Stanisław Żółkiewski h. Lubicz (1547–1620)

Stanisław Żółkiewski h. Lubicz (1547–1620), wojewoda kijowski, hetman i kanclerz wielki koronny, pradziad Jana III Sobieskiego. Od 1566 r. przebywał na dworze Zygmunta Augusta, w 1573 r. uczestniczył w poselstwie wysłanym do Francji po króla Henryka Walezjusza. Brał udział w walkach z gdańszczanami pod Lubieszowem (1577), w kampaniach przeciw Moskwie (1579–1581) oraz w wojnie z arcyksięciem Maksymilianem Habsburgiem. W bitwie pod Byczyną 24 stycznia 1588 r. został ranny w nogę, co spowodowało, że do końca życia kulał. Tego roku został hetmanem polnym koronnym, a dwa lata później kasztelanem lwowskim.

W 1595 r. uczestniczył w zwycięskiej bitwie pod Cecorą, w roku następnym stłumił powstanie kozackie Semena Nalewajki, którego pokonał w bitwie na uroczysku Sołonica. Dowodził wyprawą do Mołdawii i bitwą pod Ploeszti (1600); zwycięstwo umożliwiło mu osadzenie na tronie hospodarskim przyjaznego Polsce Symeona Mohyły. Od 1601 r. prowadził działania przeciw Szwedom w Inflantach, zdobywając Wolmar (1601) i Biały Kamień (1602) oraz zwyciężając w bitwie pod Rewlem (1602). W 1606 r. rozbił czambuły tatarskie nad Udyczem. W czasie rokoszu sandomierskiego stanął po stronie króla i 5 lipca 1607 r. pokonał rokoszan pod Guzowem.

W 1608 r. awansował na wojewodę kijowskiego. Od 1609 r. uczestniczył w wojnie moskiewskiej; brał udział w oblężeniu Smoleńska, a 4 lipca 1610 r. w bitwie pod Kłuszynem pokonał siedmiokrotnie liczniejsze oddziały Dymitra Szujskiego, zmusił bojarów moskiewskich do wyboru królewicza Władysława na cara i we wrześniu tego roku wkroczył do Moskwy; wojnę tę opisał w pamiętniku pt. „Początek i progres wojny moskiewskiej”. Na sejmie 1611 r. prezentował królowi i izbie poselskiej zdobyte sztandary moskiewskie i zdetronizowanego cara Wasyla Szujskiego. Następnie zajął się zwalczaniem najazdów tatarskich, niesfornych Kozaków i rabujących konfederatów wojskowych; działania te nie przyniosły mu większego uznania, zwłaszcza gdy w 1617 r. zawarł układ z Turkami, oddający im wpływy w hospodarstwach naddunajskich.

W 1618 r. otrzymał buławę i pieczęć wielką koronną, wkrótce jednak po raz kolejny spotkał się z atakami ukrainnych magnatów, gdy w wyniku przegranej przezeń bitwy pod Oryninem Tatarzy spustoszyli Podole i Wołyń. Wobec przewidywanego ataku tureckiego w sierpniu 1620 r. podjął wyprawę do Mołdawii; we wrześniu z powodzeniem odpierał ataki tatarskie i tureckie Iskandera paszy pod Cecorą. Zginął 6 października w czasie odwrotu, odmawiając ucieczki z pola bitwy. Jego głowę Turcy zawiesili nad wejściem do pałacu sułtańskiego w Stambule, skąd wykupiła ją żona, Regina. W małżeństwie z Reginą z Herburtów pozostawił syna Jana (zmarł w 1623 r. z ran odniesionych pod Cecorą) oraz córki: Katarzynę, żonę hetmana Stanisława Koniecpolskiego, i Zofię, żonę Jana Daniłowicza, babkę Jana Sobieskiego. W 1597 r. założył miasto Żółkiew.