Mundury wojewódzkie

Ustawami z 1776 i 1780 roku sejm Rzeczypospolitej wprowadził tzw. mundury wojewódzkie – noszone przez szlachtę uniformy w kolorach wybranych przez poszczególne województwa. Wprowadzony odgórnie ubiór odegrał ważną rolę nie tylko w rozwoju stroju narodowego, ale i przyczynił się do wzmocnienia szlacheckiej stanowej i regionalnej tożsamości. Zebrani na sejmikach czy sądach panowie bracia paradowali w mundurach o takiej samej kolorystyce i zdobieniach, co miało przede wszystkim podkreślać łączącą ich więź i manifestować szlachecką równość.

Złożone z kontuszy i żupanów uszytych z tkanin krajowych, w kolorach wybranych przez sejmiki, mundury miały oddalić złowrogą wizję podboju kraju przez paryskich fircyków. Wprowadzenie mundurów było odpowiedzią na liczne i wielokrotnie w różnych gremiach powtarzane żądania szlachty dotyczące obrony stroju narodowego i zakazu lub przynajmniej ograniczenia noszenia strojów typu zachodniego.

Prawo wprowadzające mundury wojewódzkie było w istocie częścią szerszych rozwiązań, którym nadano formułę prawa antyzbytkowego, tzn. zmierzającego do ograniczenia luksusu rozumianego jako zjawisko niemoralne, groźne ekonomicznie i zagrażające porządkowi społecznemu. Noszenie mundurów nie było jednak obowiązkowe. Jak zaznaczono w ustawie z 1776 r. decyzja ta „noszenia inszych niemundurowych sukien nikomu nie zagradza”. W tekście ustawy nie wspomniano nawet czy mundury mają być skrojone tylko według mody narodowej (czyli składać się ze swojskich kontuszy i żupanów) czy też dopuszczalne jest używanie także zachodnich fraków, kamizeli i sięgających do kolan spodni. Wszystkie decyzje w tej sprawie pozostawiono do rozstrzygnięcia sejmików. Jedyną rozstrzygniętą w ustawie kwestią był nakaz wyrabiania mundurów z tkanin krajowych. Całość opatrzono nowocześnie brzmiącym komentarzem dotyczącym ochrony krajowego rynku, ekonomicznego patriotyzmu i ograniczenia importu.

Spełnienie żądań prowincjonalnej szlachty niechętnej napływającym z zachodu nowinkom było jednak w dużej mierze polityczną manipulacją. Hasła odzianych w kontusze panów braci z prowincji wprowadzali w życie liderzy sejmowej opozycji przesiąknięci kosmopolityczną kulturą europejskiej arystokracji. Stąd wzięły się liczne niekonsekwencje ustawy. Jak dowiodły uchwały wprowadzających te rozstrzygnięcia w życie sejmików, nie zamierzano wcale zakazywać czy ograniczać stroju zachodniego. W szczegółowych przepisach sejmików, jak i w inwentarzach ruchomości wielokrotnie wspominano o mundurach wojewódzkich złożonych ze strojów zachodnich. To „oswojenie” zachodniej mody najlepiej symbolizuje postać marszałka Sejmu Czteroletniego Stanisława Małachowskiego ubranego w strój zachodni w kolorze munduru województwa krakowskiego, któremu nikt jednak nie ośmielił się zarzucić braku patriotyzmu.