„Puste ramy” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
„Puste ramy” w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie - Galeria zdjęć
Konfiskata dzieł z kolekcji wilanowskiej
Już w październiku 1939 r. Niemcy przejęli inwentarze muzealne. Do lutego 1940 r. wybrali i skonfiskowali ponad 330 dzieł z kolekcji wilanowskiej, a muzeum zostało zamknięte dla publiczności. Wiosną 1941 r. z polecenia władz okupacyjnych oficjalną opiekę nad zbiorami wilanowskimi objęło Muzeum Narodowe. Część zbiorów przewieziona została do MNW, część – zapakowana w skrzynie – pozostała w pałacu. Jesienią 1943 r. do MNW przewieziona została kolejna partia zabytków.
Razem z pozostałymi zdeponowanymi tam zbiorami, zabezpieczonymi przez Urząd Pełnomocnika Specjalnego do Sporządzenia Spisu i Zabezpieczenia Dzieł Sztuki i Zabytków Kultury (Dienststelle des Sonderbeauftragten für die Erfassung und Sicherung der Kunst- und Kulturschätze), przetransportowane zostały one do Krakowa, na Wawel. Po kilku miesiącach, w związku z przesuwaniem się frontu wschodniego, rozlokowane zostały w składnicach na Dolnym Śląsku, a następnie część z nich wywieziono w głąb Rzeszy.
Historia grabieży
Powstanie warszawskie przyniosło zasadnicze zmiany w dziejach rezydencji oraz kolekcji, która tam pozostała: rabunki wnętrz i zbiorów, dewastację zabytkowego wyposażenia przez żołnierzy niemieckich i węgierskich oraz pośpieszną wywózkę ocalałych dzieł.
Ostatni akt grabieży miał miejsce w grudniu 1944 r., kiedy to według relacji świadków mjr Weizenstein (?) z Muzeum Wojskowego w Monachium wywiózł m.in. Portret konny Stanisława Kostki Potockiego pędzla Jacques’a Louisa Davida, słynny namiot turecki oraz wyroby z brązu, zabytkowe meble i kilkadziesiąt obrazów.
Mimo powojennych restytucji nadal poszukiwanych jest niemal 300 dzieł zidentyfikowanych jako straty wojenne. Szacuje się, że zaginionych jest kolejnych kilkaset obiektów, ale z powodu niszczenia i rekwizycji przedwojennej dokumentacji nie są one na tym etapie badań możliwe do jednoznacznej identyfikacji.
Najcenniejsze straty wojenne z kolekcji:
- Kabinet, według tradycji dar Innocentego XI dla Jana III przekazany po zwycięstwie pod Wiedniem w 1683 r., Włochy, drewno hebanowe, kość słoniowa, masa perłowa, szylkret, rzeźbienie, inkrustacja, intarsja, 205 × 162 × 58 cm, nr w bazie strat wojennych: 12108;
- Architektura, rzeźba i malarstwo, Pompeo Batoni, ok. 1741, olej, płótno 123 × 93 cm, nr w bazie strat wojennych: 2229;
- Portret małżonków, Pieter Nason, 1648, olej, deska, 83 × 65 cm, nr w bazie strat wojennych: 2244;
- Portret mężczyzny z kielichem w ręku, Dirck Dircksz van Santvoort, olej, deska, 82 × 71 cm, nr w bazie strat wojennych: 2251;
- Portret Augusta III Sasa, miniatura na porcelanie saskiej, Johann Martin Heinrici, Johann Joachim Kändler (?), wys. ok. 45 cm, nr w bazie strat wojennych: 2238.
Po 1989 r. dzięki działaniom MKiDN odzyskano:
- w 1996 r. – obraz Pompea Batoniego Apollo i dwie muzy;
- w 2012 r. – obraz mistrza flamandzkiego Szewc;
- w 2016 r. – osiemnastowieczne meble: kabinet i biurko.
Działania MKiDN
Więcej o działaniach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego ws. dokumentowania, poszukiwania i odzyskiwania dóbr kultury utraconych wskutek II wojny światowej na stronie dzielautracone.gov.pl.
Przeczytaj o stratach wojennych w zbiorach malarstwa w Wilanowie.