Odkrywanie reliktów dawnej zabudowy w parku Morysin na obszarze założenia pałacowego w Wilanowie
Odkrywanie reliktów dawnej zabudowy w parku Morysin na obszarze założenia pałacowego w Wilanowie - Galeria zdjęć
Odkrywanie reliktów dawnej zabudowy w parku Morysin na obszarze założenia pałacowego w Wilanowie - Galeria zdjęć
W trakcie realizacji projektu „Park w Morysinie – nieinwazyjne rozpoznanie reliktów Pałacu Myśliwskiego i jego otoczenia” w pierwszej kolejności postanowiliśmy zewidencjonować relikty znajdujące się w najbliższym otoczeniu Pałacu Myśliwskiego. Oto pierwsze wyniki prac!
Pałac Myśliwski jest głównym budynkiem zaplanowanego przez Aleksandrę z Lubomirskich Potocką i Stanisława Kostkę Potockiego założenia parkowego w Morysinie. Jego budowa została ukończona w 1811 roku, a w kolejnych latach następni właściciele dobudowali jeszcze w jego sąsiedztwie Oraculum (1825), Neogotycką Bramę (1846), Dom Stróża i Gajówkę (oba ok. 1850)[1]. Wymienione obiekty są obecnie w ruinie, ale ich relikty są widoczne w terenie. W przeszłości w granicach Morysina znajdowało się więcej budynków, jednak te nie zachowały się, a z powodu braku ich przedstawień ikonograficznych bądź bardziej szczegółowych opisów trudno cokolwiek więcej o nich powiedzieć. O tym, że istniały, informują nas oznaczenia na dawnych planach (ryc. 1) oraz jeden spis wykonany w 1907 r., w trakcie „kontroli ubezpieczonych budowli w Wilanowie”[2]. W dokumencie tym, oprócz już znanych budowli, wymienione są jeszcze dom ogrodnika, stajnia z wozownią, obórka i gotycki dom stróża.
Pozostałością Pałacu Myśliwskiego jest piętrowa rotunda średnicy zewnętrznej około 7 m (ryc. 2). Od strony południowej widoczne są fragmenty kamiennych schodów, a od północnej wypiętrzenie będące pozostałością zniszczonej oficyny[3]. Wokół ruin wytyczono poligon badawczy o rozmiarach 35 x 20 m. W jego granicach za pomocą georadaru udało się wykryć dobrze zachowane fundamenty oficyny. To oznacza, że poniżej gruzu pokrywającego otoczenie rotundy możliwe będzie uchwycenie dobrze zachowanych murów.
[1] Sikora 2018: 41. Szczegółowe informacje o obiektach znajdują się też na kartach białych i zielonych tych budynków.
[2] Część nazwy dokumentu znajdującego się w Archiwum Głównym Akt Dawnych; Witak 1999: 136–139.
[3] Cyfrową rekonstrukcję Pałacu Myśliwskiego wykonała Elżbieta K. Krajewska (2011).
Na północny wschód od Pałacu Myśliwskiego widoczne są ruiny dwóch budynków – A i B – tworzących zagrodę, do której z pałacu można dojść po niewielkiej grobli usypanej w poprzek sztucznie stworzonego kanału (ryc. 4). Budynek A ma w planie kształt zbliżony do kwadratu o boku około 9,5 m (ryc. 5), a w jego północno-wschodnim narożniku znajduje się piwnica. Fundament w części południowej wykonany jest z kamienia, ale ponad nim widoczna jest pozostałość ceglanej ściany. Murowana z cegły była także wspomniana piwnica. W jego obrębie znaleziono fragmenty kafli piecowych, co może wskazywać, że pełnił on funkcje mieszkalne. Budynek B jest dobrze czytelny na obrazowaniu danych Numerycznego Modelu Terenu oraz w wynikach badań georadarem (ryc. 4), ale w terenie jego relikty są trudne do uchwycenia. Dopiero po zagrabieniu powierzchni ukazały się fragmenty kamiennej ławy fundamentowej tworzącej kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach około 8,5 x 6,5 m, z pojedynczymi cegłami ułożonymi ponad nią. W trakcie badania tego miejsca nie znaleziono materiałów, które wskazywałyby na funkcje mieszkalne, więc mógł to być budynek gospodarczy.
Na wspomnianym planie z połowy XIX wieku (ryc. 1) widoczny jest jeszcze jeden budynek, położony na południe od zagrody. Obecnie w terenie nie ma po nim żadnych śladów (ryc. 6). Analiza Numerycznego Modelu Terenu pozwoliła jednak wytypować miejsce, gdzie powinien się on znajdować, a przeprowadzone badania georadarowe potwierdziły istnienie fundamentów (ryc. 7). Miał on rozmiar około 8 x 4 m z niewielką dobudówką od strony południowej. Biorąc pod uwagę rozmiar i położenie (przy drodze prowadzącej do zagrody i Pałacu Myśliwskiego), można podejrzewać, że jest to nieistniejący gotycki domek stróża.
W trakcie uprzątania powierzchni wokół Pałacu Myśliwskiego i jego sąsiedztwa natrafiono na fragmenty ceramiki o chronologii nie tylko współczesnej, ale też starszej, którą można datować od wczesnej nowożytności. To może oznaczać, że początki osadnictwa w tym miejscu są wcześniejsze. Charakterystyczna lokalizacja pozostałości budynków na niewielkich lokalnych wyniesieniach – terpach – sugeruje, że najstarsze osadnictwo w tym miejscu można wiązać z Olędrami. Początki ich osiedlania się na terenach wzdłuż Wisły datuje się na XVI–XVII wiek. Nie można zatem wykluczyć, że Stanisław Kostka Potocki, organizując założenie parkowe w Morysinie, wybrał pod budowę Pałacu Myśliwskiego (ryc. 6) i jego zaplecza miejsce, które posiadało już dogodne warunki pod taką inwestycję. W ten sposób na starszych kopcach, a zapewne też fundamentach, wzniesione zostały nowe budowle. Być może właśnie starsze mury widoczne są w wynikach badań georadarowych poniżej budynków A i B (patrz. ryc. 4). Weryfikacja tej tezy będzie możliwa w przyszłości, w trakcie planowanych prac konserwatorskich przy tych obiektach.
Rafał Solecki
Literatura:
- Krajewska Elżbieta Katarzyna, 2011, Morysin, jako przykład XIX-wiecznego ogrodu krajobrazowego. Wytyczne konserwatorskie do ochrony parku i otoczenia, praca dyplomowa przygotowana w Podyplomowym Studium Ochrony Dziedzictwa Kulturowego WAPW, pod kierunkiem dr inż. Kingi Kimic
- Sikora Dorota, 2018, Wielkoobszarowa koncepcja krajobrazowa ferme ornée – nowe ustalenia do badań krajobrazu kulturowego Wilanowa, „Architektura Krajobrazu” 2018/1: 32–47.
- Witak Aleksandra, 1999, Morysin: zaniedbana część Wilanowa, „Ochrona Zabytków” 52/2(205): 133–140.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego
Zaczynamy projekt archeologiczny w rezerwacie Morysin
Przeczytaj więcej o projekcie