Słowo o łaźniach i łazienkach w XVII w.

„[…] łaźnia sklepista, / Przy niej dwie izbie, zamczysta; / Pieca w niej nie masz, przez parę / Czyni ogień jakąś wzwarę.” Fragment ten opisuje łaźnię, znajdującą się w pałacu należącym do Adama Kazanowskiego na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie, około połowy XVII w.  Składała się ona z dwóch pomieszczeń, była przeznaczona do kąpieli w wannach i kąpieli parowych, z regulowanym dopływem pary. Piec grzewczy znajdował się poza izbami łaziebnymi, być może pod podłogą tych pomieszczeń. W tym czasie w stolicy istniała również łaźnia miejska ul. Mostowej, (obecnie Nowomiejskiej), oraz królewska, zlokalizowana na skarpie, poniżej zabudowań Starego Zamku. Później łaźnia istniała w zespole pokoi mieszkalnych w pawilonie przy wieży wazowskiej. Z wieku XVII znane są też łaźnie, które funkcjonowały np. na terenie założenia pałacowego w Radziejowicach, w pińczowskim pałacu rodu Myszkowskich, oraz łazienka na terenie ogrodu przy zamku ujazdowskim Stanisława Lubomirskiego. W tym czasie urządzenia do kąpieli (nawet całe łazienki) istniały prawie wyłącznie w pałacach magnackich, domach patrycjatu i siedzibach królewskich. Malało zaś zainteresowanie korzystaniem z łaźni publicznych wśród średniego mieszczaństwa, a wśród szlachty zanikał zwyczaj użycia łaźni parowych, budowanych wcześniej przy dworach.

Łaźnia stanowiła nieraz cały kompleks przeznaczony do zabiegów higienicznych i leczniczych, oraz do odpoczynku, gier, zabaw i biesiad. Korzystanie z niej niekoniecznie świadczyło o chęci zachowania czystości, było raczej rozrywką i ważnym elementem życia towarzyskiego. W łaźniach można było skorzystać m.in. z kąpieli parowych i w wannach, z masaży, stawiania baniek, poddać się strzyżeniu, goleniu, usunąć zęby. Bywały też miejscami szerzenia się rozmaitych infekcji i chorób, miejscami zbytniej swobody seksualnej, hazardu i pijaństwa. Zapewne różniły się wyglądem i wyposażeniem, w zależności od zamożności właścicieli i użytkowników. Były to budynki murowane lub drewniane, lokowane wewnątrz innych zabudowań albo wznoszone osobno, umieszczane blisko źródeł wody. Użytkowane były osobno przez kobiety i mężczyzn, bądź dzielone na części damską i męską. Składały się przeważnie z kilku pomieszczeń, najważniejszym z nich była izba łaziebna z piecem i wyposażeniem oraz przebieralnia.