisem: Aleksandra z książąt Lubomirskich Stanisławowa Potocka nieodżałowanemu mężowi, sobie i swoim. Poniżej tablicy, po jej bokach znajdują się herby: po lewej stronie Pilawa rodu Potockich, po prawej stronie Szreniawa rodu Lubomirskich.
Na środku ściany, w jej górnej części znajduje się tak zwana blenda, czyli ślepe okno. Jest to płytka wnęka w ścianie o okrągłym kształcie, ozdobiona białym kwiatowym wzorem w środku, który nazywamy maswerkiem. Stosowanie blend i maswerków było bardzo częste w architekturze neogotyckiej.
Szczytowa część ściany wystaje ponad poziom dachu. W jej najwyższym punkcie umieszczony jest krzyż. Od krzyża górne brzegi ściany obniżają się schodkowo, a schodki te ozdobione są tak zwanymi blankami, a w zasadzie ich imitacjami. Blanki to stosowany od średniowiecza rodzaj zwieńczenia murów obronnych, gdzie w regularnych odstępach w murze znajdowały się puste przestrzenie, które służyły jako stanowiska strzelnicze dla łuczników. Części wystające murów, umieszczone między prześwitami, nazywane były zębami. W stylu neogotyckim blanki były węższe i wyższe niż w średniowiecznych murach obronnych i były wykorzystywane już tylko do celów dekoracyjnych. I tak jest w przypadku kaplicy wilanowskiej. Zęby blanki sprawiają, że budowla wydaje się wyższa.
Pozostałe strony kaplicy: wschodnia, północna i zachodnia są prawie identyczne. Wszystkie mają taki sam rodzaj zwieńczenia jak strona południowa, z tym że w najwyższym punkcie nie ma krzyża. W górnej części ściany, tam gdzie na stronie południowej była okrągła blenda, na pozostałych trzech ścianach mamy okno w kształcie karo z lekko wklęsłymi do środka krawędziami. Okno ozdobione jest ,podobnie jak blenda, maswerkiem w kształcie kwiatowym. Poniżej okna w kształcie karo znajduje się jeszcze jedno okno, tym razem okrągłe. Jest wielkości blendy na ścianie południowej i ma taki sam wzór maswerka.
Na ścianie południowej, czyli tej od strony wejścia na cmentarz, pod okrągłym oknem znajduje się tablica upamiętniająca powstańców 1863 roku.
Na ścianie pólnocnej, pod okrągłym oknem znajduje się prosty duży biały płaskorzeźbiony krzyż.
Na ścianie zachodniejpod okrągłym oknem znajduje się puste miejsce na tablicę pamiątkową.
Ramiona kaplicy krzyżują się pod kątem prostym. Pomiędzy ramionami kaplicy, w każdym rogu, umieszczono arkadowe zadaszenia. Na ścianach kaplicy pod zadaszeniami znajdują się tablice nagrobne.
Miejsca wokół kaplicy zarezerwowane były na groby dla osób zasłużonych dla dóbr wilanowskich, np. bibliotekarzy, dozorców pałacu, urzędników. Są one ułożone na planie koła z kaplicą pośrodku. Dalsze partie cmentarza zostały przeznaczone dla włościan z Wilanowa i okolicznych wsi.
Tuż przy wejściu, po prawej stronie głównej alejki znajduje się Kwatera Obrońców Ojczyzny, poległych w 1939 i 1944 roku.
Kwaterę tworzą prostokątne płyty nagrobne, proste w formie, bez żadnych ozdób. Ułożone są lekko ukośnie, tak że ich górna część jest nieznacznie uniesiona. Płyty ułożone są po 5 w jednym rzędzie, z szerokimi pasami ziemi pomiędzy płytami. Taki układ jest w dwóch rzędach, które znajdują się najbliżej głównej alejki. W kolejnych dwóch rzędach obok prostych płyt pojawiają się też tradycyjne groby.
Początkowo cmentarz obwiedziono drewnianym, ażurowym ogrodzeniem na ceglanej podmurówce. W 1867 roku Henryk Marconi [Markoni], który kierował rozbudową cmentarza, zaprojektował ogrodzenie ceramiczne z półokrągłych kształtek oraz dekoracyjną ceglaną bramę wejściową, które zachowały się do dziś.
Początkowo cmentarz miał plan koła, a ukośnie biegnąca, obsadzona lipami aleja wiodła od bramy cmentarza do kościoła św. Anny. Cmentarz był kilkakrotnie powiększany i stracił regularny kształt koła.
Najcenniejszym zabytkiem cmentarza jest neogotycka kaplica, którą Aleksandra Potocka poleciła wybudować w centrum nekropolii. Miało to być mauzoleum rodzinne, ostatecznie spoczęły w nim prochy Stanisława Kostki Potockiego i jego brata - Ignacego Potockiego. W drugiej połowie XIX wieku ich szczątki przeniesiono jednak do kościoła św. Anny.
Kaplica-mauzoleum projektu Chrystiana [Chrystiana] Piotra Aignera [Aignera] powstała w modnym wówczas stylu gotyku angielskiego. Jest to wysoki na okoła 2 piętra budynek, utrzymany w biało-kremowej kolorystyce, z czerwonym dachem. Budynek widoczny jest z każdego miejsca na cmentarzu, a najlepiej z głównej alejki, która prowadzi od bramy cmentarza.
Kaplica zbudowana jest na planie krzyża greckiego, czyli krzyża o czterech ramionach równej długości, w tym przypadku każde ramię ma długość 5 metrów. Każde ramię jest także szerokie na 5 metrów.
Cztery strony kaplicy, wyznaczone przez ramiona krzyża, są bardzo do siebie podobne. Wyróżnia się jedynie strona południowa, zwrócona w kierunku ulicy Wilanowskiej. Tutaj znajduje się wejście do kaplicy: są to ciemnobrązowe drzwi zakończone u góry ostrołukowo. Nad wejściem została wmurowana kamienna tablica z wykutym napisem: Aleksandra z książąt Lubomirskich Stanisławowa Potocka nieodżałowanemu mężowi, sobie i swoim. Poniżej tablicy, po jej bokach znajdują się herby: po lewej stronie Pilawa rodu Potockich, po prawej stronie Szreniawa rodu Lubomirskich.
Na środku ściany, w jej górnej części znajduje się tak zwana blenda, czyli ślepe okno. Jest to płytka wnęka w ścianie o okrągłym kształcie, ozdobiona białym kwiatowym wzorem w środku, który nazywamy maswerkiem. Stosowanie blend i maswerków było bardzo częste w architekturze neogotyckiej.
Szczytowa część ściany wystaje ponad poziom dachu. W jej najwyższym punkcie umieszczony jest krzyż. Od krzyża górne brzegi ściany obniżają się schodkowo, a schodki te ozdobione są tak zwanymi blankami, a w zasadzie ich imitacjami. Blanki to stosowany od średniowiecza rodzaj zwieńczenia murów obronnych, gdzie w regularnych odstępach w murze znajdowały się puste przestrzenie, które służyły jako stanowiska strzelnicze dla łuczników. Części wystające murów, umieszczone między prześwitami, nazywane były zębami. W stylu neogotyckim blanki były węższe i wyższe niż w średniowiecznych murach obronnych i były wykorzystywane już tylko do celów dekoracyjnych. I tak jest w przypadku kaplicy wilanowskiej. Zęby blanki sprawiają, że budowla wydaje się wyższa.
Pozostałe strony kaplicy: wschodnia, północna i zachodnia są prawie identyczne. Wszystkie mają taki sam rodzaj zwieńczenia jak strona południowa, z tym że w najwyższym punkcie nie ma krzyża. W górnej części ściany, tam gdzie na stronie południowej była okrągła blenda, na pozostałych trzech ścianach mamy okno w kształcie karo z lekko wklęsłymi do środka krawędziami. Okno ozdobione jest ,podobnie jak blenda, maswerkiem w kształcie kwiatowym. Poniżej okna w kształcie karo znajduje się jeszcze jedno okno, tym razem okrągłe. Jest wielkości blendy na ścianie południowej i ma taki sam wzór maswerka.
Na ścianie południowej, czyli tej od strony wejścia na cmentarz, pod okrągłym oknem znajduje się tablica upamiętniająca powstańców 1863 roku.
Na ścianie pólnocnej, pod okrągłym oknem znajduje się prosty duży biały płaskorzeźbiony krzyż.
Na ścianie zachodniejpod okrągłym oknem znajduje się puste miejsce na tablicę pamiątkową.
Ramiona kaplicy krzyżują się pod kątem prostym. Pomiędzy ramionami kaplicy, w każdym rogu, umieszczono arkadowe zadaszenia. Na ścianach kaplicy pod zadaszeniami znajdują się tablice nagrobne.
Miejsca wokół kaplicy zarezerwowane były na groby dla osób zasłużonych dla dóbr wilanowskich, np. bibliotekarzy, dozorców pałacu, urzędników. Są one ułożone na planie koła z kaplicą pośrodku. Dalsze partie cmentarza zostały przeznaczone dla włościan z Wilanowa i okolicznych wsi.
Tuż przy wejściu, po prawej stronie głównej alejki znajduje się Kwatera Obrońców Ojczyzny, poległych w 1939 i 1944 roku.
Kwaterę tworzą prostokątne płyty nagrobne, proste w formie, bez żadnych ozdób. Ułożone są lekko ukośnie, tak że ich górna część jest nieznacznie uniesiona. Płyty ułożone są po 5 w jednym rzędzie, z szerokimi pasami ziemi pomiędzy płytami. Taki układ jest w dwóch rzędach, które znajdują się najbliżej głównej alejki. W kolejnych dwóch rzędach obok prostych płyt pojawiają się też tradycyjne groby.
Początkowo cmentarz obwiedziono drewnianym, ażurowym ogrodzeniem na ceglanej podmurówce. W 1867 roku Henryk Marconi [Markoni], który kierował rozbudową cmentarza, zaprojektował ogrodzenie ceramiczne z półokrągłych kształtek oraz dekoracyjną ceglaną bramę wejściową, które zachowały się do dziś.
Karczma
W 1681 roku w miejscu, w którym mieści się dziś Restauracja Wilanów, wzniesiona została z polecenia króla Jana III karczma. Zaprojektował ją Augustyn Locci [Loczi]- budowniczy pałacu wilanowskiego.
W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielka Wilanowa Elżbieta Sieniawska mimo sprzeciwów miejscowego proboszcza wystawiła tu zajazd "na sześćdziesiąt koni, z izbami". Karczmę nazywano z włoska austerią wilanowską i cieszyła się ona dużym powodzeniem wśród mieszkańców Warszawy i przyjezdnych gości.
Na początku XIX wieku w trakcie przebudowy pałacu często mieszkał tu Stanisław Kostka Potocki – nowy właściciel Wilanowa. Przyjmował tu swoich gości i wydawał przyjęcia.
Obecny wygląd budynek zawdzięcza architektowi Potockich - Franciszkowi Marii Lanciemu [Lancziemu], który w połowie XIX wieku dokonał jego całkowitej przebudowy.
W czasie II wojny światowej budynek karczmy został w części zajęty na posterunek żandarmerii niemieckiej. Pod koniec okupacji stał się miejscem akcji zbrojnej polskiego ruchu oporu. Upamiętnione to zostało tablicą na fasadzie:
W akcji odwetowej "Wilanów" w dniu 26 IX 1943 r. żołnierze Kedywu KG AK zdobyli wartownię żandarmerii hitlerowskiej, znajdującą się w tym miejscu, stoczyli walkę z lotnikami niemieckimi w parku wilanowskim, zniszczyli posterunek żandarmerii na szosie powsińskiej oraz wykonali akcję represyjną w Kępie Latoszkowej.
Dzisiejsza restauracja jest to biały budynek, pokryty czerwonym, dwuspadowym dachem. Korpus główny budynku jest wysoki na jedno piętro, a usytuowane symetrycznie po obu stronach alkierze, czyli przybudówki są parterowe. Część centralna korpusu głównego jest nieznacznie wysunięta do przodu.
Korpus główny wraz z alkierzami tworzą plan prostokąta o szerokości 15 metrów. Korpus główny ma długość 25 metrów, a przybudówki po 10 metrów.
Wejście do restauracji znajduje się pośrodku budynku. Są to szklane drzwi w brązowymi framugami. Nad drzwiami umocowana jest bordowa, zaokrąglona markiza, czyli płócienny daszek, który ma chronić osoby wchodzące i wychodzące. Nad markizą na fasadzie znajduje się brązowy napis Restauracja wilanowska, nad nim są okna na piętrze. Szczyt fasady zdobi fronton, czyli trójkątny element dekoracyjny na krawędzi dachu.
Okna budynku są białe, prostokątne, ozdobione szprosami, czyli kratkami, które dzielą każde okno na 6 kwadratów. Na parterze korpusu głównego budynku znajduje się 6, a na piętrze 9 okien. W przybudówkach znajdują się po 3 okna.
W pierwszej połowie XVIII wieku właścicielka Wilanowa Elżbieta Sieniawska mimo sprzeciwów miejscowego proboszcza wystawiła tu zajazd "na sześćdziesiąt koni, z izbami". Karczmę nazywano z włoska austerią wilanowską i cieszyła się ona dużym powodzeniem wśród mieszkańców Warszawy i przyjezdnych gości.
Na początku XIX wieku w trakcie przebudowy pałacu często mieszkał tu Stanisław Kostka Potocki – nowy właściciel Wilanowa. Przyjmował tu swoich gości i wydawał przyjęcia.
Obecny wygląd budynek zawdzięcza architektowi Potockich - Franciszkowi Marii Lanciemu [Lancziemu], który w połowie XIX wieku dokonał jego całkowitej przebudowy.
W czasie II wojny światowej budynek karczmy został w części zajęty na posterunek żandarmerii niemieckiej. Pod koniec okupacji stał się miejscem akcji zbrojnej polskiego ruchu oporu. Upamiętnione to zostało tablicą na fasadzie:
W akcji odwetowej "Wilanów" w dniu 26 IX 1943 r. żołnierze Kedywu KG AK zdobyli wartownię żandarmerii hitlerowskiej, znajdującą się w tym miejscu, stoczyli walkę z lotnikami niemieckimi w parku wilanowskim, zniszczyli posterunek żandarmerii na szosie powsińskiej oraz wykonali akcję represyjną w Kępie Latoszkowej.
Dzisiejsza restauracja jest to biały budynek, pokryty czerwonym, dwuspadowym dachem. Korpus główny budynku jest wysoki na jedno piętro, a usytuowane symetrycznie po obu stronach alkierze, czyli przybudówki są parterowe. Część centralna korpusu głównego jest nieznacznie wysunięta do przodu.
Korpus główny wraz z alkierzami tworzą plan prostokąta o szerokości 15 metrów. Korpus główny ma długość 25 metrów, a przybudówki po 10 metrów.
Wejście do restauracji znajduje się pośrodku budynku. Są to szklane drzwi w brązowymi framugami. Nad drzwiami umocowana jest bordowa, zaokrąglona markiza, czyli płócienny daszek, który ma chronić osoby wchodzące i wychodzące. Nad markizą na fasadzie znajduje się brązowy napis Restauracja wilanowska, nad nim są okna na piętrze. Szczyt fasady zdobi fronton, czyli trójkątny element dekoracyjny na krawędzi dachu.
Okna budynku są białe, prostokątne, ozdobione szprosami, czyli kratkami, które dzielą każde okno na 6 kwadratów. Na parterze korpusu głównego budynku znajduje się 6, a na piętrze 9 okien. W przybudówkach znajdują się po 3 okna.
Kuźnia
Historia wilanowskiej kuźni sięga czasów króla Jana III. Monarcha wystawił okazały drewniany budynek w uznaniu zasług dla kowala Stanisława Kafarka, który zaciągnął się do pracy w polowej kuźni królewskiej i brał udział w kampanii wiedeńskiej i w bitwie pod Parkanami. Po powrocie z wypraw wojennych do Polski król zaprosił kowala wraz z rodziną do Wilanowa, nadając mu grunt wydzielony ze swoich ogrodów i łąk.
Napis na budynku kuźni głosił: „Kowalowi i żołnierzowi za wiedeńską wyprawę król Jan”. Budynek usytuowany był przy dawnym trakcie z Czerniakowa do Powsina.
Ostatnim kowalem wilanowskim do pierwszej połowy lat 60. XX w. był niejaki Derda. Po gruntownym remoncie i adaptacji powstała tu restauracja Kuźnia Królewska, pierwszym właścicielem była Beata Artemska, tancerka, śpiewaczka, aktorka teatralna i kabaretowa.
Do dziś zachowany został dawny układ pomieszczeń: były tu pomieszczenia z piecem kowalskim, dla kołodzieja, wozownia oraz mieszkanie kowala. Zmieniła się jedynie ich funkcja: pomieszczenie kowalskie z piecem i otwartym paleniskiem zamienione zostało na główną salę restauracyjną.
Obecny murowany parterowy budynek powstał w XVIII w. Budynek kuźni zbudowany jest na planie prostokąta o wymiarach 25 metrów na 8 metrów. Przykryty jest wysokim czerwonym dachem czterospadowym. Ściany są białe, a okna, okiennice i drzwi z brązowego drewna. Drzwi znajdują się w centralnej części budynku, prowadzą do nich 2 schodki. Drzwi są prostokątne, z zaokrągloną górną krawędzią. Po lewej stronie od drzwi znajdują się dwa średniej wielkości prostokątne okna, a po prawej stronie jedno bardzo duże okno i jedno prostokątne, identyczne jak te po lewej stronie. Duże okno ma kształt podobny do drzwi – prostokąt z zaokrągloną górną krawędzią, jest wysokości drzwi (czyli około 2 metrów), ale jest od nich szersze. Drzwi mają szerokość około 1 metra, a okno około 1,5 metra. Średnie okna mają czarne kraty, a duże okno drewnianą okiennicę.
Południową ścianę budynku ozdabiają trzy wielkie okna, bardzo podobne do tego na fasadzie. W sezonie letnim Okna te pełnią funkcję drzwi i prowadzą do letniego ogródka.
Obecnie w budynku znajduje się restauracja "Nowa Kuźnia", która powstała w miejsce funkcjonującej od lat restauracji "Kuźnia Królewska". Wystrój zewnętrzny restauracji zmienia się zgodnie z porą roku, np jesienią przed oknami i po bokach schodów wystawione są dynie. Zimą przed budynkiem stoją choinki w doniczkach. A wiosną i latem dokoła restauracji ustawione są stoliki pod parasolami.
Napis na budynku kuźni głosił: „Kowalowi i żołnierzowi za wiedeńską wyprawę król Jan”. Budynek usytuowany był przy dawnym trakcie z Czerniakowa do Powsina.
Ostatnim kowalem wilanowskim do pierwszej połowy lat 60. XX w. był niejaki Derda. Po gruntownym remoncie i adaptacji powstała tu restauracja Kuźnia Królewska, pierwszym właścicielem była Beata Artemska, tancerka, śpiewaczka, aktorka teatralna i kabaretowa.
Do dziś zachowany został dawny układ pomieszczeń: były tu pomieszczenia z piecem kowalskim, dla kołodzieja, wozownia oraz mieszkanie kowala. Zmieniła się jedynie ich funkcja: pomieszczenie kowalskie z piecem i otwartym paleniskiem zamienione zostało na główną salę restauracyjną.
Obecny murowany parterowy budynek powstał w XVIII w. Budynek kuźni zbudowany jest na planie prostokąta o wymiarach 25 metrów na 8 metrów. Przykryty jest wysokim czerwonym dachem czterospadowym. Ściany są białe, a okna, okiennice i drzwi z brązowego drewna. Drzwi znajdują się w centralnej części budynku, prowadzą do nich 2 schodki. Drzwi są prostokątne, z zaokrągloną górną krawędzią. Po lewej stronie od drzwi znajdują się dwa średniej wielkości prostokątne okna, a po prawej stronie jedno bardzo duże okno i jedno prostokątne, identyczne jak te po lewej stronie. Duże okno ma kształt podobny do drzwi – prostokąt z zaokrągloną górną krawędzią, jest wysokości drzwi (czyli około 2 metrów), ale jest od nich szersze. Drzwi mają szerokość około 1 metra, a okno około 1,5 metra. Średnie okna mają czarne kraty, a duże okno drewnianą okiennicę.
Południową ścianę budynku ozdabiają trzy wielkie okna, bardzo podobne do tego na fasadzie. W sezonie letnim Okna te pełnią funkcję drzwi i prowadzą do letniego ogródka.
Obecnie w budynku znajduje się restauracja "Nowa Kuźnia", która powstała w miejsce funkcjonującej od lat restauracji "Kuźnia Królewska". Wystrój zewnętrzny restauracji zmienia się zgodnie z porą roku, np jesienią przed oknami i po bokach schodów wystawione są dynie. Zimą przed budynkiem stoją choinki w doniczkach. A wiosną i latem dokoła restauracji ustawione są stoliki pod parasolami.
Mauzoleum Potockich
Mauzoleum Potockich to symboliczny nagrobek wystawiony Stanisławowi Kostce Potockiemu i jego żonie Aleksandrze z Lubomirskich Potockiej przez ich syna Aleksandra. Został zaprojektowany w 1834 roku przez Henryka Marconiego i wykonany w ciągu dwóch lat, z piaskowca szydłowieckiego, przez rzeźbiarzy Jakuba Tatarkiewicza i Konstantego Hegla.
Stoi na przedpolu pałacowym, około 40 metrów na północ od głównej alejki prowadzącej na dziedziniec pałacu. Mauzoleum jest ustawione nieco skośnie w stosunku do osi pałacu. Pierwotnie zostało bowiem ustawione wzdłuż drogi czerniakowskiej, która biegła na skos w stosunku do Pałacu. Dopiero w połowie XIX wieku droga czerniakowska została uregulowana i uzyskała przebieg obecnej ulicy Stanisława Kostki Potockiego, czyli poprzeczny do osi pałacowej.
Monumentalny pomnik ma formę neogotyckiego, kamiennego grobowca o jasnoszarej barwie. Na rozległym cokole ustawiony jest sarkofag, nad którym rozpięty jest dekoracyjny neogotycki baldachim.
Pomnik stoi na kamiennym cokole, który tworzy podstawę dla sarkofagu i ma wysokość jednego metra. Cokół ma plan prostokąta o bokach długości 12 i 14 metrów. Na środku podstawy od strony zachodniej (czyli od strony ulicy Stanisława Kostki Potockiego), która jest frontową stroną mauzoleum, biegnie 6 schodów w górę. Można nimi wejść na cokół i obejść go dookoła (uwaga, na krawędziach cokołu nie ma barierek).
W każdym narożu podstawy na 40 centymetrowym podwyższeniu znajduje się tarcza herbowa o wysokości 80 cm. Za nią na dwóch tylnych łapach stoi lew , który dwie przednie łapy opiera na tarczy. Lew jest wyższy od tarczy, ma około 120 cm. Ponad tarczę wystają jego przednie łapy i głowa. Dwa lwy strzegą tarczy z herbem Potockich, czyli Pilawą i dwa lwy strzegą herbu Lubomirskich, czyli Szreniawy.
Z cokołu biegną w górę 4 stopnie, które prowadzą do czarnego żeliwnego ogrodzenia o wysokości 1 m. Schody i ogrodzenie otaczają z czterech stron sarkofag, który znajduje się na środku cokołu, w odległości 1,5 metra od żeliwnego ogrodzenia. Dolna część sarkofagu o wysokości 1,5 metra stanowi podstawę dla kolumn dźwigających baldachim. Na ścianach umieszczono tablice inskrypcyjne poświęcone Stanisławowi Kostce (od strony zachodniej) i Aleksandrze (od strony wschodniej). Znajdziemy tu też przedstawienia ich herbów rodowych oraz odznaczeń nadanych Potockiemu, tj. orderów Orła Białego, Świętego Stanisława i Legii Honorowej.
Na dolnej części sarkofagu leży tumba, czyli skrzynia sarkofagu, która ozdobiona jest rzeźbami Geniuszy Śmierci - uskrzydlonych nagich młodzieńców wspartych o gasnącą pochodnię, a także rzeźbami alegorii Malarstwa, Architektury, Rzeźby oraz Sławy.
Na szczycie tumby leżą dwie figury symbolizujące Stanisława Kostkę i Aleksandrę.
Nad sarkofagiem znajduje się dekoracyjny kamienny baldachim wsparty na kolumnach. W narożach baldachimu ponad jego poziom wznoszą się sterczyny, czyli charakterystyczne dla stylu gotyckiego ozdoby wieńczące naroża budynków, które dodają konstrukcji lekkości. Mają kształt wydłużonego ostrosłupa i ozdobione są motywami roślinnymi.
Stoi na przedpolu pałacowym, około 40 metrów na północ od głównej alejki prowadzącej na dziedziniec pałacu. Mauzoleum jest ustawione nieco skośnie w stosunku do osi pałacu. Pierwotnie zostało bowiem ustawione wzdłuż drogi czerniakowskiej, która biegła na skos w stosunku do Pałacu. Dopiero w połowie XIX wieku droga czerniakowska została uregulowana i uzyskała przebieg obecnej ulicy Stanisława Kostki Potockiego, czyli poprzeczny do osi pałacowej.
Monumentalny pomnik ma formę neogotyckiego, kamiennego grobowca o jasnoszarej barwie. Na rozległym cokole ustawiony jest sarkofag, nad którym rozpięty jest dekoracyjny neogotycki baldachim.
Pomnik stoi na kamiennym cokole, który tworzy podstawę dla sarkofagu i ma wysokość jednego metra. Cokół ma plan prostokąta o bokach długości 12 i 14 metrów. Na środku podstawy od strony zachodniej (czyli od strony ulicy Stanisława Kostki Potockiego), która jest frontową stroną mauzoleum, biegnie 6 schodów w górę. Można nimi wejść na cokół i obejść go dookoła (uwaga, na krawędziach cokołu nie ma barierek).
W każdym narożu podstawy na 40 centymetrowym podwyższeniu znajduje się tarcza herbowa o wysokości 80 cm. Za nią na dwóch tylnych łapach stoi lew , który dwie przednie łapy opiera na tarczy. Lew jest wyższy od tarczy, ma około 120 cm. Ponad tarczę wystają jego przednie łapy i głowa. Dwa lwy strzegą tarczy z herbem Potockich, czyli Pilawą i dwa lwy strzegą herbu Lubomirskich, czyli Szreniawy.
Z cokołu biegną w górę 4 stopnie, które prowadzą do czarnego żeliwnego ogrodzenia o wysokości 1 m. Schody i ogrodzenie otaczają z czterech stron sarkofag, który znajduje się na środku cokołu, w odległości 1,5 metra od żeliwnego ogrodzenia. Dolna część sarkofagu o wysokości 1,5 metra stanowi podstawę dla kolumn dźwigających baldachim. Na ścianach umieszczono tablice inskrypcyjne poświęcone Stanisławowi Kostce (od strony zachodniej) i Aleksandrze (od strony wschodniej). Znajdziemy tu też przedstawienia ich herbów rodowych oraz odznaczeń nadanych Potockiemu, tj. orderów Orła Białego, Świętego Stanisława i Legii Honorowej.
Na dolnej części sarkofagu leży tumba, czyli skrzynia sarkofagu, która ozdobiona jest rzeźbami Geniuszy Śmierci - uskrzydlonych nagich młodzieńców wspartych o gasnącą pochodnię, a także rzeźbami alegorii Malarstwa, Architektury, Rzeźby oraz Sławy.
Na szczycie tumby leżą dwie figury symbolizujące Stanisława Kostkę i Aleksandrę.
Nad sarkofagiem znajduje się dekoracyjny kamienny baldachim wsparty na kolumnach. W narożach baldachimu ponad jego poziom wznoszą się sterczyny, czyli charakterystyczne dla stylu gotyckiego ozdoby wieńczące naroża budynków, które dodają konstrukcji lekkości. Mają kształt wydłużonego ostrosłupa i ozdobione są motywami roślinnymi.
Ogrodzenia przedpola
Zachodnia część przedpola pałacu oddzielona jest od ulicy Stanisława Kostki Potockiego murowanym ogrodzeniem ceramicznym, zaprojektowanym przez Henryka Marconiego [Markoniego] w XIX wieku.
Ogrodzenie ma postać ażurowej konstrukcji zbudowanej na ceglanym kilkucentymetrowym postumencie. Ażurową konstrukcję tworzą ceramiczne kształtki, czyli cegły w kształcie łuków ułożonych częścią wypukłą do góry, a otwartą ku dołowi. Kształtki ułożone są w 5-7 metrowe przęsła, oddzielone ceglanymi słupkami. Ogrodzenie ma kolor ceglasty i jest wysokości jednego metra.
Niedawno ogrodzenie zostało poddane gruntownej konserwacji, która była konieczna, gdyż niektóre fragmenty ogrodzenia były w bardzo złym stanie, konstrukcja była niestabilna i groziła nawet zawaleniem. Nie było to łatwe zadanie, gdyż ogrodzenie liczy w sumie ponad pół kilometra długości, a liczba ceramicznych kształtek sięga kilkunastu tysięcy. Poprzednia konserwacja ogrodzenia miała miejsce w latach sześćdziesiątych.
Główną przyczyną złego stanu ogrodzenia był fakt, że przez wiele lat ulica Stanisława Kostki Potockiego była zwyczajną ulicą miejską, na której dopuszczony był ruch samochodowy. Szczególnie niszczący wpływ na zabytek miała wysypywana zimą sól, rozchlapywana dodatkowo przez przejeżdżające auta. Krystalizacja soli w porowatych strukturach elementów ceramicznych była główną przyczyną niszczenia ogrodzenia.
Prace konserwatorskie polegały na oczyszczeniu wszystkich elementów, poprawieniu lub odtworzeniu połączeń między nimi. Zniszczone fragmenty ogrodzenia zostały odtworzone przy maksymalnym wykorzystaniu odzyskanych oryginalnych, półokrągłych kształtek oraz nakryw muru, czyli części nakywającej mur od góry. Ostatnią konieczną do wykonania pracą było zaimpregnowanie całego ogrodzenia.
Ogrodzenie ma postać ażurowej konstrukcji zbudowanej na ceglanym kilkucentymetrowym postumencie. Ażurową konstrukcję tworzą ceramiczne kształtki, czyli cegły w kształcie łuków ułożonych częścią wypukłą do góry, a otwartą ku dołowi. Kształtki ułożone są w 5-7 metrowe przęsła, oddzielone ceglanymi słupkami. Ogrodzenie ma kolor ceglasty i jest wysokości jednego metra.
Niedawno ogrodzenie zostało poddane gruntownej konserwacji, która była konieczna, gdyż niektóre fragmenty ogrodzenia były w bardzo złym stanie, konstrukcja była niestabilna i groziła nawet zawaleniem. Nie było to łatwe zadanie, gdyż ogrodzenie liczy w sumie ponad pół kilometra długości, a liczba ceramicznych kształtek sięga kilkunastu tysięcy. Poprzednia konserwacja ogrodzenia miała miejsce w latach sześćdziesiątych.
Główną przyczyną złego stanu ogrodzenia był fakt, że przez wiele lat ulica Stanisława Kostki Potockiego była zwyczajną ulicą miejską, na której dopuszczony był ruch samochodowy. Szczególnie niszczący wpływ na zabytek miała wysypywana zimą sól, rozchlapywana dodatkowo przez przejeżdżające auta. Krystalizacja soli w porowatych strukturach elementów ceramicznych była główną przyczyną niszczenia ogrodzenia.
Prace konserwatorskie polegały na oczyszczeniu wszystkich elementów, poprawieniu lub odtworzeniu połączeń między nimi. Zniszczone fragmenty ogrodzenia zostały odtworzone przy maksymalnym wykorzystaniu odzyskanych oryginalnych, półokrągłych kształtek oraz nakryw muru, czyli części nakywającej mur od góry. Ostatnią konieczną do wykonania pracą było zaimpregnowanie całego ogrodzenia.
Fasada pałacu
Fasada pałacu od strony ogrodów (opis ogólny)
Ogrodowa fasada pałacu powstawała równolegle z budową i rozbudową pałacu w okresie 1680–1778. Głównymi architektami odpowiedzialnymi za rozbudowę pałacu byli: Augustyn Locci, Giovanni Spazzio, Jan Zygmunt Deybel, Szymon Bogumił Zug, Chrystian Piotr Aigner, Henryk Marconi, Franciszek Maria Lanci, Henryk i Leandro Marconi.
Pałac od strony ogrodów prezentuje się równie okazale jak od dziedzińca. Nie szczędzono sił i środków na dekorowanie również tej części.
Elewacja od strony ogrodów ma długość blisko 90 metrów.
Na środku wyraźnie wydziela się korpus główny z górującym nad nim belwederem, otoczony przez dwa wysunięte alkierze.
Z tej strony dokładnie widać osobne dachy korpusu głównego i alkierzy – nieprzesłonięte attyką. Attyka wieńczy za to dach belwederu, ustawiono na niej rzeźby czterech postaci.
Pomiędzy alkierzami znajduje się taras zamknięty kamienną balustradą.
Po obu stronach alkierzy, nieco w głębi, widać galerie ogrodowe. Są one dużo węższe niż korpus, dlatego oglądane od strony ogrodów wydają się bardziej oddalone. Dachy galerii również wieńczy attyka w formie tralkowej balustrady. Nad galeriami, nieco w tyle, wznoszą się kryte hełmami wieże.
Ściany pałacu tak jak od frontu są białokremowe, dekorowane żółtymi elementami oraz porfirowymi rzeźbami i płaskorzeźbami.
W ścianie korpusu głównego znajdują się dwa rzędy ujętych w żółte ramy okien – po siedem w każdym rzędzie. Dolne okna są wysokie, sięgają do samej ziemi. W przeszłości pełniły też funkcję drzwi prowadzących na taras z apartamentów królewskich. Przesłonięte są białymi drewnianymi okiennicami. Okna górnego rzędu, oddzielone od dolnych żółtym gzymsem, są mniejsze, zbliżone do kwadratu. Pomiędzy dolnymi oknami umieszczono na kamiennych półkach porfirowe rzeźbione popiersia, pomiędzy górnymi oknami – złocone medaliony z porfirowymi płaskorzeźbionymi popiersiami. Nad środkowym dolnym oknem rozpięta jest płaskorzeźbiona lwia skóra tworząca kompozycję pt. Alegoria Chwały.
Nad oknami ciągnie się gzyms, nad nim – dwuspadowy zielony dach. Na środku wznosi się belweder z Salą Uczt wewnątrz. Belweder jest węższy niż korpus. Większą część jego elewacji zajmują trzy duże okna – środkowe zwieńczone łukiem i boczne zwieńczone tympanonami. Nad bocznymi oknami umieszczono medaliony z porfirowymi wizerunkami Jana III i Marii Kazimiery. Nad nimi ciągnie się gzyms, a wyżej – attyka z rzeźbami.
Ściany alkierzy są dekorowane podobnie jak ściana korpusu: na dole znajdują się jedne wysokie, zakryte okiennicą okna, wyżej – pojedyncze mniejsze okno otoczone medalionami z popiersiami. Na oddzielającym okna gzymsie umieszczono płaskorzeźby wyobrażające Polskę (w postaci orła) oraz Litwę (w postaci konia z jeźdźcem i tarczą, czyli litewskiego herbu Pogoń). W obie płaskorzeźby wkomponowano złote tarcze herbowe Sobieskich.
Na alkierzach od zewnątrz, na wysokości półpiętra umieszczono płaskorzeźbione kompozycje: od południa jest to zegar słoneczny z Chronosem, od północy – kompozycja ze sferami niebieskimi.
Elewacje galerii podzielone są żółtymi pilastrami, pomiędzy którymi naprzemiennie usytuowano okna i nisze z posągami. Na wysokości półpiętra nad oknami zamieszczono kolorowe malowidła freskowe ze scenami mitologicznymi, a pomiędzy nimi – popiersia na kamiennej półce.
Galeria Południowa jest o jedno okno dłuższa niż Galeria Północna. Wynika to z późniejszej przebudowy – przejście pomiędzy Galerią Północną a skrzydłem jest węższe niż po stronie południowej.
Za pałacem od strony wschodniej rozciągają się tarasy ogrodowe – górny i dolny, oddzielone murem z ozdobną balustradą i reprezentacyjnymi schodami. Na tarasie górnym utworzono ogród w stylu włoskim, taras dolny zajmują boskiety, czyli gęsto nasadzone drzewa i krzewy, pomiędzy którymi ciągną się przecinające się prostopadle i skośnie alejki utworzone pomiędzy drzewami i krzewami. Taras dolny schodzi aż do jeziora.
Ogrodowa fasada pałacu powstawała równolegle z budową i rozbudową pałacu w okresie 1680–1778. Głównymi architektami odpowiedzialnymi za rozbudowę pałacu byli: Augustyn Locci, Giovanni Spazzio, Jan Zygmunt Deybel, Szymon Bogumił Zug, Chrystian Piotr Aigner, Henryk Marconi, Franciszek Maria Lanci, Henryk i Leandro Marconi.
Pałac od strony ogrodów prezentuje się równie okazale jak od dziedzińca. Nie szczędzono sił i środków na dekorowanie również tej części.
Elewacja od strony ogrodów ma długość blisko 90 metrów.
Na środku wyraźnie wydziela się korpus główny z górującym nad nim belwederem, otoczony przez dwa wysunięte alkierze.
Z tej strony dokładnie widać osobne dachy korpusu głównego i alkierzy – nieprzesłonięte attyką. Attyka wieńczy za to dach belwederu, ustawiono na niej rzeźby czterech postaci.
Pomiędzy alkierzami znajduje się taras zamknięty kamienną balustradą.
Po obu stronach alkierzy, nieco w głębi, widać galerie ogrodowe. Są one dużo węższe niż korpus, dlatego oglądane od strony ogrodów wydają się bardziej oddalone. Dachy galerii również wieńczy attyka w formie tralkowej balustrady. Nad galeriami, nieco w tyle, wznoszą się kryte hełmami wieże.
Ściany pałacu tak jak od frontu są białokremowe, dekorowane żółtymi elementami oraz porfirowymi rzeźbami i płaskorzeźbami.
W ścianie korpusu głównego znajdują się dwa rzędy ujętych w żółte ramy okien – po siedem w każdym rzędzie. Dolne okna są wysokie, sięgają do samej ziemi. W przeszłości pełniły też funkcję drzwi prowadzących na taras z apartamentów królewskich. Przesłonięte są białymi drewnianymi okiennicami. Okna górnego rzędu, oddzielone od dolnych żółtym gzymsem, są mniejsze, zbliżone do kwadratu. Pomiędzy dolnymi oknami umieszczono na kamiennych półkach porfirowe rzeźbione popiersia, pomiędzy górnymi oknami – złocone medaliony z porfirowymi płaskorzeźbionymi popiersiami. Nad środkowym dolnym oknem rozpięta jest płaskorzeźbiona lwia skóra tworząca kompozycję pt. Alegoria Chwały.
Nad oknami ciągnie się gzyms, nad nim – dwuspadowy zielony dach. Na środku wznosi się belweder z Salą Uczt wewnątrz. Belweder jest węższy niż korpus. Większą część jego elewacji zajmują trzy duże okna – środkowe zwieńczone łukiem i boczne zwieńczone tympanonami. Nad bocznymi oknami umieszczono medaliony z porfirowymi wizerunkami Jana III i Marii Kazimiery. Nad nimi ciągnie się gzyms, a wyżej – attyka z rzeźbami.
Ściany alkierzy są dekorowane podobnie jak ściana korpusu: na dole znajdują się jedne wysokie, zakryte okiennicą okna, wyżej – pojedyncze mniejsze okno otoczone medalionami z popiersiami. Na oddzielającym okna gzymsie umieszczono płaskorzeźby wyobrażające Polskę (w postaci orła) oraz Litwę (w postaci konia z jeźdźcem i tarczą, czyli litewskiego herbu Pogoń). W obie płaskorzeźby wkomponowano złote tarcze herbowe Sobieskich.
Na alkierzach od zewnątrz, na wysokości półpiętra umieszczono płaskorzeźbione kompozycje: od południa jest to zegar słoneczny z Chronosem, od północy – kompozycja ze sferami niebieskimi.
Elewacje galerii podzielone są żółtymi pilastrami, pomiędzy którymi naprzemiennie usytuowano okna i nisze z posągami. Na wysokości półpiętra nad oknami zamieszczono kolorowe malowidła freskowe ze scenami mitologicznymi, a pomiędzy nimi – popiersia na kamiennej półce.
Galeria Południowa jest o jedno okno dłuższa niż Galeria Północna. Wynika to z późniejszej przebudowy – przejście pomiędzy Galerią Północną a skrzydłem jest węższe niż po stronie południowej.
Za pałacem od strony wschodniej rozciągają się tarasy ogrodowe – górny i dolny, oddzielone murem z ozdobną balustradą i reprezentacyjnymi schodami. Na tarasie górnym utworzono ogród w stylu włoskim, taras dolny zajmują boskiety, czyli gęsto nasadzone drzewa i krzewy, pomiędzy którymi ciągną się przecinające się prostopadle i skośnie alejki utworzone pomiędzy drzewami i krzewami. Taras dolny schodzi aż do jeziora.