Kolekcja wilanowskich „rubensianów” – stan obrazów i badania konserwatorskie

Zainicjowany w 2022 r. projekt badawczy „Rubensiana” obejmuje łącznie 24 obrazy. Ich autorstwo ma związek z trzema wielkimi mistrzami malarstwa siedemnastowiecznego – Peterem Paulem Rubensem, Jacobem Jordaensem i Antonem Van Dyckiem, choć do dzisiaj ten związek nie został ostatecznie sprecyzowany. Kolekcja wybranych obrazów, wśród których znalazły się także dzieła powiązane z działalnością Pietera Claesza Soutmana i Fransa Snydersa, ma zróżnicowany charakter. W notach inwentarzowych i katalogowych wymienieni artyści są wskazywani jako autorzy, uczniowie, kopiści bądź naśladowcy. Niekiedy jest mowa o szkole czy kręgu artystycznym danego malarza. Wszystkie obrazy podlegały w przeszłości pracom renowatorskim, a więc poza pierwotnie zastosowanymi materiałami mają w swojej strukturze także wtórne składowe, niekiedy trudne do wyodrębnienia.

Założeniem programu było zastosowanie dopełniających się metod analitycznych, nieniszczących, a także takich, które wymagają pobrania materiału do badań laboratoryjnych. Pierwszym krokiem było więc wykonanie pełnej dokumentacji fotograficznej obecnego stanu obiektów, w tym wykonanie zdjęć w podczerwieni i ultrafiolecie. Podczas oględzin szczególną uwagę zwraca się na fakturę powierzchni, która ma znaczenie zarówno przy ocenie sposobu malowania jak również stanu zachowania dzieła.

Próby rozpoznania warstw technologicznych malowideł i ich przemian wynikają nie tylko z czystej ciekawości i poszukiwania wiedzy o dawnych warsztatach artystycznych, ale przede wszystkim z konieczności zachowania cennych dzieł w dobrym stanie i możliwego przywrócenia im pierwotnej formy lub chociaż zbliżenia się do niej. Dla zamknięcia projektu będzie istotne zestawienie wszystkich informacji pozyskanych po przeprowadzonych analizach i konserwacjach dzieł Rubensa, Jordaensa i van Dycka lub ich naśladowców. Z kolei pozyskanie wiedzy z różnych ośrodków badawczych w Europie, m.in. w Londynie, Antwerpii, Wiedniu, Berlinie – wszędzie tam gdzie prowadzono i publikowano wyniki badań, jest istotne dla prac porównawczych oraz szukania podobieństw i różnic w kolekcji obrazów z Wilanowa. Kompleksowe rozpoznanie techniki i technologii dzieł daje możliwość dużo głębszego rozpoznania stanu obiektów, co wiąże się z decyzjami o ewentualnej konieczności podejmowania prac konserwatorskich i ustaleniem ich zakresu.

Anna Guzowska, Elżbieta Modzewlewska