Mapa „do Grabowa służąca”

Luźna, rękopiśmienna mapa anonimowego autora z taką adnotacją umieszczoną na stronie odwrotnej przechowywana jest w zbiorach Muzeum w Kwidzyniu. Jest to interesujący przykład staropolskiej kartografii granicznej i majątkowej, istotny dla badań nad historią Pomorza. Mapa przedstawia obszar około 13,5 km kw. z pomorską wsią Grabowo i okolicznymi osadami, a powstała przypuszczalnie pod koniec XVI lub w początkowych latach XVII w. Na podstawie stanu jej zachowania, analizy znajdujących się na niej opisów i przedstawionych budowli oraz znanych faktów historycznych dotyczących zobrazowanego terenu można odtworzyć przypuszczalne okoliczności powstania dokumentu.

Mapę wykonano na papierze o wymiarach 40 x 28,5 cm. Naklejona została na nieco większe płótno. Dokument nosi ślady składania. Rysunek w zasadzie jest jednobarwny (zrobiony czarnym tuszem), tylko jedną granicę (rudkowską) oznaczono innym kolorem (czerwonym). Większość napisów jest w języku polskim, wielkimi literami, tylko mniej widoczne objaśnienia wykonano zwykłą czcionką. Kształt pisma jest typowy dla druków XVII-wiecznych. Niektóre z tych zabiegów (naklejenie na płótno, narysowanie na czerwono jednej z granic) są zapewne późniejsze.

Mapa zorientowana jest na północny zachód, przedstawia obszar o wielkości około 4,5 x 3,0 km w przybliżeniu w skali 1:11 000. Jest to teren położony w dolnym biegu Wisły, w większości na jej lewym brzegu. Widnieją tu cztery miejscowości: Grabowo, Rudki, Trepel i Topolno. Po prawej stronie rzeki zlokalizowane są dwie wsie – Kokock i Bieńkówka. Dość szczegółowo, choć schematycznie (w formie ciągłych linii) oddano istniejące tu wówczas zbiorniki wodne – przebieg Wisły, jej odnogę (zwaną Lacha w Treply), spływający do niej potok (Torrens) oraz Jezioro Grabowskie z dopływami (o nazwach: Stuszka przes Podwórze i Struszka podle Kaplice). Na mapie uwzględniono również lokalne drogi łączące poszczególne miejscowości i zobrazowano ważniejsze budynki. Są to: kościół w Topolnie, dwa dwory (w tym benedyktynek w Grabowie), grabowska kaplica i młyn. Zabudowania te mają różne kształty, a ich elementy konstrukcyjne przedstawione są nieproporcjonalne (np. ogromne koło młyńskie, duże kominy na dachach domów).

Prawobrzeżne osady należały do biskupstwa chełmińskiego, do klucza starogrodzkiego, lewobrzeżne zaś stanowiły własność szlachecką (Topolno) oraz kościelną – klasztoru benedyktynek w Chełmnie (Grabowo-folwark i Rudki). Po upadku klasztoru w połowie XVI stulecia część dóbr w Grabowie i Rudkach otrzymał chorąży pomorski Jan Wulkowski zwany też Topolińskim. Po jego śmierci majątek ten przejął jego siostrzeniec Samuel Konarski, który bezprawnie zajmował jeszcze okoliczne „pola, łąki, lasy i jeziora [...] z wielkim ukrzywdzeniem klasztornym i uciskiem ubogich poddanych”. Mapa powstała być może w związku ze sporem granicznym, który w 1571 r. wytoczył Konarskiemu o te ziemie ks. Jan Kos, kanonik chełmiński, ówczesny zwierzchnik klasztoru. Spór ten toczył się przez 37 lat. Zakończył się dopiero decyzją trybunału sądowego w Piotrkowie w 1608 r., po osobistym zaangażowaniu Ludwika Mortęskiego, wojewody chełmińskiego, brata ówczesnej ksieni klasztoru benedyktynek. Zgromadzenie zrezygnowało ze swoich roszczeń do części gruntu grabowskiego, na którym nielegalnie wzniesiono dwór topoliński. Opisywana mapa mogła zatem powstać nieco wcześniej, przed ostatecznym rozstrzygnięciem procesu. Poza tym wiadomo, że pierwszy kościół w Topolnie zbudowano w 1583 r. z fundacji Samuela Konarskiego. A jest on przedstawiony na omawianym dokumencie.