Kościół i klasztor Kapucynów we Lwowie – fundacja Sieniawskich

Nieco zapomnianym przykładem działalności fundatorskiej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jest fundacja placówki kapucynów we Lwowie i budowa dla nich świątyni (wraz z wyposażeniem) oraz klasztoru. Plac w mieście pod budowę przekazał w 1707 roku pułkownik wojsk koronnych Andrzej Dubrawski, natomiast „fabrykę” (budowę) sfinansowała Sieniawska. Dokument fundacyjny wystawiono 18 września 1707 roku, a jego potwierdzenie przez Stolicę Apostolską nastąpiło 26 kwietnia 1709 roku. Formalna erekcja konwentu miała miejsce w roku 1715. Kamień węgielny pod budowę został poświęcony 12 listopada 1709 roku przez arcybiskupa lwowskiego Jana Skarbka – notabene – w obecności królewicza Konstantego Sobieskiego. Sieniawska budowę realizowała w oparciu o dochody i materiały ze swych dóbr podkrakowskich, skąd sprowadzono m.in. drewno. W znanych warsztatach kamieniarskich w Czernej koło Krakowa fundatorka zamówiła marmurową posadzkę do kościoła, nadto lawaterz (umywalnię dla zakonników), kolumny oraz nagrobek nieokreślonej osoby do wnętrza świątyni. Zadbała też Sieniawska o należyte wyposażenie zakrystii w paramenty (szaty liturgiczne), co zanotowano w jej rachunkach z lat 1716–1717: „Żeby dla ojców kapucynów materii na aparaty do zakrystii lwowskiej kupić”. Wystarała się też fundatorka o obrazy, które zamówiła aż we Florencji, najpewniej w pracowni malarza Pietra Dandiniego. Nie spodobały się one jednak lwowskim kapucynom. Ich gwardian o. Fraciszek, narzekał w liście do Sieniawskiej: „obrazy z Florencji, które prędko obaczyłem, zaraz je kazałem zwinąć i zapakować należycie bo nie godzi się aby je kto widział, w których nie masz nic dobrego, do tego osoby z nosami zakręconymi tak dalece, że bardziej uważam łaskę dyskrecji Jaś.[nie] Ośw.[ieconej] W[ielmożnej] Pani Dob[ro]dz[iejki], kiedy nie chcąc mię turbować, chwalisz one, z tym wszystkim ja je odsyłam nazad temuż sławnemu malarzowi starając się, abym miał lepsze, bo te złe by się w lasach pod Bożą mękę [krzyż przydrożny] zawiesić [nadawały]”. Równocześnie hetmanowa zakupiła trzy obrazy u dawnego malarza nadwornego Jana III Sobieskiego, pracującego już dla austriackich Habsburgów w Wiedniu, Martina Altomontego: Odpust Porcjunkuli (Św. Franciszek przyjmuje odpust), Responsorium św. Antoniego i Św. Roch. W 1715 roku nad ołtarzami w kościele pracowali już stolarze, dwa lata później sprowadzono zaś do Lwowa nieznanego malarza, który wykonał m.in. portret Sieniawskiej do chóru zakonnego. Budowę kościoła ukończono w 1718 roku, a 22 maja abp Skarbek dokonał jego konsekracji. Z 1729 roku pochodzi wzmianka, że w archiwum klasztornym znajduje się złota skrzynka z sercem zmarłej w tym roku Sieniawskiej.

Po zgonie fundatorki prace nad wyposażeniem trwały dalej. Po pierwszym rozbiorze Polski poważne zmiany przyniosły tzw. kasaty józefińskie klasztorów w monarchii habsburskiej (Lwów dostał się Austriakom). Kapucynów z konwentu lwowskiego usunięto, a w ich miejsce przyszli franciszkanie. Po 1800 roku dokonali oni szeregu poważnych zmian w wystroju świątyni. Najważniejsze jednak przyniósł pożar kościoła w 1833 roku, który wymusił niemal całkowitą wymianę wyposażenia. To z kolei w znacznej części wywieźli w 1946 roku franciszkanie i umieścili je głównie w swym klasztorze w Krakowie. W tych zawieruchach dziejowych z mobiliów przepadło w większości to, co powstało dla i za Sieniawskiej: ostał się jedyny obraz Altomontego – Św. Roch (Kraków, klasztor oo. Franciszkanów).

Fundacja dla lwowskich kapucynów, ledwie trzecia w I Rzeczypospolitej po fundacjach dla konwentów w Warszawie i Krakowie, wydaje się być – jak podkreśla Rafał Nestorow – częścią szerszego programu nawiązywania Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej do polityki artystycznej Jana III, fundatora pierwszego kapucyńskiego konwentu – warszawskiego. Forma kościoła we Lwowie, zwłaszcza fasada, jest uproszczeniem formy budowli warszawskiej, a zarówno projektant, jak i budowniczowie wywodzili się z Warszawy i kręgu zwycięzcy spod Wiednia: pierwszym mógł być Augustyn Locci młodszy (budowniczy pałacu w Wilanowie), do drugich zalicza się braci Carla i Francesca Ceronich, tzw. konduktorów warszawskiej „fabryki” kapucynów. Również pomysł, by swoje serce umieścić we Lwowie, Sieniawska mogła wywieść z funkcji warszawskiego pierwowzoru. Wiadomo wszak, że kościół Kapucynów aż do 1733 roku był „tymczasową” nekropolią Sobieskich: Jana i Marii Kazimiery.

Bibliografia:
Rafał Nestorow, Kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia Najśw. Panny Marii i klasztor OO. Franciszkanów (pierwotnie Kapucynów), [w:] Kościoły i klasztory Lwowa z okresu przedrozbiorowego (1) (Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Cz. I: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 19), opracowanie zbiorowe, Kraków 2011, ss. 349–380.