Traktaty podróżnicze dla młodzieży podejmującej studia medyczne i „peregrinatio medica”

Tekst jest częścią przygotowywanego artykułu Peregrinato medica niemieckojęzycznej młodzieży z Prus Królewskich w II połowie XVII wieku.

W czasach wczesnonowożytnych peregrinatio medica, czyli podróż medyczna była nieformalną drogą kształcenia lekarzy podobną do formalnego kształcenia chirurgów oraz przypominała swym charakterem grand tour arystokratów, szlachty oraz innych przedstawicieli zamożnego mieszczaństwa, na przykład prawników. Tak jak kilkuletnia wędrówka czeladnicza ułatwiająca chirurgom-rzemieślnikom kontakt z różnymi środowiskami zawodowymi oraz wymianę wiedzy i umiejętności, wędrówka medyczna pozwalała młodemu lekarzowi na kontakt z medici celeberrimi, budowanie sieci znajomości i uniwersalizację jego doświadczenia lekarskiego. Jednocześnie niczym grand tour – szczególny rodzaj praktyki społeczno-obyczajowej oraz styl podróżowania charakterystyczny dla XVII i XVIII stulecia – oferowała dopełnienie formalnej edukacji uniwersyteckiej oraz awans w bardzo młodym wieku do elity towarzyskiej, zawodowej i nierzadko naukowej.

W tym miejscu oczywiście należy zapytać, czy młodzież pochodząca z Rzeczypospolitej polsko-litewskiej podejmująca studia nad ciałem człowieka w trakcie swej peregrinatio medica mogła kierować się jakimiś instrukcjami, analogicznie do przedstawicieli polskojęzycznej magnaterii i szlachty, otrzymujących określone wytyczne w trakcie grand tour czy to za pośrednictwem rodzicielskich instrukcji, czy to dzięki odpowiednio wypreparowanym przez ich preceptorów fragmentom traktatów pedagogicznych i apodemicznych.

Nawet jeśli w zachowanych spuściznach oraz egodokumentach peregrynantów medycznych związanych z ziemiami Korony nie znajdujemy bezpośrednich odniesień do tekstów, mogących kształtować ich wyobrażenia o podróży medycznej, to przecież w katalogach aukcyjnych księgozbiorów doktorów filozofii i medycyny, którzy jako młodzieńcy takie podróże odbyli, pewne tytuły są obecne.

Przykładowo, w katalogu aukcyjnym biblioteki dwóch gdańskich Gelehrte Jacoba i Johanna Philippa Breyne’ów – ojca i syna – wyszczególniono dziełko Thomasa Bartholina De peregrinatione medica. Książeczka ta znajdowała się także w księgozbiorze pochodzącego z Saksonii, a od 1710 roku związanego z Koroną, lekarza przybocznego Augusta II Mocnego Christiana Heinricha Erndtela oraz związanego z Gdańskiem i Toruniem siedemnastowiecznego doktora filozofii i medycyny Georga Segera. Ten ostatni, skądinąd uczeń i przyjaciel sławnego Duńczyka, posiadał również jego Cista Medica Hafniensis, w której zamieszczono instrukcję dla peregrynantów medycznych sporządzoną w latach czterdziestych lub wczesnych pięćdziesiątych XVII wieku przez Johanna Rhodiusa. Inna (rzadka) praca Bartholina, De studio medica z 1626 roku, przedrukowana w Introductio in universam artem medicam Hermanna Conringa, znajdowała się z kolei w zbiorach wspominanych wcześniej doktora Christiana Heinricha Erndtela i doktora Johanna Philippa Breyne’a.

I rzeczywiście, spośród wydawanych w XVII w. książeczek skierowanych do przyszłych lekarzy, które miały ich instruować, w jaki sposób studiować ars medica & ars meniendi, a następnie prowadzić podróże uczone w celu poszerzenia zdobytej wiedzy i nabycia określonych umiejętności, wspomniane trzy były bodaj najpopularniejsze.