Jakub Sobieski, ojciec króla

Jakub Sobieski (1590–1646), najmłodsze dziecko Marka, chorążego nadwornego, wywodził się ze średniozamożnej szlachty. Nic nie wiadomo o miejscu jego urodzenia i dzieciństwie. Po studiach w Akademii Zamojskiej i w Krakowie w połowie kwietnia 1607 r. wyjechał na dalsze nauki za granicę. Podróżował wiele po Europie, a swoją sześcioletnią peregrynacę dokładnie opisał. Ów pobyt dał mu nie tylko gruntowną znajomość języków obcych i udoskonalenie łaciny i greki, lecz także zapoznanie się z dziełami naukowym dawnymi i nowymi, lekcje jazdy konnej, fechtunku, tańca, muzyki itp. W 1613 r. młody Sobieski wracał do kraju jako człowiek wykształcony, światowy, o rozszerzonych horyzontach politycznych. Odtąd rozpoczęła się jego 25-letnia kariera parlamentarna, w czasie której posłował aż 20 razy i czterokrotnie sprawował urząd marszałka izby poselskiej. Był wspaniałym oratorem, przemawiającym na wielu uroczystościach publicznych i prywatnych; obdarzono go zasłużonym przydomkiem polskiego Demostenesa. Do dzisiaj jego oracje zadziwiają dobrą polszczyzną, jędrnym i potoczystym >Sobieski miał wyjątkowe kwalifikacje na lidera izby poselskiej i całej szlachty: cechowały go inteligencja, refleks, cierpliwość oraz znajomość spraw polskich i psychiki braci szlachty. Toteż powoli, lecz wytrwale piął się w górę. W 1632 r. Władysław IV obdarzył go bogatym starostwem jaworowskim, w 1641 r. – urzędem wojewody ruskiego, wreszcie w kwietniu 1646 r. – godnością kasztelana krakowskiego. Jakub Sobieski, zwłaszcza po drugim ożenku z Teofilą Daniłowiczówną, dziedziczką ogromnych dóbr, stał się bardzo bogatym człowiekiem: pod koniec życia posiadał ogółem 12 miast i miasteczek oraz ponad 170 wsi. Zmarł w sile wieku „paraliżem ruszony”, w czerwcu 1646 r. w rodzinnej Żółkwi, w wyniku gwałtownej rozmowy z królem, w czasie której został podobno przez Władysława IV znieważony, ponieważ sprzeciwiał się jego planom wojennym.

Wizerunek Jakuba Sobieskiego malowany olejno na płótnie przez niewysokiego lotu anonimowego artystę lwowskiego w 1. poł. XVII w. pozostał jedynym zachowanym portretem kasztelana (obecnie w Galerii Obrazów we Lwowie, dawniej w galerii rodzinnej zamku w Żółkwi). Według prof. Mieczysława Gębarowicza obraz „wyróżnia się wzmożoną tendencją do plastycznego kształtowania formy i swoistą siłą wyrazu”, przy czym czerwień żupana i delii „sprzyja spotęgowaniu wyrazu twarzy, która przy smagłej cerze, ciemnych oczach, wydatnych brwiach i wąsie oraz szpakowatych włosach ma w sobie coś surowego”. Obraz był kilkakrotnie kopiowany w XIX w. w grafice, w technice litografii (m.in. przez Sabinę Karnicką, 1849) i prezentowanego tu drzeworytu autorstwa Juliana Schübelera. Rycina pochodzi z albumu Józefa Łoskiego pt. Jan Sobieski, jego rodzina, towarzysze broni i współczesne zabytki (Warszawa 1883).