Zakończenie realizacji 1 części projektu „Prace konserwatorsko-restauratorskie w trzech pomieszczeniach parteru północnego skrzydła Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie"

Oceniono stan zachowania zabytkowej dekoracji malarskiej i sztukatorsko-rzeźbiarskiej w  w/w trzech pomieszczeniach po zakończonej modernizacji pierwszego piętra północnego skrzydła pałacu. Udokumentowano jedynie pojedyncze drobne pęknięcia. To oznacza, że przeprowadzone w 2021 r. ratunkowe prace konserwatorskie przy spękanych i odspojonych partiach dekoracji sufitów w tych wnętrzach, zapewniły im odpowiednią stabilność i spełniają swoją funkcję. Poddano także ocenie stan zachowania tynków na ścianach. Stwierdzono, że w większości są one dobrze zachowane i mają jedynie lokalne uszkodzenia (spękania, nierówności, odspojenia).

Przeprowadzono poszerzone badania konserwatorskie: odkrywkowe, stratygraficzne i identyfikujące surowce. Znacznie uzupełniły one zakres badań zrealizowanych w 2021 r. Nowe ustalenia pozwoliły stwierdzić, że złocenia na dekoracji malarskiej i sztukatorskiej oraz w przejściu pomiędzy Galerią Obrazów a Galerią Krajobrazów były kilkakrotnie poddawane zabiegom konserwatorskim i retuszom z użyciem złota, szlagmetalu w płatkach oraz imitacji złota (w formie farb).

Wykonano szczegółowe badania odkrywkowe tynków w obrębie ścian, sztukatorskich cokołów i elementów stolarki w Galerii Krajobrazów i w Aneksie przy Galerii Krajobrazów. Do ciekawego odkrycia doszło podczas analizy kolorystyki warstw chronologicznych dolnych fragmentów pary drewnianych drzwiczek, które prowadzą do schowków umieszczonych w północno-wschodniej wnęce okiennej. Na drzwiczkach do zachodniego schowka odsłonięto fragment pierwotnej, iluzjonistycznej dekoracji malarskiej płycin i profili cokołu. Doskonale koresponduje ona kolorystycznie z dobrze zachowaną dekoracją nadproża portalu w wejściu do Aneksu. Odsłonięto zachowane partie z ich pierwotną dekoracją z podziałem płycin i malarskim kanelowaniem. Analizy archiwaliów z 1960 i 1964 r. potwierdzają szeroki zakres zmian w partii sztukatorskich cokołów obu pomieszczeń (zmiany ich wysokości, proporcji podziałów w dekoracji, odmienna kolorystyka). Analogiczne zmiany dekoracji drzwiczek do schowków były spowodowane podniesieniem poziomu posadzki podczas XX-wiecznego remontu pałacu. Badania pozwoliły stwierdzić, że sztukatorskie cokoły zostały wówczas usunięte i odtworzone z zachowaniem zbliżonych ogólnych proporcji i formy podziałów, ale nieco wyżej, ze względu na wspomnianą zmianę poziomu posadowienia podłóg. Dekorację malarską cokołów zrekonstruowano nad posadzką w znacząco zmienionej kolorystyce i bez iluzjonistycznego kanelunku. Na drewnianych drzwiczkach prowadzących do schowka odsłonięto niewielki zaciek czerwonej farby, datowanej na XIX w. Powstał zapewne w trakcie malowania ścian Galerii Krajobrazów. Oprócz przekazów źródłowych, jest on jedynym śladem prawdopodobnej pierwotnej kolorystyki wnętrza, tylko tonowo różniącej się od dotychczasowej barwy ścian we wszystkich trzech pomieszczeniach.

Po analizie dotychczasowych badań i kwerend archiwalnych zdecydowano o przywróceniu sztukatorskim cokołom XIX-wiecznej kolorystyki.

Przeprowadzone badania odkrywkowe dekoracji malarskiej sufitu w Aneksie przy Galerii Krajobrazów i fasety w Galerii Krajobrazów, pozwoliły zidentyfikować znaczne przemalowania partii tła i podziałów architektonicznych. Odsłoniły też ich oryginalną, wysmakowaną kolorystykę, zbliżoną do dotychczasowej rekonstrukcji. Analogiczne badania wykonano w obrębie polichromowanej dekoracji sztukatorskiej faset w Galerii Obrazów „Muzeum” zwanej, gdzie pod powierzchnią marmoryzacji odsłonięto pozostałości bardzo zniszczonej i nieczytelnej XVIII-wiecznej warstwy malarskiej. Prawdopodobnie była to dekoracja z motywami pejzażowymi. Badania pozwoliły na potwierdzenie przypuszczeń, że tła dekoracji sztukatorskiej faset miały intensywny odcień różu. Obecnie są przemalowane rozbielonym odcieniem z ciemnobrązowymi światłocieniami, podkreślającymi przestrzenny modelunek elementów sztukatorsko–rzeźbiarskich fasety. 

Prace badawczo–-odkrywkowe w partii ścian, analizy planów architektonicznych i historycznych faz przebudowy północnej części pałacu doprowadziły do ustalenia stratygrafii tynków i ciekawych odkryć, potwierdzających niektóre informacje dotyczące przekształceń w obrębie murów. 

Niestety, badania w obrębie tynków na ścianach wykazały, że zostały one niemal w całości wymienione w latach 60. XX w. Potwierdziły się przypuszczenia, że w ścianie wschodniej (szczytowej) w Aneksie przy Galerii Krajobrazów istniał otwór wejściowy prowadzący do nieistniejącej już neogotyckiej galerii ogrodowej, zaprojektowanej przez Christiana Piotra Aignera. Na północnej ścianie Galerii Obrazów „Muzeum” zwanej (południowa ściana Galerii Krajobrazów), zlokalizowano inne zamurowane przejście do wymienionej galerii, z dobrze zachowanymi pozostałościami oryginalnych zapraw wewnątrz reliktów ościeża. 

We wszystkich pomieszczeniach trwają prace przy oczyszczaniu dekoracji malarsko-sztukatorskiej z zabrudzeń, wtórnych nawarstwień, przemalowań oraz wadliwych uzupełnień. W miejscach wymagających interwencji wykonywane są zabiegi wzmacniające, polegające na konsolidacji zapraw, warstw malarskich i pozłotniczych. 

Oszacowano ilość złota płatkowego niezbędnego do wykonania uzupełnień i do rekonstrukcji. 

Po zakończeniu prac badawczych konieczne będzie wykonanie lokalnych wzmocnień i reperacji tynków ścian oraz opracowanie ich powierzchni dla uzyskania właściwej przyczepności warstw malarskich przy ponownej aranżacji kolorystyki. 

Powstaje również projekt multimedialnej prezentacji zmian wystroju wnętrza Galerii Obrazów „Muzeum” zwanej oraz rekonstrukcji tekstylnych dekoracji okien we wszystkich trzech pomieszczeniach. Uzgodniono, że zostaną one odtworzone w oparciu o archiwalia i dotychczasową XX-wieczną aranżację. 

Zgromadzone wyniki badań wraz z odkryciami dotyczącymi zmian architektonicznych w obrębie ścian Galerii stanowią podstawę do dalszych prac przy realizacji tego projektu. 

Opracowała: Irma Fuks-Rembisz