Kultura ogrodów

Altanę Chińską wybudowano w latach 1805–12 na polecenie ówczesnego właściciela Wilanowa hrabiego Stanisława Kostki Potockiego. Zaprojektował ją Christian Piotr Aigner. Pomyślana była jako miejsce spotkań i element dekoracyjny angielskiego parku krajobrazowego tworzonego wówczas przez hrabiego.
Altana ulokowana jest w północnej części ogrodu, pomiędzy zatoką a jeziorem, tuż przed groblą prowadzącą na wyspę. Zbudowano ją na niewielkim podwyższeniu, a otaczają ją wysokie, rozłożyste drzewa.
Nazwa „Altana Chińska” pochodzi od orientalnego stylu, w jakim ją wybudowano.
Wielokolorowa altana wznosi się na ośmiu murowanych kolumnach ustawionych w okręgu, na których osadzony jest charakterystyczny dla sztuki wschodniej dach z tzw. latarnią. Altana ma ok. 8 metrów średnicy i blisko 14 metrów wysokości.
Kolumny pomalowane są na bordowo i ozdobione wielokolorowymi orientalnymi znakami i wzorami. Malowidła z równie egzotycznymi wzorami w kolorach zielonym, białym, żółtym i czarnym zdobią tynkowane wnętrze dachu. Jego powierzchnię od zewnątrz pokrywa ciemna łuskowata dachówka. Przecina ją osiem wypukłych pasów w kolorze pistacjowej zieleni, które biegną wzdłuż linii wyznaczonych przez kolumny i łączą środek dachu ze spiczastymi zakończeniami, na których umieszczono małe rzeźbione głowy smoków. Krawędzie dachu wywijają się ku górze.
Na środku dachu stoi ośmiokątna latarnia wysokości ok. jednego metra. Jest ona rodzajem świetlika. Jej ścianki pokrywają geometryczne kompozycje z kolorowych, witrażowych szkieł. Od góry latarnię zamyka ośmiokątny, spiczasty dach pokryty zieloną dachówką. Wieńczy go wąski słupek z dwoma półksiężycami i turecką czapką na samej górze.
Tureckie nawiązania odwołują się do pierwszego właściciela rezydencji – Jana Sobieskiego – i jego zwycięstwa nad Turkami pod Wiedniem w 1683 roku.
Powstanie altany wiązało się z modą na ogrody krajobrazowe rozpowszechnioną w całej Europie w drugiej połowie XVIII wieku. Ogrody te odtwarzały najbardziej malownicze pejzaże stworzone przez naturę i choć sprawiały wrażenie naturalnych, planowane były z wielką starannością. Przecinały je sieci wijących się nieregularnie ścieżek, strumieni, stawów, a wszystko wkomponowane było między malownicze kępy drzew, zagajników i lasów. Na łagodnych pagórkach wznoszono liczne pawilony i altany ogrodowe w rozmaitych stylach: klasycznym, neogotyckim, egzotycznym. Używano także form zapożyczonych z kultur pozaeuropejskich.

Brama główna powstała w ostatniej ćwierci XVII stulecia, czyli z całą pewnością pamięta czasy króla Jana III. Wkomponowana jest w mur oddzielający dziedziniec od przedpola. Wzdłuż muru ciągnie się płytka, sucha fosa, a nad nią przerzucony jest murowany most, dobudowany w XIX wieku według projektu Franciszka Marii Lanciego [Lancziego]. Most z kamiennymi siedziskami zamiast balustrad płynnie wchodzi w światło bramy.
Bramę tworzą dwa czworoboczne kamienne filary ozdobione rzeźbami i płaskorzeźbami, podparte po bokach dwoma przyporami. Filary razem z rzeźbami mają wysokość ok. 8,5 metra, a przejście w bramie ma ok. 3 metrów szerokości.
Na północnym filarze umieszczono postać wojownika w antykizowanej zbroi. Na ramiona ma on narzucony płaszcz, na głowie nosi hełm typu szyszak. W prawej ręce trzyma włócznię, a lewą ręką wspiera się na armacie. Obok znajdują się beczka z prochem oraz sztandar wojskowy. Tak XVII-wieczny rzeźbiarz przedstawił polskie wyobrażenie boga wojny Marsa Sarmackiego. Polski charakter rzeźby podkreśla sumiasty wąs Marsa, niekoniecznie pasujący do bogów antycznych, ale właściwy XVII-wiecznym szlachcicom – Sarmatom.
Na filarze południowym znajduje się postać kobieca. Odziana jest w długą, powłóczystą szatę i ozdobny płaszcz. Prawym przedramieniem opiera się o postument, na którym spoczywa kula, w lewej ręce trzyma gałąź palmy. Postument z kulą ozdobiony jest płaskorzeźbioną dekoracją z instrumentami naukowymi i parą całujących się puttów. Uzupełnienie całej kompozycji stanowi trzon kanelowanej, czyli żłobkowanej, kolumny leżący u stóp kobiety. To przedstawienie interpretuje się jako wizerunek bogini pokoju i pomyślności Pax.
Czworoboczne filary bramy przyozdobione są ponadto panopliami, czyli płaskorzeźbionymi dekoracjami skomponowanymi z elementów uzbrojenia. Pasy z panopliami znajdują się na trzech ścianach filarów – brak ich na ścianach zewnętrznych, do których przylegają przypory. Ciekawostkę stanowią wewnętrzne ściany filarów: wyrzeźbiono na nich ramę przeznaczoną do wypełnienia płaskorzeźbami, ale ich fragmenty widoczne są jedynie u samej góry. Reszta powierzchni pokryta jest kropkowanym wzorem – artysta przygotował sobie pole do pracy, ale nie ukończył dzieła.
Przypory, czyli wsporniki, obejmują bramę po bokach. To niskie ściany zakończone od góry łukami. Łuki spływają w dół od szczytu filaru, a kończą się kamiennym słupkiem o połowę niższym niż filar. Na słupkach znajdują się rzeźby zwierząt: psa i niedźwiedzia. Zostały one dodane do wystroju bramy w XVIII wieku i odnoszą się do zalet króla wojownika: czujności i przytomności w odpieraniu nagłych ataków wroga oraz roztropności i męstwa w boju.
Powierzchnia przypór ozdobiona jest panopliami. Od strony dziedzińca w przyporach znajdują się wnęki wielkości drzwi, wyglądające jak miejsce dla strażnika.
Do filarów dobudowane są od strony przedpola kamienne ławy z oparciami, będące balustradą mostu nad fosą. Ławy połączone są z filarami bramy pod kątem prostym, a z drugiej strony zakończono je niskimi filarami, na których zamontowano latarnie.
Brama stanowi pomnik chwały wojennej króla Jana III, podkreśla jego cnoty i walory oraz zasługi dla pokoju.
Żeliwna krata stanowiąca ażurowe skrzydła bramy pochodzi z późniejszego okresu – odlano ją prawdopodobnie ok. 1830 roku.

Znajduje się pomiędzy bramą główną a pałacem. Ma ok. 100 metrów długości i ok. 50 metrów szerokości. W XIX wieku, za czasów Stanisława Kostki Potockiego, nadano mu formę gazonu, czyli dużego, owalnego trawnika. Otacza go kilkumetrowej szerokości brukowana droga. Na środku dziedzińca w płytkiej, kamiennej, okrągłej niecce stoi fontanna.
Wejście na dziedziniec prowadzi przez bramę główną znajdującą się na zachód od pałacu. Po obu stronach bramy ciągnie się tzw. ceglany mur oporowy rozdzielający dziedziniec i przedpole.
Od południa przylega do dziedzińca rząd budynków. Pierwszy z nich to tzw. Markoniówka, która jest przyklejona bezpośrednio do pałacowego skrzydła. Markoniówka to dwupiętrowy budynek zbudowany w drugiej połowie XVIII wieku, w którym znajduje się pawilon kąpielowy Lubomirskiej. Dziś mieszczą się w nim magazyny muzealne.
Obok ulokowano dawną kuchnię pałacową, tzw. oficynę kuchenną. Budynek ciągnie się wzdłuż niemal połowy dziedzińca. Dziś znajdują się w nim kawiarnia i sklep z pamiątkami, a na piętrze – biura muzeum.
W narożniku dziedzińca przylega do muru budynek Kordegardy – dawnej siedziby straży pałacowej. Dziś jest to siedziba dyrekcji muzeum.
Po północnej stronie dziedzińca stoi pergola, czyli ażurowa, porośnięta roślinnością budowla ogrodowa, a na jej końcu, w połowie dziedzińca usytuowana jest brama do ogrodu.
Wokół zachodniej połowy dziedzińca rosną drzewa, m.in. pięknie kwitnące w maju magnolie, a przed kawiarnią zasadzono klomby kwiatowe.
Dziedziniec jest ważnym elementem rezydencji wilanowskiej. Ten typ założenia architektonicznego określa się z francuskiego jako „entre cour et jardin” [ątr kur e żardę]. Po polsku słowa te oznaczają „między dziedzińcem a ogrodem” i odnoszą się do takiego właśnie usytuowania pałacu. Ten sposób planowania wywodzi się od XVII-wiecznych francuskich rezydencji królewskich.
W czasach króla Jana III dziedziniec był podzielony na dwie części. Tuż za bramą główną znajdowała się część gospodarcza, otoczona budynkami stajni i spichrzów. W połowie dzisiejszego dziedzińca stało niewysokie, dekoracyjne ogrodzenie z kamienną bramką pośrodku. Odgradzało ono część gospodarczą od reprezentacyjnego podwórza ciągnącego się do samego pałacu.

Rzeźba Chłopca z łabędziem pochodząca z zakładu odlewniczego Karola Mintera w Warszawie zdobi fontannę w Ogrodzie Różanym. Ogród ten przylega do południowego skrzydła pałacu. Został zaprojektowany i wykonany w połowie XIX wieku przez Bolesława Pawła Podczaszyńskiego. Dokładna data wykonania rzeźby nie jest znana.
W centrum ogrodu, pośród wielu odmian róż, znajduje się fontanna w kamiennej misie. Misa wykończona jest niskim kamiennym murkiem. Kontur murku nieco przypomina zgeometryzowany kwiat, którego cztery półokrągłe płatki układają się naprzemiennie z narożnikami kwadratu. Na środku misy umieszczono niski kwadratowy postument, a na nim – ciemnobrązową, niemal czarną rzeźbę. Kompozycja składa się z prążkowanego kielicha na szerokiej nóżce. Na nim stoi łabędź z szeroko rozpostartymi skrzydłami. Zadziera głowę wysoko do góry, wyciągając szyję. Obok łabędzia w swobodnej pozie stoi nagi chłopiec. Prawą rękę przerzucił przez szyję ptaka, lewą zgiął nad głową i oparł wierzchem dłoni o czoło. Prawym biodrem oparł się o wzniesione skrzydło łabędzia. Lewą nogę zgiął w kolanie i odsunął nieco do tyłu.
Z otwartego dzioba łabędzia tryska w górę strumień wody, która spływa po rzeźbie i wpada do kamiennej misy.
Ogród Różany stworzono na polecenie Augusta i Aleksandry Potockich, ówczesnych właścicieli rezydencji w Wilanowie. Temu zacisznemu zakątkowi nadano charakter włoskiego ogrodu w typie giardino segreto [dziardino segreto] (co tłumaczy się jako ogród tajemny), przeznaczonego do kameralnego wypoczynku.

Nazwa tego miejsca odnosi się do mitycznego herosa Akademosa, któremu – według mitologii – Ateńczycy poświęcili gaj nad rzeką Kefisos. W gaju, w którym znajdował się grób Akademosa, stała Akademia Platońska.
Stworzenie takiego zacisznego zakątka w wilanowskim ogrodzie mogło stanowić nawiązanie do szkoły filozoficznej Platona. Zaplanowano tu miejsce dające możliwość wyciszenia i snucia rozważań. Gaj Akademosa to wydzielony fragment ogrodów długości ok. 50 metrów i szerokości ok. 25 metrów.
Ulokowany jest wzdłuż dziedzińca głównego, bliżej przedpola. Z jednej strony zamyka go kamienne półkole szerokości ok. 10 metrów i wysokości ok. 1,5 metra. W półkole wkomponowana jest kamienna ława zwieńczona kamienną półką, na której ustawiono posągi postaci mitologicznych. To kanefory, czyli młode kobiety, które w starożytnej Grecji przy uroczystych procesjach kultowych nosiły w koszach na głowie kwiaty i owoce. Na krańcach półkola ustawiono kamienne wazony sprowadzone w 1858 roku z Charlottenburga.
Przed ławą znajduje się niewielki, okrągły, żwirowy plac połączony kilkumetrową żwirową ścieżką z następnym niewielkim placem. Stoi przy nim para posągów. To dwaj siedzący mężczyźni, umieszczeni na prostopadłościennych postumentach. Posągi przedstawiają poetów wychwalających życie na wsi – Jana Kochanowskiego i Franciszka Karpińskiego. Obydwa wyrzeźbił w 1850 roku i 1851 roku Jakub Tatarkiewicz.
Ścieżka biegnąca pomiędzy posągami ciągnie się od środka półkola przez cały gaj. Po obu jej stronach znajdują się prostokątne trawniki otoczone niskim bukszpanowym żywopłotem. Narożniki prostokątów są ścięte i zakończone wygiętym do środka łukiem. Kolejna ścieżka wiedzie wokół trawników i kamiennego półkola. Przy ścieżkach stoją niskie kamienne ławki. Na trawnikach rosną niskie drzewa i krzewy, zasadzone rzadko i symetrycznie.
Gaj Akademosa oddzielony jest od dziedzińca niskim, podłużnym nasypem będącym pozostałością części pergoli. Rosną na nim wysokie, rozłożyste klony i lipy. Z drugiej strony gaj zamknięty jest przez szpaler grabowy o wysokości ok. 1,5 metra. Jednym, krótszym bokiem gaj przylega do muru oporowego rozdzielającego ogrody i przedpole, naprzeciwko otwiera się na partery ogrodowe przy północnym skrzydle pałacu.

Góra Bachusa została usypana jeszcze za czasów króla Jana III, który chciał mieć w ogrodzie punkt widokowy, skąd mógłby podziwiać swoją rezydencję. Góra miała też służyć jako winnica – porośnięta była winoroślą i kryła w sobie piwnice, w których przechowywano beczki z winem na królewski stół. W czasach króla na szczycie góry stała figura Bachusa.
Góra ma kształt łagodnego stożka wysokości kilku metrów, ze ściętym czubkiem. U podstawy góra ma ok. 10 metrów średnicy. Cała porośnięta jest trawą. Wokół góry biegnie spiralnie wąska ścieżka prowadząca na szczyt. Na górze znajduje się nieduża polanka.
Góra Bachusa leży w południowej części parku, w pobliżu Ogrodu Różanego.

Herb szlachecki to charakterystyczny, niepowtarzalny znak rodowy ustalony według określonych reguł. Ród Sobieskich posługiwał się herbem zwanym Janina, opisywanym tak: „W polu czerwonym tarcza fioletowa lub brunatna. Klejnot: pawi ogon”.
Herb składa się z wizerunku tarczy wojskowej wpisanej w tarczę herbową. Na różnych przedstawieniach wewnętrzna tarcza ukazywana jest na wprost lub z profilu, zajmuje większą część pola zewnętrznej tarczy. Czasem ma prosty kształt kwadratu połączonego od dołu z półkolem, czasem bardziej plastyczny, o spiczastym dolnym zakończeniu lub nieco falistych krawędziach.
Tarcza zewnętrzna przyjmuje bardzo różne kształty, w zależności od konkretnego przedstawienia.
Wieńczy ją tzw. hełm, czyli stylizowany hełm rycerski, w którym umieszczono tzw. klejnot. W wypadku Janiny to rozłożysty pawi ogon z zielonymi piórami i niebieskimi okami.

Herb szlachecki to charakterystyczny, niepowtarzalny znak rodowy ustalony w zgodzie z określonymi regułami. Ród Potockich, który przez długi czas był właścicielem wilanowskiego pałacu, posługiwał się herbem zwanym Pilawa.
Tradycyjnie herb Pilawa opisuje się tak: „W polu błękitnym półtrzeciakrzyż srebrny. W klejnocie pięć piór strusich”, co oznacza znak zbliżony do krzyża zwieńczony strusimi piórami.
Tarcza herbowa Potockich ma kształt kwadratu połączonego od dołu z półkolem, choć na różnych przedstawieniach kształt tarczy mógł się zmieniać. Wnętrze tarczy ma kolor błękitny. Na jej środku umieszczony jest półtrzeciakrzyż. To znak zbudowany na bazie krzyża łacińskiego, czyli z krótszym ramieniem poprzecznym. Pod nim znajduje się drugie, takie samo ramię, a jeszcze niżej, po prawej stronie – pół trzeciego ramienia. Ramiona rozmieszczone są w równych odstępach.
Herb występował w dwóch wersjach kolorystycznych: tzw. Srebrna Pilawa dla hetmańskiej gałęzi Potockich, na której centralny symbol był biały lub srebrny, oraz Złota Pilawa, którą posługiwała się prymasowska gałąź Potockich, gdzie symbol był złoty lub żółty.
Tarczę herbową wieńczy tzw. hełm, czyli stylizowany hełm rycerski, w którym umieszczono tzw. klejnot. Tutaj jest to pióropusz z pięciu równomiernie ułożonych jak w bukiecie piór strusich.

Holendernia znajduje się w południowej części parku. Na tym terenie w czasach króla Jana III tętnił życiem królewski folwark. Dziś ściana Holenderni wyznacza granicę parku.
Wilanowską neogotycką holendernię zaprojektował ok. 1811 roku Chrystian Piotr Aigner. Zrobił to na polecenie Stanisława Kostki Potockiego, ówczesnego właściciela Wilanowa. Był to budynek przeznaczony dla bydła pasącego się na łąkach i polanach ogrodowych, czyli dekoracyjna obora dworska.
Holendernia ma długość 20 metrów i szerokość ok. 10 metrów. Jest wysoka na ponad 10 metrów. Ozdobna ściana frontowa pokryta jest czerwoną cegłą. Dzieli się na trzy części wyznaczone przez wystające ze ściany filary. Pomiędzy nimi znajdują się wnęki w kształcie ostrych, neogotyckich łuków. Wnętrza łuków są tynkowane na biało. Środkowa wnęka prawdopodobnie była kiedyś wejściem, jednak teraz jest zamurowana. Nad łukami umieszczono okrągłe wnęki, również tynkowane na biało.
Na górze budynku, nad każdą z części, wznosi się łuk zbudowany z czerwonej cegły, w środku wypełniony ceramiczną kratownicą.
Budynek jest bardzo zniszczony, cegły kruszą się miejscami, białe tynki są mocno spękane i poszarzałe.
Budowle tego typu były charakterystyczne dla okresu romantyzmu i pojawiały się w ogrodach komponowanych według zasad obowiązujących w tym czasie.

Kolumna z krzyżem maltańskim należy do najstarszych obiektów związanych z Wilanowem. Znajdowała się ona już na planie Wilanowa z 1682 roku, określono ją wówczas mianem słupa kamiennego. Dzisiaj kolumna stoi na terenie dawnego folwarku w południowej części parku.
Pomnik zbudowany jest z białej kamiennej kolumny o wysokości 3,5 metra, ustawionej na kamiennym czworobocznym postumencie. Bezpośrednio na postumencie leży kamienna kwadratowa półka, a kolumna stoi dopiero na niej.
Kolumna zwęża się nieco ku górze, a zwieńczona jest podobną, choć mniejszą półką. Na półce umieszczono mały cokół, na nim znajduje się złota kula. Z kuli na cienkiej nóżce wyrasta złoty krzyż maltański. To typ krzyża równoramiennego, którego ramiona rozszerzają się od środka i są rozwidlone na końcu. Krzyż wilanowski ma kształt czterech stykających się wierzchołkami trójkątów równoramiennych, których podstawy są ostro wgięte do wewnątrz.
Kolumna z krzyżem maltańskim została postawiona w miejscu starego, drewnianego krzyża. Prawdopodobnie pomnikiem tym chciano uczcić przymierze zawarte 31 marca 1684 roku między Zakonem Maltańskim a Polską, Austrią i Wenecją.
Fragment oryginalnej kolumny oraz oryginalny krzyż maltański znajdują się w magazynach muzealnych, w parku zaś ustawiono kopię.

Mauzoleum poświęcone Aleksandrze i Stanisławowi Kostce Potockim, właścicielom rezydencji wilanowskiej na początku XIX wieku, wzniesiono na zlecenie ich syna Aleksandra w 1836 roku. Kamienny neogotycki grobowiec stanął na przedpolu pałacowym.
Składa się ze skrzyni sarkofagu umieszczonej na cokole i osłoniętej baldachimem. Całość otoczona jest metalowym płotkiem i ustawiona na kilkustopniowym podeście. Pomnik wyrzeźbiono z kamienia i pozostawiono w naturalnym kolorze.
Skrzynia sarkofagu ma prawie 3 metry długości, blisko 2 metrów szerokości i 2 metry wysokości. Na wieku skrzyni znajdują się rzeźby leżących postaci małżeństwa Potockich. Oboje leżą na wznak, ubrani są w obszerne, dostojne szaty. Stanisław Kostka Potocki w lewej ręce trzyma na piersi krzyż, w prawej, koło biodra – księgę. Ręce Aleksandry ułożone są na piersi jak do modlitwy.
Boki skrzyni sarkofagu ozdobiono szesnastoma ostro zakończonymi łukami podtrzymywanymi przez spiralnie dekorowane kolumny. Pomiędzy nimi przedstawiono wyobrażenia różnych postaci stanowiących personifikacje m.in. cnót, zainteresowań i działań Stanisława Kostki Potockiego.
Skrzynia ustawiona jest na konstrukcji przypominającej łoże z baldachimem. Na wysokim na ok. 1,5 metra cokole umieszczono tablice inskrypcyjne poświęcone obojgu małżonkom. Przedstawiono tam ich herby rodowe oraz odznaczenia nadane Potockiemu.
Wokół cokołu stoją kolumny, na których wznosi się kamienny baldachim. Ma wysokość ponad 5,5 metra. Kolumny połączone są od góry spiczastymi łukami zwanymi oślim grzbietem. Łuki wdzierają się pomiędzy fałdy zwieszającej się kamiennej tkaniny baldachimu. Wnętrza łuków u góry ozdobione są ażurowymi rozetami.
Dłuższe boki baldachimu składają się z trzech łuków, krótsze – z dwóch.
Na ostro zakończonych wierzchołkach łuków opiera się rzeźbiony dach konstrukcji, wykończony przy brzegach niską balustradą.
Dodatkowo do narożnych kolumn przylegają masywne kamienne przypory podtrzymujące dach.
Kilka lat po wybudowaniu pomnika w narożach podestu ustawiono figury czterech lwów wspierających się na tarczach herbowych Potockich i Lubomirskich.

Most Rzymski wybudowano w latach 1806–08 na polecenie ówczesnego właściciela Wilanowa Stanisława Kostki Potockiego. Był to kolejny element architektoniczny ozdabiający krajobrazowy park angielski tworzony wówczas przez hrabiego.
Murowany, arkadowy most o długości 33 metrów wybudowano, aby połączyć park ze sztuczną wyspą, którą usypano również na życzenie Potockiego. Do mostu od Altany Chińskiej prowadzi grobla otoczona z jednej strony przez zatokę, a z drugiej – przez jezioro.
Most wznosi się nad wodą łagodnym łukiem. Zbudowany jest z czerwonych cegieł, których szeroki pas tworzy łuk bezpośrednio nad wodą. Nad nim ciągnie się pas ceramicznej czerwonej kratownicy. Krawędzie mostu zakończone są ceglanymi balustradami.
Osoba przebywająca na moście może obserwować Altanę Chińską – ze środka mostu widać błyskające wśród zieleni kolory altany i jej spiczasty zielonkawy dach. Patrząc w drugą stronę, można zobaczyć Morysin. Za czasów króla Jana III był on królewskim zwierzyńcem, Stanisław Kostka Potocki przebudował go na park romantyczny, a dziś jest to rezerwat przyrody.

Oranżeria to XVIII-wieczny parterowy budynek ogrodowy, w którym znajduje się jedno, długie i dość wysokie pomieszczenie. Przeznaczona była do przechowywania lub uprawiania w niej m.in. roślin cytrusowych. Dzisiaj Oranżeria wykorzystywana jest jako sala wystaw czasowych. Usytuowana jest w północnej części ogrodu wilanowskiego.
Klasycystyczny żółtawy budynek wilanowskiej Oranżerii ma ponad 70 metrów długości i ok. 10 metrów szerokości. Jest wysoki na około 11 metrów. Wieńczy go prosty, dwuspadowy dach z małymi, zaokrąglonymi oknami.
Od strony południowej całą ścianę Oranżerii zajmują wysokie, zakończone łukiem okna sięgające od ziemi niemal do dachu.
Wejścia do Oranżerii znajdują się w krótszych bokach budynku. Wejście od strony wschodniej, od jeziora, ozdobione jest klasycystycznym portykiem, czyli ozdobnym obramieniem drzwi. Tworzą go dwa filary na zewnątrz i dwie kolumny od środka, na których opiera się trójkątny tympanon.
Wzdłuż południowej ściany rozciąga się tzw. Ogród przy Oranżerii. Na jego środku tryska fontanna w kamiennej misie, wokół rosną różne rośliny oranżeryjne, na przykład palmy daktylowe ¬– posadzone są w donicach i zimą przechowuje się je w ogrzewanych szklarniach, a latem wystawia do ogrodu.
Cytrusy uprawiano w Wilanowie już za czasów Jana Sobieskiego. Jednak budynek obecnej Oranżerii wybudowano w 1749 roku. W 1811 roku. – na polecenie ówczesnego właściciela pałacu Stanisława Kostki Potockiego – Oranżerię gruntownie przebudowano, nadając jej surową, klasycystyczną formę.

Pawilon rzeźby wybudowano w 2010 roku, aby chronić i bezpiecznie eksponować zabytkowe rzeźby attykowe. Dotychczas posągi dekorowały attykę, czyli zwieńczenie korpusu głównego pałacu. Narażone tam były na niszczące działanie czynników atmosferycznych.
Zdjęte z attyki rzeźby poddano konserwacji i umieszczono w bezpiecznych warunkach specjalnie wybudowanego, szklanego pawilonu, gdzie udostępnione są zwiedzającym.
Pawilon dobudowano do tylnej, południowej ściany budynku dawnej stajni królewskiej. Ma długość ponad 70 metrów, szerokość ok. 5 metrów, a wysokość niecałych 5 metrów. Jest więc nieco niższy od stajni.
Przy budowie pawilonu zastosowano minimalistyczną szklaną konstrukcję z aluminiowym stelażem, zdecydowanie odróżniającą się stylistycznie od innych budynków na terenie rezydencji wilanowskiej. Szklane ściany wzmacniają funkcję ekspozycyjną budynku, a forma pawilonu stanowi daleką reminiscencję namiotu lub grupy namiotów – taki widok często towarzyszył królowi Janowi III podczas wypraw wojennych.
Pawilon zbudowany jest z aluminiowego rusztowania i jakby naciągniętych na nie szklanych ścian. Metalowe słupki rozmieszczone są w odległości ok. 1 metra od siebie, ale w nierównych odstępach. Mają różną wysokość i są lekko nachylone w stronę stajni, która jest jednocześnie tylną ścianą pawilonu. U góry łączą się ze stelażem jednospadowego dachu pawilonu. Słupki ściany i dachu nie są ustawione w jednej linii, przez co ściany i dach nie tworzą równych, płaskich powierzchni. Odwzorowują pofałdowaną, wybrzuszającą się tu i ówdzie ścianę namiotu.
Pawilon celowo pozbawiony jest detalu zdobniczego – jego główną dekorację stanowi wyposażenie, czyli kolekcja rzeźb. Wyeksponowane są one w taki sposób, aby można je było podziwiać z zewnątrz. Zgromadzono tu bezcenne XVII-wieczne rzeźby attykowe przedstawiające muzy znane z mitologii greckiej: Klio, Erato, Euterpe i Kaliope. Znajdują się tu również rzeźby innych postaci mitologicznych i historycznych, a także popiersia oraz rzeźby ogrodowe, ustawione na niskich postumentach o przekroju kwadratu, twarzami do szklanej ściany. W pawilonie można też oglądać detale architektoniczne i fragmenty budowli z dawnego parku romantycznego w Morysinie.

Pergola i brama ogrodowa powstały w połowie XIX wieku według projektu wilanowskiego architekta Franciszka Marii Lanciego [Lancziego]. Dobudowano je do szczytu północnego skrzydła pałacu, zastępując znajdujące się tam wcześniej spichrze oraz stajnię.
Pergola ma długość niecałych 30 metrów i około 8 metrów szerokości.
Ta budowla ogrodowa składa się z dwóch rzędów kamiennych podpór oraz ułożonej na nich lekkiej kratownicy, która podtrzymuje rośliny. Pnącza obrastają pergolę z góry i po bokach, tworząc zacienioną aleję.
Dzisiaj pergola kończy się kamienną bramą ogrodową. W XIX wieku ciągnęła się dalej, a brama dzieliła ją na dwie połowy. Obecnie po drugiej części pergoli pozostał tylko podłużny, niewysoki nasyp, na którym rośnie kilka drzew.
Brama do ogrodu to lekka, kamienno-drewniana konstrukcja współgrająca z ażurową pergolą. Zbudowana jest z czterech par kamiennych słupów stojących w czworoboku, przykrytych cienkimi listwami, również częściowo porośniętymi roślinnością. Wewnątrz bramy, przy słupach stoją cztery pary kamiennych, żłobkowanych kolumn. Nad przejściami spięte są one w pary trójkątnymi daszkami z kratownicy, przypominającymi tympanony. Od strony dziedzińca pod daszkiem zamieszczono łacińską inskrypcję będącą cytatem z jednego z utworów Horacego. Zdanie „DUCITE SOLICITAE QUAM IUCUNDA OBLIVIA VITAE” można tłumaczyć na dwa sposoby: „Mówcie, jak miłe jest zapomnienie o kłopotach życia” albo „Rozważcie miłe zapomnienie o życiu pełnym trosk”. Napis zachęca, aby podczas pobytu w ogrodzie zapomnieć na chwilę o codziennych zmartwieniach i cieszyć się z przyjemności, jaką daje odpoczynek w tym miejscu.

Pompownia to budynek poboru wody, przypomina miniaturę średniowiecznego zamku. Wybudowano ją na brzegu jeziora, skąd pobierano wodę zasilającą fontanny znajdujące się w ogrodzie wilanowskim.
Pompownia została zaprojektowana w 1852 roku przez nadwornego architekta wilanowskiego Henryka Marconiego. Wybudowano ją w latach 1855–56.
Obecnie Pompownia nie działa i nie spełnia już swojej funkcji zasilania fontann. Stanowi zabytkowy obiekt architektoniczny wykorzystywany jako przestrzeń edukacyjna.
To nieduży budynek z czerwonej cegły, który składa się z trzech elementów. Są to: część główna zbudowana na planie ośmiokąta, przylegająca do niej ośmiokątna wieża i prostopadłościenny przedsionek.
Główna część Pompowni ma średnicę ok. 7 metrów i wysokość ok. 13 metrów. Krawędź dachu wykończona jest ceglanym blankowaniem, czyli niską warowną balustradą, przypominającą nieco koronę. Pod nim, już na ścianie budynku ciągnie się prosty wzór ułożony z cegieł. W ścianach znajdują się małe, podłużne, zakratowane okna.
Do jednej z ośmiu ścian, od strony jeziora, przylega nieco wyższa od bazy budynku wieża. Ma średnicę ok. 3 metrów, również jest ośmiokątna i wykończona podobnym wzorem i blankowaniem. Z jej środka wyrasta jeszcze jedna, węższa wieżyczka.
Od frontu, czyli od strony ogrodu, do budynku przylega przedsionek – usytuowany na środku Pompowni. Znajdują się w nim dwuskrzydłowe, u góry łukowate, brązowe drzwi. Przedsionek przykryty jest dwuspadowym dachem. Na ścianie pod daszkiem widoczny jest krzyżykowy, ceglany wzór.

Przedpole to zadrzewiony, parkowy teren rozciągający się pomiędzy ulicą Stanisława Kostki Potockiego a bramą główną prowadzącą na dziedziniec pałacu wilanowskiego. Druga część przedpola znajduje się za ulicą Kostki Potockiego i sięga do ulicy Powsińskiej. Obie części od strony ulicy Kostki Potockiego zamyka ceglany płotek z półokrągłych kształtek.
Przedpole składa się z czterech symetrycznych kwater parkowych oddzielonych od siebie szeroką aleją i ulicą Stanisława Kostki Potockiego.
Z alei widać bramę i dziedziniec oraz fragment korpusu głównego pałacu, z drugiej strony prześwit sięga aż do ulicy Powsińskiej. W poprzednich wiekach widok ciągnął się jeszcze wieleset metrów dalej – aż do skarpy ursynowskiej.
Równolegle do ulicy Stanisława Kostki Potockiego, wzdłuż muru z bramą biegnie druga szeroka droga, która łączy kościół św. Anny i Muzeum Plakatu.
Od bramy głównej przez przedpole rozchodzą się promieniście jeszcze dwie skośne, mniejsze już aleje.
Przy wejściu na główną aleję przedpola, tuż przy ulicy Kostki Potockiego znajduje się mały żółty domek – niegdyś dom ogrodnika, dziś budynek kasy muzealnej. Naprzeciwko niego, przy alei stoją tablice informacyjne: na jednej zaprezentowano mapę rezydencji, na drugiej – bieżące wydarzenia organizowane przez muzeum.
Od południa przedpole ograniczone jest rzędem budynków: Muzeum Plakatu powstałym na miejscu dawnej królewskiej Ujeżdżalni, garażami i dawną Wozownią, obecnie wykorzystywaną jako sala edukacyjna. Od północy przedpole zakończone jest ogrodzeniem, za którym zaczyna się teren kościoła św. Anny.

XIX-wieczny sarkofag poświęcony Stanisławowi Kostce Potockiemu w ogrodzie wilanowskim ustawiono w 1964 roku.
Przeniesiono go tu z Gucin Gaju znajdującego się na terenie dzisiejszego Służewa i będącego częścią historycznych dóbr wilanowskich. Marmurowy monument z dedykacją ufundowała mężowi Aleksandra Potocka. Stało się to w 1823 roku, w drugą rocznicę śmierci hrabiego. Po przeniesieniu do Wilanowa sarkofag ustawiono przy grobli oddzielającej Staw Południowy od Jeziora Wilanowskiego.
Sarkofag ma kształt kamiennej skrzyni o długości 2,5 metra, szerokości blisko 1,5 metra i wysokości 1,5 metra, umieszczonej na niewielkim kamiennym cokole. Skrzynia i cokół zrobione są z tego samego kamienia w kolorze brązowym. Brzegi wieka skrzyni wykończone są kilkustopniowym gzymsem, który przy narożnikach unosi się lekko i podwija. Tuż poniżej gzymsu wokół skrzyni ciągnie się ozdobny, płaskorzeźbiony pas złożony z otoczonych kwadratami kwiatów.
Jeszcze niżej, na dłuższym boku sarkofagu umieszczona jest złocona inskrypcja: STANISŁAWOWI KOST. HR. POTOCKIEMU
PREZESOWI SENATU KRÓLESTWA POLSKIEGO
W MIEYSCU ZAŁOŻONEM I OZDOBIONEM PRZEZ NIEGO GDZIE W DŁUGICH
CIĘŻKICH CIERPIENIACH LUBIŁ SZUKAĆ POCIECHY I ULGI
ALEXANDRA Z X. LUBOMIRSKICH POTOCKA MAŁŻONKA
WZNIOSŁA TĘ PAMIĄTKĘ WDZIĘCZNOŚCI
ZA SPĘDZONE Z NIM LAT XLV. W SŁODKIEM I SZCZĘŚLIWEM POŻYCIU
GUCIN, DNIA XIV WRZEŚNIA ROKU M.DCCCXXI

Tak zwany słup powodziowy to wskaźnik poziomu wód powodziowych wykorzystywany przed wybudowaniem wałów, w latach największych wylewów Wisły. Zlokalizowany jest naprzeciwko Pompowni, w pobliżu Jeziora Wilanowskiego.
Ma wysokość ok. 3 metrów i zbudowany jest z trzech metalowych palików tworzących w podstawie trójkąt i łączących się u góry. Do słupa przyczepione są małe, jasne, prostokątne tablice z wypisanymi latami. Pod każdym rokiem narysowana jest niebieska kreska, która oznacza poziom wody w danym roku.
Najwyżej umieszczona tablica, niemal u samej góry słupa, pokazuje datę 1813. Na najniższej, usytuowanej na wysokości ok. 1,5 metra, wpisano rok 1924. Pomiędzy nimi znajdują się jeszcze trzy tablice z datami, od dołu: 1947, 1934, 1844.

Płaskorzeźbiony, bogato dekorowany zegar słoneczny powstał prawdopodobnie ok. 1684 roku i uchodzi za dzieło astronoma gdańskiego Jana Heweliusza oraz jezuity Adama Adamandego Kochańskiego, który był doradcą i bibliotekarzem Jana III. Dzieło składa się z okrągłego medalionu z Chronosem i podtrzymywanej przez putta udrapowanej tkaniny pełniącej funkcję tarcz zegarowych. Kompozycja ma prawie 7 metrów szerokości i niecałe 3 metry wysokości w najwyższym punkcie.
Zegar umieszczony jest na południowej elewacji pałacu, na ścianie alkierza. Usytuowano go na wysokości półpiętra. Rozbudowana, kolorowa kompozycja zajmuje całą szerokość alkierza, czyli ma ok. 8 metrów szerokości. Jej wysokość wynosi ok. 3 metrów. Kompozycja wpisana jest pomiędzy dwa okna pokojów na półpiętrze i otacza je od dołu. Na dole zamknięta jest gzymsem rozdzielającym parter i półpiętro.
W centralnym miejscu znajduje się okrągły medalion, z którego wychyla się, niczym przez okno, bóg czasu Chronos. Ma postać starca z nagim torsem i ciemnymi skrzydłami. Czubek jego głowy jest łysy, a ciemne, kędzierzawe włosy na skroniach łączą się z bujną, długą brodą. Łokieć prawej ręki opiera się na ramie medalionu, a dłoń trzyma złote pióro będące wskazówką rzucającą cień na tarczę zegara. Lewą ręką, wyprostowaną poza ramę medalionu, Chronos chwyta złotą kosę – symbol niszczącego wszystko czasu. Lewe skrzydło boga schowane jest wewnątrz medalionu, prawe – rozpostarte na zewnątrz.
Rzeźbiona rama medalionu ma kolor żółty, a tło za bogiem jest złocone.
Od spodu do medalionu upięta jest płaskorzeźbiona tkanina. To podłużny, trójdzielny pas materiału o nieregularnych, pofalowanych krawędziach. Główna część zwiesza się bezpośrednio pod medalionem. Nieco węższe brzegi, każdy podtrzymywany od góry przez dwa putta, wiszą na ścianie pod oknami i miękko spływają na gzyms. Od dołu tkaninę podtrzymują jeszcze dwa putta, podwijając ją lekko do góry. Każda część jest przy brzegach bordowobrązowa, na środku zaś rdzawozłota, jakby rozświetlona słońcem.
Te jaśniejsze części o kształcie zbliżonym do wydłużonych, poziomych owali i o nieregularnych brzegach są trzema osobnymi tarczami zegara.
Największa, środkowa tarcza to zwykły zegar słoneczny typu południowego. Wskazuje godziny oznaczone cyframi rzymskimi umieszczonymi wokół siatki wyrysowanej na tarczy zegarowej.
Po dwóch stronach siatki, na brązowych brzegach tkaniny, znajdują się złocone symbole znaków zodiaku – po lewej miesięcy letnich i jesiennych, po prawej zimowych i wiosennych. Poniżej tarczy umieszczono złocone symbole dni tygodnia, reprezentowane przez przyporządkowane im oznaczenia ciał niebieskich.
Lewa tarcza to tzw. zegar babiloński. Putto podtrzymujące tkaninę trzyma w ręku wskazówkę, która na tarczy z cyframi arabskimi wskazuje liczbę godzin, które upłynęły od wschodu słońca.
Tarcza po prawej stronie to z kolei tzw. zegar włoski, na którym liczone są godziny od ostatniego zachodu słońca.
Na obu mniejszych tarczach również rozmieszczone są symbole znaków zodiaku.

Orzeł na wysokiej 3-metrowej kolumnie króluje w angielskim ogrodzie krajobrazowym. Kolumna stoi na północ od Oranżerii na niewielkim owalnym placu, wyłożonym kwadratową, ciemnoszarą, kamienną kostką.
Kolumnę z orłem projektu Christiana D. Raucha w 1856 roku ufundował jeden z właścicieli rezydencji wilanowskiej August Potocki. Niestety w czasie okupacji niemieckiej rzeźba doznała znacznego uszczerbku i straciła na swej świetności. Dla odzyskania dawnego blasku poddano ją konserwacji i rekonstrukcji, których efekty możemy dziś podziwiać.
Dlaczego właśnie orzeł? Orzeł już w czasach panowania króla Jana III skupiał bogatą symbolikę – odzwierciedlał patriotyzm, oddanie ojczyźnie, potęgę i siłę, był więc elementem łączącym wszystkie wartości od wieków z Wilanowem związane.
Rzeźba umieszczona jest na wysokiej smukłej kolumnie osadzonej na prostopadłościennym, kamiennym postumencie z kilkoma ozdobnymi, wklęsłymi i wypukłymi frezami dookoła górnej i dolnej podstawy. Od podstawy do wierzchołka kolumny biegną podłużne, płytkie, wklęsłe wyżłobienia pooddzielane od siebie długimi, wypukłymi, płaskimi listewkami. Trzon zwieńczony jest korynckim kapitelem – głowicą, czyli zdobnie wykończonym najwyższym elementem.
Głowica wygląda jak czteroramienny kielich, węższy u dołu i rozszerzający się ku górze. Podstawa głowicy przybrana jest dookoła dwoma rzędami podłużnych, postrzępionych po bokach liści akantu. Cztery ramiona ozdobione są u góry z dwóch stron spiralnymi kształtami. Na każdym boku głowicy wyrzeźbiono jeszcze cztery symetryczne, mniejsze spirale łączące się w jednym punkcie, dwie skierowane w górę i dwie w dół. Nad nimi do góry wznosi się palmeta, czyli dekoracyjny motyw w kształcie liścia palmy. Palmeta jest dziewięcioramienna, symetryczna i wachlarzowato rozpostarta.
Na górze głowicy osadzona jest majestatyczna sylwetka orła. Orzeł zwrócony jest przodem w stronę pałacu, lekko pochylony w prawo, głowę kieruje jednak w lewo i patrzy w dal. Masywny szeroki dziób jest haczykowato zakrzywiony na końcu i otwarty. W szczelinie widać płaski, zadarty w górę język. Na osadzone za dziobem okrągłe oczy opada od góry jakby szeroka brew utworzona przez falujące pióra na głowie.
Ptak stoi dostojnie z rozpostartymi szeroko skrzydłami, na których widać zarysy pojedynczych piór. Lewa noga jest nieco cofnięta, prawa wysunięta do przodu, obydwie z długimi palcami zakończonymi ostrymi szponami obejmują dwustronną pochodnię. Jest to długi wąski przedmiot z dwoma zdobnymi przepaskami pośrodku.
Płaski, wachlarzowato rozpostarty ogon opada w dół, zakrywając nieco podest, na którym stoi ptak.

Folwark powstał za czasów panowania króla Jana III w południowej części terenów zielonych rezydencji wilanowskiej. Pełnił funkcję zaplecza gospodarczego dla dworu Jana III. W późniejszych czasach, pod rządami innych właścicieli zabudowania folwarczne wyprowadzono poza linię Potoku Służewieckiego.

Za czasów panowania króla Jana III dobra wilanowskie z centralnie ulokowanym budynkiem pałacu obejmowały około 33 łany ziemi, czyli ponad 500 hektarów, oraz 12 wsi. Każda siedziba ziemiańska, a w tym królewska, posiadała wówczas własne zaplecze gospodarcze, zapewniające jej byt i generujące zyski. W Wilanowie tę funkcję pełnił królewski folwark, ulokowany za czasów Jana III w południowej części rezydencji, gdzie dziś rozpościera się park angielsko-chiński. Na przestrzeni lat folwark zmieniał wygląd, a budynki użytkowe zostały wycofane poza Potok Służewiecki. Niegdyś folwark dzielił się na dwie części – teren bliższy pałacowi tworzyły ogrody, w których uprawiano warzywa, owoce i zioła na królewski stół, obszar na południe od ogrodów użytkowych stanowił właściwą część gospodarczą. Jak każde gospodarstwo wymagał on profesjonalnej opieki, którą sprawowali mieszkający w obrębie folwarku podstarości oraz ogrodnik.
Powierzchnia folwarcznego podwórza miała kształt nieregularnego czworoboku. Do folwarku z zachodu od strony gościńca prowadziła droga, która dzieliła podwórze na trzy części: północną, południową i wschodnią. W części północnej wybudowano przylegający do ogrodów użytkowych dom ogrodnika. W części południowej stała stodoła, a najgęściej zabudowane było podwórze wschodnie.
To tam mieścił się browar – długi, prostokątny budynek obity gontem z wzniesioną nad wejściem niewielką altanką wspartą na słupach. Nieopodal stał dom podstarościego, również prostokątny w zarysie, lecz mniejszy, z centralnie umieszczonym prostokątnym gankiem. Na wprost niego znajdowała się duża, niemal kwadratowa obora i przylegające do niej mniejsze, prostokątne stajnia i wozownia. Na środku podwórza stały zaś pasieka oraz gołębnik.
W późniejszych latach i pod władaniem innych właścicieli folwark zmieniał swe granice i zabudowę. Z budynków folwarcznych, które można zobaczyć podczas spaceru po parku angielsko-chińskim, zachowały się położone za Potokiem Służewieckim m.in.: Dom Ekonoma – najstarszy istniejący budynek zabudowy folwarcznej, oraz Holendernia – w której hodowano krowy holenderskie. Neogotycki charakter ich elewacji wkomponowywał się w romantyczny wystrój parku krajobrazowego utworzonego na terenach niegdysiejszego królewskiego folwarku.

Wenus, Pomona, Flora, Diana
Wenus, Pomona, Flora, Diana, autor: Johann Albrecht Siegwitz <JOHAN ALBRECHT ZIGWITS>, data powstania: 1729–1734, technika: rzeźbienie, piaskowiec, przybliżone wymiary rzeźb: od 200 do 210 cm wysokości, od 75 do 90 cm szerokości oraz od 60 do 75 cm głębokości, Górny Ogród Barokowy.
Cztery nadnaturalnej wielkości rzeźby przedstawiają starożytne bóstwa: Wenus, Pomonę, Florę i Dianę. Posągi ustawiono w północnej części tarasu pałacowego. Stoją na skrzyżowaniu alejek, w narożach niewielkiego kwadratowego placu, zwrócone ku jego wnętrzu. Każda z rzeźb została ustawiona na wysokim cokole. Zarówno statuy, jak i podstawy wykonano z jasnoszarego piaskowca.
Rzeźba bogini miłości Wenus przedstawia urodziwą młodą kobietę w towarzystwie paroletniego pulchnego chłopca, być może Amora. Korpus bogini jest dość długi, piersi niewielkie, brzuch nieco zaokrąglony. Ciało osłania jedynie luźno opasująca biodra, przerzucona przez lewe ramię chusta. Postać stoi, opierając ciężar na lewej nodze, prawą zgiętą w kolanie delikatnie wychyliła do przodu. Bogini zwróciła twarz w lewą stronę i przygląda się czemuś w skupieniu. Lewa, zgięta w łokciu ręka podtrzymuje spływające po ciele pukle długich włosów. Druga ręka spoczywa w opiekuńczym geście na głowie stojącego po prawej stronie dziecka.
Patronka łowów Diana została ukazana jako naga młoda kobieta z łukiem w prawej ręce. Bogini osłania łono draperią, którą przytrzymuje wolną dłonią przy lewym biodrze. Tkanina opasuje od tyłu udo, a następnie spływa między nogami. Bogini pochyla się lekko do przodu i zwraca głowę w prawą stronę. Można odnieść wrażenie, że zastygła na chwilę w bezruchu, aby nasłuchiwać odgłosów zwierzyny. Piersi kobiety są niewielkie, brzuch umięśniony, a biodra wąskie. Z wysportowaną sylwetką kontrastuje dekoracyjna fryzura. Długie włosy zebrano z tyłu w kok, a czoło bogini ozdabia diadem z półksiężycem. Patronce łowów wiernie towarzyszy siedzący przy prawej nodze pies.
Florę, patronkę kwiatów wyrzeźbiono jako młodą kobietę o mocnej budowie ciała z bukietami w obydwu dłoniach. Postać jest obnażona od pasa w górę. Biodra bogini przepasano spływającą do stóp tkaniną. Ciężar ciała spoczywa na prawej nodze, lewa, ugięta w kolanie, wychyla się spomiędzy fałd draperii. Piersi bogini są krągłe, pełne. Głowę, delikatnie przechyloną w lewą stronę, zdobi przepaska z kwiatami. Włosy sięgają ramion. Flora patrzy przed siebie, a na jej ustach rysuje się lekki uśmiech.
Bogini sadów i drzew owocowych Pomona została przedstawiona jako młoda naga kobieta z kiścią owoców w lewej ręce. Jest nieco drobniejsza od Flory. Stoi mocno na prawej nodze, lewą lekko ugina w kolanie. Pośladki i tył nóg są zasłonięte przez długą tkaninę, która z jednej strony jest przerzucona przez lewe przedramię, z drugiej, podtrzymywana prawą dłonią, zakrywa łono. Głowa kobiety zwrócona jest w lewą stronę. Długie, zaczesane wysoko i upięte z dwóch stron warkoczem włosy, opadają swobodnie na plecy. Bogini wpatruje się w dal. Sprawia wrażenie zamyślonej.
W czasach Jana III ogród ozdobiony był odlanymi z ołowiu i pozłacanymi rzeźbami bogów olimpijskich, herosów i tancerek. Kamienne rzeźby bogiń zostały przywiezione do Wilanowa ze Śląska dopiero po wojnie.