Łazienki w Krzeszowicach

Wieś Krzeszowice, wchodząca w skład hrabstwa tenczyńskiego, leżąca nad rzeczką Krzeszówką w malowniczej dolinie, otoczonej z trzech stron wzgórzami, znana była ze swych wód leczniczych już w początku XVII w.  w 1625 r. pisał o nich ksiądz Bernard Bocheński. Wszakże modnym kurortem miała stać się dopiero w XVIII stuleciu. Ok. 1778 r., z namowy doktora Leonhardiego, badacza właściwości wód krzeszowickich, ocembrowano źródło wody siarczanej, a ok. 1780 r., pod wpływem lekarza Hieronima Eustachego Khittla, nadwornego medyka hetmanowej Ogińskiej, książę August Czartoryski, wojewoda ruski, polecił wybudować łazienki. Leopold de Lafontaine, także lekarz z zawodu, a zarazem autor dzieła Opisanie skutków i używania ciepłych siarczystych i zimnych żelaznych kąpieli w Krzeszowicach (Kraków 1789), odnotował tamże informację, iż książę wojewoda „już ku wygodzie pacjentów różne budowy wystawić kazał”. Wygląd ich utrwalił w 1788 r. (w 6 lat po śmierci Czartoryskiego) Karol Michał Gröll w miedziorycie, ilustrującym wymieniony druk, dedykowany księżnej marszałkowej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. Dołączona do książki Explikacya Kopersztychu zawierała legendę o następującej treści: „1. Kościół; 2. Studnia wody siarczystey; 3 – 7. Mieszkania dla gości dystyngowanych; 8. Mieszkania dla ubogich czyli Szpital; 9. Altanka wzwyż Krzeszowic, dla rozrywki i spaceru; 10. Most; 11. Studnia żelazney wody; 12. Mieszkania dla pospolitych gości; 13. Foxhal; 14. Mieszkania dla różnych gości ; 15. Mieszkania dla nowo przybyłych gości, w których jednak nie kąpią się; 16. Tryktyernia; 17. Zrzodło żelaznej wody, która do studni Nr 11 sprowadzona płynie; 18. Gościniec do Krakowa; 19. Droga do Promenady dzikiey; 20. Lodownia; 21. Rzeczka przedzielająca Krzeszowice; 22. Droga do szyb marmurowych”. Wymienione tam cyfry i liczby od 1 do 22 powtórzono oczywiście w obrębie kompozycji jako oznaczenia wyszczególnionych tam budowli.

 Księżna marszałkowa Lubomirska, kontynuując dzieło ojca, przez 30 lat rozwijała ożywioną działalność, by stworzyć atrakcyjne uzdrowisko – pierwszy w Polsce zespół zdrojowy o charakterze leczniczo – rozrywkowym. Właśnie Lubomirskiej zawdzięczać można wzniesienie budynków, tak leczniczych jak i przeznaczonych na odpowiednie przyjęcie kuracjuszy. Prawdopodobnie pierwszym budynkiem kąpielowym był dom, który księżna przeznaczyła „na szpital ubogiej cierpiącej ludzkości i opatrzyła ten dom funduszem, że każdy pacjent nie tylko że darmo mieszka i kąpie się, ale jeszcze i pieniędzy na potrzeby dostaje„ (Lafontaine). W budynku tym (oznaczonym w miedziorycie Grölla numerem 8), stojącym nad rzeką i w części tylko murowanym, znajdowało się 20 wanien. Jakkolwiek źródła krzeszowickie nie miały, jak się okazało, zbyt mocnych właściwości leczniczych, „Jaśnie Oświecona Właścicielka” dbała o Krzeszowice, które – jak autorytatywnie stwierdzał wspomniany Lafontaine – „w kilka lat w małe Spa przeistoczone będzie”.

Płyta miedziorytnicza Widoku łazienek zachowała się w Archiwum domowym Potockich, w zbiorach Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Krakowie; w 1967 r. sporządził z niej 8 nowych odbitek artysta grafik Stanisław Töpfer.