Marywil w Warszawie

Trzecią fundacją królowej Marii Kazimiery – obok kościoła Sakramentek i marymonckiego pałacu – zaprojektowaną przez Tylmana van Gameren, było wielkomiejskie założenie mieszkalno – handlowe Marie Ville (miasto Marii), zwane przez lud Warszawy Marywilem. Wzniesiony w latach 1691 – 1695, zajmował zachodnią część dzisiejszego placu Teatralnego. Ukształtowany jako reprezentacyjny plac, czy raczej dziedziniec o zabudowie mającej charakter pałacowy na nietypowym planie pięcioboku, nawiązywał w swojej ogólnej koncepcji do francuskich placów królewskich, zakładanych w Paryżu od początku XVII w. Cztery boki założenia tworzyły skrzydła mieszkalno – handlowe z podcieniami od dziedzińca; bok piąty zamykało tylko ogrodzenie, za którym rozciągał się ogród o drzewach sadzonych osobiście przez Jana III Sobieskiego.

Marywil służył także jako scena rozmaitych uroczystości dworskich – zabaw, estrad, festynów, recepcji posłów cudzoziemskich itp. Miał również odegrać ważną rolę ideową u schyłku panowania Sobieskiego; w tym celu zamierzano wznieść pośrodku dziedzińca centralną świątynię – pomnik. Wszakże ów projekt zredukowano do kaplicy, zlokalizowanej pośrodku niezabudowanego boku Marywilu, czyniąc z niej główny akcent architektoniczny i ideowy całości założenia (kaplicę zbudowano w latach 1695 – 1708).

W 1825 r., w związku z urządzeniem dużego placu i budową Teatru Narodowego, a następnie monumentalnego Teatru Wielkiego, rozpoczęto rozbiórkę grożących zawaleniem murów dawnego Marywilu. Donosił o tym na gorąco „Kurier Warszawski” z 27 sierpnia tego roku : „Między cegłami przy rozbieraniu Starego Marywilu znaleziono teraz pół Tynfa z popiersiem króla Jana III, pod rokiem 1687; zdaie się, że w tym roku ta część Marywilu była budowaną, i że wówczas Mularz upuścił lub zgubił ten pieniądz, dziś iuż bardzo rzadki”. 28 września 1825 r. informowano w tymże „Kurierze” o natrafieniu na kamień węgielny pod kaplicą marywilską („znaleziono Kamień piaskowy, w nim w wydrążeniu znajdowały się Kostki relikwijne i tabliczka srebrna” z napisem łacińskim).

Sepiowa akwatinta (łączona z akwafortą) Fryderyka Krzysztofa Dietricha (1779 – 1847), zatytułowana Vue de la Place de Marieville et de la façade du Palais de la Municipalité i pochodząca z cyklu 10 rycin ilustrujących dzieło Józefa Wawrzyńca Krasińskiego Guide du voyageur en Pologne et dans la République de Cracovie (Varsovie 1820), jest bodaj ostatnim dokumentem ikonograficznym przedstawiającym Marywil przed wyburzeniem. Ów gmach, z charakterystycznymi podcieniami, rozciąga się na wprost oczu widza ; z prawej ujęty w perspektywicznym skrócie wznosi się ratusz (dawny pałac Jabłonowskich). Wzorem dla tej światłocieniowej ryciny stał się – sporządzony zapewne z natury – rysunek Jakuba Sokołowskiego (1784 – 1837), z rozbudowanym sztafażem figuralnym, ożywiającym wedutę.