Zagraniczne studia i podróże młodych ordynatów zamojskich na przełomie XVII i XVIII w.

Zagraniczne studia uniwersyteckie oraz towarzyszące im podróże krajoznawcze były stałym elementem wykształcenia młodych synów magnackich w Rzeczypospolitej końca XVII w. Przedstawiciele możnego rodu Zamoyskich już od czasów kanclerza Jana systematycznie wysyłali swoich potomków na wojaże zagraniczne, celem pogłębienia wiedzy, nabycia poloru i ogłady towarzyskiej oraz nawiązania kontaktów. Wykształcenie trzech synów Marcina Zamoyskiego (IV ordynat zamojski) oraz Anny z Gnińskich przebiegało torami utartymi przez długoletnią praktykę edukacyjną. Nauki domowe Tomasza Józefa, Michała Zdzisława oraz Marcina Leopolda były następnie kontynuowane w Braniewie, Krakowie oraz Zamościu. Po przedwczesnej śmierci męża wychowaniem i edukacją synów zajmowała się ich matka, Anna, która wyprawiła ich w zagraniczną podróż kształcącą w 1697 r.

Wyjazd zagraniczny młodych ordynatów następował w trudnym okresie dziejów Rzeczypospolitej. Bracia wyjeżdżali latem w czasie podwójnej elekcji i niepokojów politycznych. W trakcie trwającej ponad pięć lat peregrynacji młodym magnatom towarzyszyło dwóch preceptorów. Byli nimi jezuita Jan Krukowiecki (jeszcze w trakcie podróży musiał opuścić swych wychowanków z powodu pogarszającego się stanu zdrowia) oraz świecki guwerner Jan Kamocki. Początkowo podróż miała charakter akademicki. Bracia pobierali nauki najpierw w Pradze, a następnie w jezuickiej akademii w bawarskim Ingolstadt.

Kolejnym ważnym przystankiem na ich drodze był Paryż, w którym młodzieńcy oprócz lekcji pobierali także praktyczne nauki ceremonialnej etykiety dworskiej podczas częstych wizyt na dworze króla Ludwika XIV. Czas nauki urozmaicały im turystyczno-wycieczkowe wypady do Niderlandów i Anglii. Od początku podróży jej oficjalnym kronikarzem został Michał Zdzisław, autor przynajmniej trzech diariuszy podróżnych. Poza tym bracia w obfitej korespondencji szczegółowo informowali swoją matkę o postępach w nauce, stanie zdrowia, kłopotach finansowych i zatargach z księdzem Krukowieckim. Znana jest także instrukcja podróżna dla synów sporządzona przez Annę Zamoyską już w trakcie trwania peregrynacji, w której precyzowała ona dokładnie ich obowiązki naukowe i towarzyskie, a także zasady moralne, którymi powinni się kierować, a także trasę dalszej podróży. Pobyt w Paryżu zakończył ostatecznie wyjazd do Rzymu na wielki jubileusz chrześcijaństwa w 1700 r. W atmosferze nabożeństw i festynów młodzi Zamoyscy spotkali w Wiecznym Mieście wielu rodaków. Wielokrotnie byli także życzliwie przyjmowani przez królową Marię Sobieską oraz dostojników kościelnych (w końcu 1700 r. byli na audiencji u papieża). Gruntowne zwiedzanie Rzymu urozmaicono krótką wycieczką do Neapolu i atrakcji położonych w jego okolicach. Niezrealizowane plany wyjazdu do Hiszpanii na koronację nowego monarchy – Filipa V (pierwszego z dynastii Burbonów) przyspieszyły powrót do kraju. Zwiedzając miasta północnych Włoch, młodzi Zamoyscy podążyli przez ziemie cesarskie do kraju. Na dłużej zatrzymali się jeszcze w Pradze (był to ich ponowny pobyt w tym mieście). Ostatecznie wrócili do Zamościa na przełomie lat 1701/1702.