Dzieło życia Beauplana

Kwintesencją kartograficznego kunsztu francuskiego kartografa Beauplana miała zostać „Specjalna mapa Ukrainy”, dzieło, które przyniosło mu prawdziwą sławę. Wydrukowana na ośmiu arkuszach w skali 1:452 000 w gdańskiej oficynie Hondiusa w 1650 roku, była dziełem wyjątkowym.

Beauplan na opracowanie mapy „specjalnej” potrzebował aż ośmiu lat i to wciąż ponaglany przez króla. Wojskowi potrzebowali bowiem mapy niezbędnej dla celów wojennych, a takowej dla Naddnieprza nikt wcześniej nie wykonał. Beauplanowi nie było łatwo znaleźć czas na wykonanie niezbędnych pomiarów i szkiców. W ciągłej podróży, z budowy na budowę, z bitwy na bitwę, w między czasie musiał zbierać informacje, wykonywać pomiary oraz szukać miejsc dogodnych do obrony, budowy umocnień na szlakach przemarszu watah tatarskich i oddziałów kozackich. I to wszystko w ciągłej gotowości bojowej. Ze względu na brak czasu ostatnie pomiary wykonywał wręcz nie zsiadając z konia. Dlatego na mapie „specjalnej” znaleźć można obszary słabo skartowane, jedynie z zaznaczeniem dróg łączących miejscowości, ze szczegółowym rysunkiem tylko tych miejsc, w których Beauplan zatrzymywał się na dłuższy postój.

Wreszcie Beauplan w 1645 roku uzyskał od Władysława IV Wazy specjalny przywilej wydrukowania tzw. Delineatio specialis et accurata tutius Ukrainae cum suis palatinatibus ac districtibus provinciisque adiacentibus, czyli mapy Ukrainy, która nie obejmowała Morza Czarnego, Mołdawii, Dzikich Pól oraz Chanatu Krymskiego. Łącznie około 250 000 km², których skartowanie zdecydowanie przekraczało możliwości jednego człowieka. Ukończona w 1650 roku mapa była później aktualizowana, m.in. w 1651 roku po bitwie pod Beresteczkiem. Z tego względu znanych jest kilka jej edycji (wydrukowanych z tych samych płyta miedziorytniczych).

Pracując nad mapą „specjalną” swoje wcześniejsze mapy Beauplan uzupełniał i korygował pomiarami wzdłuż dróg i rzek. Według historyków francuski kartograf nie objął pomiarami Wołynia, wykorzystując informacje pozyskane z innych źródeł. Mapa miała charakter operacyjny, cechowała się dużą szczegółowością treści oraz dokładnością osnowy matematycznej. Przedstawiała sieć osadniczą, lasy, hydrografię, drogi oraz szlaki tatarskie. Co ciekawe, na żadnej z ośmiu plansz Beauplan nie umieścił nazwy „Ukraina”, słowo to było bowiem używane ogólnie w odniesieniu do obszaru między Bohem a Dnieprem. Dopiero na mapie wydanej w 1651 roku, w miejscu na wschód od Podola znalazła się nazwa „Ukraina”. Przy określaniu nazw geograficznych Beauplan kierował się głównie usłyszanym brzmieniem, bez jakichkolwiek tendencji politycznych. Na mapie znalazły się więc nazwy o brzmieniu ruskim, tatarskim, mołdawskim. W późniejszych przedrukach mapy „specjalnej” nazwy zmieniono, np. Krzemieńczuk na Kremenczuk a Przewłoczna na Perewołoczna.

Ukraińskie mapy Beuplana, zwłaszcza mapa „specjalna”, na długie lata stały się najważniejszym źródłem informacji o tej części Europy. Wielokrotnie wykorzystali je później inni kartografowie. Przykładem może być Joan Blaeu, który w około 1670 roku skopiował mapę „specjalną” opracowując 4 arkusze mapy Ukrainy. Po śmierci Blaeu’a, miedzioryty nabył de Wit i wykorzystał do przygotowania swojego atlasu.